یک کتاب خوب/ زندگی پر افت و خیز دختری مراکشی در «ماهی طلا»
کتابستان/ اين رمان، داستان زندگي پرماجرا و پرافت و خيز دختر سياهپوست مراکشي است که در کودکي از قبيله و خانواده خود دزديده و به زني يهودي به نام لاله فروخته ميشود. جايزه نوبل چه اعتبار گذشته را داشته باشد يا نه، لااقل در حوزه ادبيات (بهويژه از نوع داستانياش) زندگي نويسنده را از جنبههاي گوناگون دگرگون ميکند و شهرتي فراگير و بسيار برايش به همراه ميآورد که کمتر از را نويسندگي ميتوان به آن رسيد. زيرا برنده شدن در نوبل آنقدر کنجکاوي برميانگيزد که آثار آن نويسنده را چنان مرکز توجه قرار ميدهد که در مدتي کوتاه به زبانهاي مختلف دنيا ترجمه شوند. در ايران هم از اين قاعده در مورد چنين نويسندگاني صادق بوده است، کم نبودهاند نويسندگاني که بردن جايزه نوبل نام آنها را سر زبان انداخته و باعث شده است آثارشان يکي پس از ديگري به فارسي برگردانده شود و ذکر عنوان برنده جايزه نوبل بر جلد اين کتاب ها سهمي ويژه در به فروش رفتن آنها داشته باشد. البته اين شهرت هميشه نيز به نفع اين دست نويسندگان ختم نميشود؛ زيرا بردن جايزه نوبل انتظاراتي را در مورد آنان و آثارشان برميانگيزد که به هنگام رويارويي با خود اين آثار بر آورده نشده و گاه نتايج خوشايندي را در پي نداشته باشند. چرا که کم نبودهاند برندگان نوبلي که برخلاف انتظار آثارشان حکايت از حضور نويسندهاي متوسط بيشتر نداشته اند و با اين فرض چهبسا اگر همين جايزه نوبل نبود، هيچگاه به شهرتي اينچني نيز نميرسيدهاند. ژان ماري گوستاولو کلزيو يکي از همين نويسندگان است که دريافت جايزه نوبل در سال ٢٠٠٨ نام او را بر سر زبانها انداخت و شهرتش به ايران نيز رسيد و به همين دليل هم آثارش يکي پس از ديگري در حال انتشار هستند. البته تا پيش ار دريافت جايزه نوبل از اين نويسنده رمان بيابان، ترجمهٔ آزيتا همپاريا (انتشارات کاروان۱۳۸۴) منتشر شده بود که توجهي را هم به دنبال نداشت. بعد از آن نيز کتابهايي همچون ترجيح گرسنگي ترجمه مهستي بحريني (انتشارات نيلوفر) و موندو تر جمه الميرا دادور (انتشارات مرواريد) و… منتشر شد و حالا نوبت به انتشارات افق رسيده است که کاري ديگر از اين نويسنده را با عنوان «ماهي طلا» به بازار ارائه کند. اين رمان، داستان زندگي پرماجرا و پرافت و خيز دختر سياهپوست مراکشي است که در کودکي از قبيله و خانواده خود دزديده و به زني يهودي به نام لاله فروخته ميشود. اين زن سالها او را در خانه خود نگه ميدارد، اما اجازه خروج از خانه را به آن نميدهد، تا اينکه لاله در بستر بيماري و مرگ ميافتد، پس از مرگ او ليلا از خانه خارج ميشود و تجربيات مختلفي را پشتسر ميگذارد. تجربيات تلخ و شيريني را که دختري تنها و بيخانمان در زندگي اجتماعي با دنياي پيرامون خود ميتواند با آن روبرو شود. او که ابتدا ميپندارد، از زندان زندگي با لاله آزاد شده است، در موقعيتهاي گوناگون هر بار خود را در زنداني تازه مييابد. رمان ساختار و زباني ساده دارد که سهم زيادي در ارتباط مخاطب با آن برخوردار است، اما براي خوانندگاني که در جستوجوي فرمها و رويکردهاي تازه هستند، ماهي طلا جذابيت چنداني ندارد، بنابراين عمدهترين نقطه اتکاي رمان به جذابيتهاي احتمالي مضمون آن براي مخاطب است. مخاطبي که احتمال دارد با بافت پرحادثه رمان ارتباط گرفته و با آن همراه شود و با نگاه گزارشگرانه نويسنده شاهد روابط و مناسبات سرد و بيرحمانه انساني در دنياي امروز باشد. سردي که تعمدا در پرداخت رمان نيز ميتوان مشاهده کرد و به نظر ميرسد نويسنده تعمدا پرهيز داشته از ارائه پرداختي احساساتي و اشکبرانگيز از رخدادهاي کتاب که اغلب داراي چنين پتانسيلي هستند. بهويژه اينکه ليلا در طول سير و سفر خود در دل اين جامعه که خود بهعناون مهاجري ناخواسته که عضو آن به حساب نميآيد، مدام در معرض تهديدهاي گوناگون قرار ميگيرد.اما يکي از مهمترين اشکالات رمان حجم انبوه اتفاقاتي است که پي در پي رخ ميدهند بي آنکه نويسنده تمرکز چنداني روي آنها داشته باشد، و همچنين خيل شخصيت هايي که از يک در وارد رمان شده و از دري ديگر خاج ميشوند و تنها به سياهي لشکرهايي مي مانند که صحنه رمان را شلوغ مي کنند. ژان ماري گوستاو لوکلزيو به سال ۱۹۴۰ در فرانسه بهدنيا آمده، از دانشگاه زادگاهش (نيس) دکتراي ادبيات گرفته و تا به امروز که در ۷۰ سالگي قرار دارد، نزديک به ٣٠ کتاب نوشته است.در ٢٣ سالگي نخستين اثرش را منتشر ساخت و جايزه رنو را نيز براي آن کتاب (صورت جلسه) دريافت کرد. او همچنين در سال ١٩٨٠ از آکادمي فرانسه جايزه پل موران را براي رمان بيابان دريافت کرد و سرانجام هم در سال ٢٠٠٨ جايزه نوبل را به خود اختصاص داد.لوکزيو نويسندهاي است اهل سفر، با کشورها و فرهنگهاي بسياري آشناست که بازتاب آن را در آثارش نيز ميتوان مشابه کرد. ماهي طلا را فرزانه شهف ترجمه کرده است که در ٣٠٠ صفحه و بهاي ۶۵٠٠ تومان توسط نشر افق منتشر شده است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد