بحران ادامهدار یک داروی حیاتی
همشهري/متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
بيماران ديابتي به دردسر افتادهاند. آنها از يک داروخانه به داروخانه ديگر در جستوجوي انسولين قلمي هستند و هر بار دست خالي برميگردند؛ اين وضعيت چند ماهه بيماران مبتلا به ديابت است که براي کنترل بيماريشان ناچار به تزريق انسولين هستند. اين بار اولي نيست که کشور با کمبود انسولين قلمي يا انسولينهاي آنالوگ و خارجي مواجه ميشود؛ حتي بهگفته رئيس هيأتمديره انجمن ديابت ايران، يک سالي ميشود که اين مشکل ايجاد شده، اما حالا تعداد بيشتري از بيماران از نبود انسولين قلمي شکايت دارند و اعتراضشان را به انجمن ديابت ايران بردهاند؛ بهطوريکه مديرعامل اين انجمن به همشهري ميگويد، روزانه صدها نفر از اين بيماران با آنها تماس ميگيرند و نگران وضعيت بيماري خود و فرزندانشان هستند. سال گذشته که فشار اين کمبودها شروع شد، 300سازمان مردمنهاد نامهاي به رئيس سازمان ملل نوشتند و به تأثير تحريمها بر تامين داروي بيماران ديابتي اشاره کردند. اما پاسخي نگرفتند. بعد از آن تابستان امسال هم تعدادي از پزشکان دست به قلم شدند و براي رئيسجمهوري نامهاي نوشتند و نسبت به عواقب نبود اين دارو براي ديابتيها، هشدار دادند. در اين نامه آمده بود که از 5ميليون مبتلا به ديابت، بيش از 600هزار نفر تزريق روزانه انسولين دارند و بايد براي نجات آنها اقدام فوري شود، اما زور دستور رئيسجمهوري براي رفع مشکل اين بيماران به تحريمها نرسيد و بحران پابرجا ماند. حالا هم با بلندتر شدن صداي اعتراض بيماران و ايجاد هشتگ «انسولين نيست» در فضاي مجازي، هشدارها نسبت به شرايط بيماران نگرانکننده شده است. در 2روز گذشته سازمان غذا و دارو دليل اين اتفاقات را مشکل تامين ارز و انتقال آن به شرکتهاي خارجي طرف قرارداد بهدليل تحريمها اعلام کرد. رئيس اين سازمان گفت که قلم انسولين يکي از ارزبرترين داروهاي وارداتي است و هر سال معادل 600ميليارد تومان ارز براي واردات آن هزينه ميشود. در جاي ديگري هم صحبت از عدد 140تا 150ميليون يورو براي واردات انسولينهاي آنالوگ يا قلمي شده است.
سازمان بيمه سلامت هم از وضعيت پوشش بيمهاي اين دارو گلايه دارد. سرپرست اين سازمان 2سال قبل گفته بود که براي اين انسولينها 200ميليارد تومان هزينه پرداخت شده که بيشترين هزينه براي يک دارو بوده است.
حالا همه اين فشارها دست بهدست هم داده تا مسئولان سازمان غذا و دارو و برخي متخصصان بيماران را به استفاده سرنگي انسولين تشويق کنند. 2روز پيش سازمان غذا و دارو اعلام کرد؛ 2محموله انواع انسولين قلمي از گمرک ترخيص شده و در هفته جاري به نسبت آمار بيماران در داروخانههاي منتخب توزيع ميشود. محمولههاي بعدي اين دارو هم در فاصلههاي زماني مشخص وارد ميشود. رئيس سازمان غذا و دارو، اما به بيماران توصيه کرد با مشورت پزشک به جاي قلم از ويال انسولين رگولار که تفاوتي با انسولين قلمي ندارد، استفاده کنند. به گفته او، انسولين قلمي بهدليل تفاوت فاحش قيمت نسبت به ساير کشورهاي منطقه بهزودي براساس کد ملي بيماران توزيع ميشود، اما ترغيب بيماران به استفاده از انسولين تزريقي، با واکنش بيماران و البته فعالان حوزه بيماران ديابتي مواجه شده است. موافقان ميگويند: روش استفاده متفاوت، اما دارو همان ميزان کنترلکننده است، ولي مخالفان اعلام ميکنند براي استفاده از انسولين داخلي، بايد ميزان دوز مصرف کنترل شود و نميتوان يکباره از بيماران خواست از روش و نوع جديد دارو استفاده کنند. يکي از همين متخصصان ميگويد که برگشت بيماران ديابتي به استفاده از انسولينهاي انساني تزريقي براي آنها عقبگرد است؛ اين درحالي است که افراد سالمند و کودکان براي تزريق با سرنگ مشکل دارند.
قلم انسولين، وسيلهاي براي تزريق انسولين است که از يک کارتريج و يک درجه تنظيم دوز دارو تشکيل شده و با استفاده از سرسوزن يکبار مصرف، تزريق ميشود. اين قلمها 2نوع دارند؛ يا از قبل پر شدهاند و يکبار مصرف هستند و يا مخزن دارو دارند و چندبار مصرفند. در قلمهاي چندبار مصرف، از کارتريجهاي آماده انسولين استفاده ميشود؛ بنابراين زماني که دارو به اتمام ميرسد، کارتريج جديد جايگزين آن ميشود.
در نوع يکبار مصرف، قلم حاوي انسولين است و پس از تمام شدن دور انداخته ميشود. قلم انسولين بهدليل سهولت در نگهداري و حملونقل، نسبت به ويال انسولين و سرنگ، همچنين دقت بالاتر در تنظيم دوز موقع تزريق، استفاده آسان براي افراد دچار لرزش و همينطور درد کمتر، متقاضيان زيادي دارد.
انسولين، مادهاي حياتي است که براي بيماران مبتلا به ديابت نوع يک استفاده ميشود. با اينکه آماري از تعداد تزريقکنندگان انسولين با وجود پوشش بيمهاي و سهميهبندي انسولينها وجود ندارد، اما برآورد ميشود حدود 8ميليون نفر در کشور مبتلا به اين بيماري هستند. براساس آمار پاييز سال گذشته وزارت بهداشت، 11درصد جمعيت بالاي 25سال کشور مبتلا به ديابت هستند که سهم ابتلاي تهرانيها از اين آمار 12.8درصد جمعيت بالاي 25سال است. 10درصد مبتلايان مرد و 11.5درصد زن هستند. بيشتر از 90درصد اين افراد به ديابت نوع2 مبتلا هستند و گفته ميشود بهطور کلي 75درصد مبتلايان از بيماريشان باخبرند.
بيماران ديابتي: نگرانيم
رضا، يکي از بيماران ديابتي است که از سال 90روزانه 50سيسي انسولين تزريق ميکند. او جوان 34سالهاي است که حالا نگران تمام شدن قلمهاي انسوليني است که از بازار آزاد خريده و حالا همان هم پيدا نميشود. او به همشهري ميگويد که اخيرا يکي از اين قلمها را که قيمتش35هزار تومان است در بازار سياه 100هزار تومان خريده: «مسئله، نبود انسولين نيست؛ بلکه تغيير سبک زندگي بيماران ديابتي است. انسولينهاي سرنگي، قاعده و شرايط خودشان را دارند و البته در کنترل ديابت مؤثر هستند، اما بهدليل اينکه خيليها بلد نيستند از آنها استفاده کنند، مصرف انسولينشان با قلم است. همان ابتدا هم که قلم انسولين وارد بازار شد، با هدف تجاري و اقتصادي بيماران مبتلا به ديابت به استفاده از آن تشويق شدند. حالا اما با نبود اين قلمها، ديابتيها دچار مشکل شدهاند.» بيماران ميگويند: از سال 91، قلم انسولين به شکل عجيبي در بازار ناياب شده؛ بهطوريکه حتي داروخانهها ديگر پوشش بيمهاي نميدهند. در دور جديد هم از دي سال گذشته بحران قلم انسولين شروع شد. همان موقع سازمانهاي بيمهگر اعلام کردند که بهدليل بالا رفتن تعداد مصرفکنندههاي قلم انسولين، توزيع آن بايد سهميهبندي شود، اين اتفاق هم افتاد.
هر عدد قلم 100هزار تومان!
رضا ميگويد: ماهانه به 5قلم نياز دارد که قبلا با بيمه آنها را تهيه ميکرده. او بعد از سهميهبندي 3قلم را با بيمه ميخرد و 2تاي ديگر را از بازار آزاد. قيمت آزاد آن 35هزار تومان بود. به گفته او، هر قلم 300سيسي انسولين دارد که يک بيمار معمولي روزانه 50سيسي مصرف ميکند و تا 6روز هم ميتواند از همان قلم استفاده کند. با بيمه همين قلم حدود 3هزار تومان خريده ميشد: «يک مدت بهدليل شرايط کاريام بيمهام قطع شد و هر 5قلم را آزاد ميخريدم. مسئله اينجاست که حالا در بازار آزاد هم پيدا نميشود و اگر کسي بخواهد هر يک قلم را در بازار سياه 100هزار تومان بخرد، براي 5عدد بايد 500هزار تومان پول بدهد. به اين هزينهها نوار و سوزن دستگاه تست قند را هم بايد اضافه کرد؛ بنابراين درماه حدود 700، 800هزار تومان هزينه يک فرد ديابتي عادي ميشود.» اين بيمار ديابتي ميگويد که از قبل مقداري قلم و دارو خريده و وقتي تمام شود، نميداند چطور بايد آن را تهيه کند: «قبلا اعلام شده بود کارخانهاي قرار است راهاندازي شود که قلمهاي انسولين توليد ميکند، اما با تمام شدن بحران، دوباره ماجرا مسکوت ميماند. حالا دوباره حرف از خط توليد اين کارخانه شده است. مسئله، تحريمها و فرهنگ مصرف است. جامعه بيماران ديابت، به اين نوع مصرف عادت کردهاند.» کمبود انسولين قلمي تنها مشکل اين بيماران نيست. متفورمين خارجي هم، هماکنون به سختي در داروخانهها پيدا ميشود و بيماران ميگويند نوع ايراني آن عوارض گوارشي بدي دارد و خيليها تمايل به مصرف ندارند. به همه اينها بايد نبود نوار و سوزن تست قند خون را هم اضافه کرد که بهدليل کمياب شدن، چند برابر قيمت اصلي فروخته ميشود.
اوضاع بيماران نگرانکننده است
تمام مشکلات بيماران مبتلا به ديابت روي ميز امير کامران نيکوسخن، مديرعامل انجمن ديابت ايران است. او هر روز با سيلي از تماسها مواجه است که از او درباره قلمهاي انسولين ميپرسند و او پاسخي ندارد: «زندگي با اين قلمها براي بيماران راحت است. يک اقدام بدون درد و بيدردسر است که در هر جايي ميتواند استفاده شود. خيلي از بيماران مشکل لرزش دست يا بينايي دارند، حمل آن آسان است و مشکل عفونت و آلودگي ندارد و بهطور کلي کيفيت زندگي اين بيماران را بالا برده است.» بهگفته او، مشکل تنها قلم نيست، انسولين استفاده شده در اين قلم انساني نيست و سريع اثر ميکند، اما انسولين انساني تا زمان اثردهي زمان ميبرد؛ مثلا فرد بايد 20دقيقه قبل از غذا آن را مصرف کند.
خيلي وقتها افراد بهدليل مشکلاتي که برايشان ايجاد ميشود استفاده درستي از آن نميکنند، اما در نوع زود اثر آن، ديگر نياز به اين ملاحظات نيست. در انسولين انساني اثر دارو 8تا 12ساعت است، اما دوام انسولين خارجي 24ساعته است و نياز به تزريق مجدد در روز ندارد. اينها انسولين نوترکيب هستند. وي افزود: انسولينهاي انساني هم در کنترل ديابت تأثير دارند، اما استفاده از آنها راحت نيست: «ميگويند بيماران از انسولينهاي انساني با روش تزريق سرنگي استفاده کنند، اما مسئله اينجاست که دوز مصرف بايد بار ديگر از سوي پزشک کنترل شود و اين اقدام نياز به چندبار رفتوآمد به پزشک دارد؛ آن هم در شرايطي که بهدليل شيوع کرونا گفته ميشود مراجعهها کمتر شود. بيماران ديابتي بهدليل نوع بيماريشان بيشتر از ديگران در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند.» براساس اعلام نيکوسخن، پيش از اين از سوي 2انجمن ديابت ايران، نامهنگاريهاي زيادي با سازمان بهداشت جهاني، سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت و بانک مرکزي انجام شده، اما اين نامهنگاريها نتيجهاي نداشته است. مسئله بر سر اولويت تخصيص ارز است. در داروخانهها مکملها با ارز دولتي به وفور پيدا ميشوند، اما براي اين دارو ارز اختصاص داده نميشود. به گفته او، قلم انسولين از چند منبع خارجي از کشورهاي دانمارک، چين، فرانسه و... وارد ميشد. در ايران هم کارخانه نوونورديسک تاسيس شده تا دارو را توليد کند. شرکت پويشدارو هم انسولين توليد ميکند که منبع آن از چين است، اما با وجود اين دو منبع، باز هم با کمبود مواجه شدهايم: «متأسفانه به شرکتهاي واردکننده انسولين ارز کافي از سوي بانک مرکزي اختصاص داده نشده و آنها هم با وجود اينکه چند محموله تا الان وارد کردهاند، اما هنوز پولش را نگرفتهاند؛ به همين دليل هم نميتوانند محمولههاي ديگري را وارد کنند.»
مديرعامل انجمن ديابت ايران، شرايط بيماران ديابتي را نامطلوب ميداند و ميگويد که اوضاع آنها بسيار بد است و اگر به سرعت براي رفع اين کمبودها تصميم فوري گرفته نشود، بهطور جدي با مشکل روبهرو خواهيم شد.