یک آتش بس دوام نیاوردنی دیگر بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان
ديپلماسي ايراني/ متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
جاشوا کوچرا-ريسپانسيپل استيت کرافت/ ارمنستان و جمهوري آذربايجان بر سر سومين آتش بس در طي تنها چند هفته، توافق کردند و با توجه به اينکه دو آتش بس قبلي در بازداري از دو طرف در جنگ موفق نبودند، بعيد است که اين يکي هم چندان موثر واقع شود. آتش بس جديد در 25 اکتبر با ميانجيگري ايالات متحده و در ديدار وزراي خارجه دو کشور متخاصم با مايک پومپئو، وزير امور خارجه، و ديگر مقامات آمريکايي حاصل شد.
در بيانيه وزارت امور خارجه آمريکا آمده: «دو طرف تعهد کشورهاي خود به اجرا و پايبندي به آتش بس انسان دوستانه 10 اکتبر در مسکو را تاييد کردند.» هدف از اين آتش بس انسان دوستانه اين بود که امکان تبادل زنداني ها و اجساد نيروهاي کشته شده را براي دو طرف فراهم آورد. به دليل ادامه درگيري ها چنين تبادلاتي صورت نگرفت.
با اين حال، به استثناي چند مورد به نظر مي رسد که خشونت ها از زمان امضاي اولين توافق آتش بس از مناطق پرجمعيت دور شده است. در حال حاضر، درگيري ها در مناطق خالي از سکنه در اطراف ناگورنو-قره باغ متمرکز است؛ منطقه اي که در بيش از يک ربع قرن گذشته توسط نيروهاي ارمني اشغال شده بود، اما به طور فزاينده تحت کنترل آذربايجان قرار گرفته است.
اين دور درگيري ها خونين ترين درگيري بين دو کشور از دهه 1990 به شمار مي رود؛ طرف ارمني بيش از 900 کشته را گزارش داده، اما آذربايجاني ها هنوز شمار تلفات نظامي را منتشر نکرده اند. ولاديمير پوتين، رئيس جمهور روسيه، در 22 اکتبر گفت که هر دو طرف در مجموع بيش از 2 هزار کشته داده اند.
دقايقي پس از اجراي آتش بس در ساعت 8 صبح در قفقاز در 26 اکتبر، هر دو طرف يکديگر را به نقض آن متهم کردند. وزارت دفاع جمهوري آذربايجان ساعت 8:03 صبح در توئيتي نوشت که ارمنستان قبلا آتش بس را نقض کرده؛ بعدتر اين توئيت را پاک کرد و در پيام جديدي نوشت ارمنستان نقض آتش بس را از ساعت 8:05 شروع کرد.
درست همانند زمان امضاي آتش بس هاي قبلي، جمهوري آذربايجان علاقه چنداني به توقف جنگ در ميانه پيشرفت خود نشان نداد. الهام علي اف، رئيس جمهوري آذربايجان، ساعاتي پيش از اعلام توافق در واشنگتن يک سخنراني آتشين داشت و وعده داد کنترل کامل جمهوري آذربايجان بر سرزمين هاي اشغالي را بازگرداند و در واقع ارتش را به تسريع عمليات فرا خواند. و بلافاصله پس از اعلام آتش بس، وب سايت خبري حقين که اغلب براي ارسال سيگنال هايي از تفکرات دولت استفاده مي شود، روي توافق آب سرد ريخت؛ عين الله فتح الله يف، مدير مسئول آن، نوشت: «دخالت غير منتظره وزارت امور خارجه آمريکا به هيچ وجه روحيه جشن و سرور جامعه آذربايجان را بر هم نزده است.» او در ادامه وزارت امور خارجه آمريکا را به «تحريف» ماهيت توافق و معرفي کردن آن به عنوان چيزي بيش از يک «مکث موقت در جنگ» متهم کرد.
لارنس بروئرز، مدير برنامه قفقاز در منابع مصالحه، در توئيتي نوشت: «دلايل زيادي براي شک کردن به دوام اين آتش بس وجود دارد. سه راه براي آزمودن دوام آتش بس پاسخ به اين سوال ها هستند: 1) آيا اهداف نظامي محقق شده اند؟ 2) آيا هزينه ادامه درگيري بالا رفته است؟ 3) آيا طرفين ثالث از اهرم فشار برخوردار هستند؟ به نظر مي رسد هيچ يک از اين شرايط برقرار نيست.» بروئرز افزود: «به نظر مي رسد اهداف نظامي آذربايجان در حال حاضر بازپس گيري کل قلمرو اين کشور است، و شايد آنقدري فرصت طلب باشد که براي دستيابي به اين هدف تا پيش از آنکه زمستان مانع از ادامه درگيري شود، تلاش کند.» او در ادامه درخواست علي اف براي تسريع عملياترا يادآور شد که نشان از تصور وجود داشتن «چنين فرصتي» داشت.
با اين حال، ديپلماسي همچنان ادامه دارد. وزراي خارجه دو کشور متخاصم توافق کردند 29 اکتبر در ژنو به همراه روساي سازمان امنيت و همکاري در گروه مينسک اروپا، نهاد تحت رهبري مشترک ايالات متحده، فرانسه و روسيه ديدار کنند. گروه مينسک به نمايندگي از روساي مشترک و وزراي خارجه ارمنستان و آذربايجان بيانيه اي صادر کرد مبني بر اينکه در ژنو نه تنها درباره «آتش بس فوري بشردوستانه»، که درباره «عناصر اصلي يک راه حل جامع مطابق با اصول اساسي مورد قبول رهبران آذربايجان و ارمنستان» گفت و گو خواهد شد.
شايد اميد به نتيجه بخشي اين گفت و گوها با توجه به شرايط موجود بيش از اندازه خوش بينانه باشد.