یک کتاب خوب/ دشمنان آزادی بشر چه کسانی هستند؟

خبرگزاري کتاب ايران/آيزايا برلين، فيلسوف و نظريه‌پرداز بريتانيايي در جهان فلسفه به «راوي انديشه‌ها» مشهور است. معمولا تک نگاري‌هاي او درباره برخي از انديشمندان به عنوان بهترين و جامع‌ترين منابع مطالعاتي درباره شناخت جهان معرفتي و منظومه فکري آن انديشمندان در سطح جهان مشهورند. يکي از وجوه اين روايت انديشه‌هاي برلين گفتارها و مقالات او در حوزه فلسفه سياسي و انديشه‌هاي متفکران در اين حوزه و مفاهيم مرتبط با آن مانند مفهوم «آزادي» است. به تازگي پنجمين چاپ کتاب «آزادي و خيانت به آزادي» با عنوان فرعي «شش دشمن آزادي بشر» برلين با ترجمه عزت الله فولادوند از سوي نشر ماهي منتشر شده است. نخستين چاپ اين کتاب در سال ۱۳۸۷با شمارگان دو هزار نسخه و بهاي ۶ هزار و ۵۰۰ تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفته بود. اين کتاب مجلد از ترجمه دوره آثار برلين در اين انتشارات است، از ديگر عناوين اين مجموعه مي‌توان به «مجوس شمال: يوهان گئورگ هامان و خاستگاه‌هاي عقل ناباوري جديد»، «ذهن روسي در نظام شوروي»، «قدرت انديشه»، «ريشه‌هاي رومانتيسم»، «کارل مارکس: زندگي و محيط او» و... اشاره کرد. «آزادي و خيانت به آزادي» شامل ۶ گفتار درباره ۶ دشمن آزادي بشر به زعم برلين، يعني به ترتيب انديشمنداني چون کلود آدرين هِلوِسيوس، ژان ژاک روسو، يوهان گوتليب فيشته، هگل، کنت هانري دو سن‌سيمون و ژوزف دو مستر است. برلين اين گفتارها را هفته‌اي يکبار در ۱۹۵۱ در برنامه سوم راديو بي‌بي‌سي ايراد کرد. استقبال شنوندگان بي‌سابقه بود و پنج سال بعد اين گفتارها پايه‌اي شدند براي انتصاب برلين به مقام استادي کرسي چيچلي در نظريات اجتماعي و سياسي در دانشگاه آکسفورد. متن سخنراني‌ها در همان زمان در بي‌بي‌سي از نوارها پياده شد. سال‌ها بعد هنري هاردي، ويراستار دقيق آثار برلين متن پياده شده را با نظر او ويرايش کرد و توضيحات و ارجاعات و مآخذ لازم را به آن افزود و به صورت کتاب منتشر کرد. گويا در بي‌بي‌سي متن مورد بحث با عنوان «شش دشمن آزادي بشر» بايگاني شده بود. هاردي اين را عنوان فرعي قرار داد و کتاب را با نام اصلي «آزادي و خيانت به آزادي» براي نخستين بار در سال ۲۰۰۲ در سلسله انتشارات دانشگاه پرينستون منتشر کرد. به باور آيزايا برلين، هِلوِسيوس، روسو، فيشته، هگل، هانري دو سن‌سيمون و ژوزف دو مستر، همگي درباره آزادي بشر صحبت کرده‌اند و همگي آنها، شايد به استثناي دو مستر، مدعي بودند که با آن موافق‌اند و بعضي حتي به دفاع پرشور از آن برمي‌خاستند و خود را حقيقي‌ترين مدافعان و پرچمداران چيزي مي‌دانستند که آن را آزادي راستين، به تفکيک از انواع ظاهر فريب يا ناقص آزادي، نامگذاري مي‌کردند. ولي شگفت اينکه نظريات آنها نهايتا ضد آنچه معمولا آزادي فردي يا آزادي سياسي خوانده مي‌شود، از کار در آمد. يعني آزادي به مفهومي که مثلا متفکران ليبرال بزرگ انگليسي‌ و فرانسوي موعظه مي‌کردند؛ به مفهومي که مثلا لاک و تام پين و ويلهلم فون هومبولت و متفکران ليبرال انقلاب کبير فرانسه مانند کندرسه و دوستان او و پس از انقلاب، بنجامين کنستان و مادام دو استال در تصور داشتند؛و به مفهومي که جوهر آن را جان استوارت ميل بيان کرده است، يعني حق هرکس که آزادانه به زندگي خود شکل دهد، حق ايجاد شرايطي که آدمي بتواند سرشت خويش را با حداکثر تنوع و غنا و در صورت لزوم حتي به نامتعارف‌ترين طرز پرورش دهد. بر طبق اين نظر تنها مانع در برابر آزادي نياز به حراست حقوق ديگران يا پاسداري از امنيت آنان است. بنابراين انسان به شرطي آزاد است که هيچ شخص يا نهادي مگر براي حفظ حراست خود مزاحمش نشود. پرسشي اساسي که برلين در اين کتاب مطرح مي‌کند اين است که «چرا اصولا بايد کسي از ديگري اطاعت کند؟» به باور برلين فيلسوفان سياسي بايد هرچه زودتر اين پرسش را مطرح کنند و اصولا انديشمندي مي‌تواند طرحي نو دراندازد که سوال‌هاي گذشته در اين حوزه را به چالش بکشد، اما مباحث هر ۶ متفکر و فيلسوف مطرح شده در اين کتاب در خلاف اين هدف است، بنابراين آنها دشمن آزادي بشر هستند. پنجمين چاپ «آزادي و خيانت به آزادي: شش دشمن آزادي بشر» با ترجمه عزت الله فولادوند با شمارگان هزار نسخه ۲۶۴ صفحه و بهاي ۲۷ هزار تومان منتشر شده است. چهارمين چاپ اين کتاب نيز در سال ۱۳۹۲ با شمارگان هزار نسخه و بهاي ۱۹ هزار تومان در پيشخان کتابفروشي‌ها قرار گرفت. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد