تعیین دقیق زادروز فردوسی سندیت تاریخی ندارد
ايرنا/ يک فردوسي شناس برجسته گفت: تعيين و اعلام تاريخ مشخص براي روز دقيق تولد حکيم ابوالقاسم فردوسي به هيچ وجه امکان پذير و داراي سنديت متقن تاريخي نيست. دکتر محمدجعفر ياحقي روز دوشنبه پيرامون برخي تلاش ها و اعلام ها در خصوص گراميداشت سالروز تولد فردوسي افزود: در چارچوب زندگي اجتماعي و فرهنگ قرون گذشته قيد کردن روز دقيق تولد افراد داراي اهميت نبوده لذا در مورد فردوسي نيز اين چنين بوده است. او ادامه داد: حتي سال تولد اين بزرگمرد تاريخ ادبيات ايران پس از بررسي هاي متعدد با زحمت در سال 1329 هجري شمسي مشخص شد بنابراين تعيين روز دقيق تولد فردي در يک هزار سال پيش هرچند هم اين فرد شاخص باشد به هيچ وجه امکان پذير و شدني نيست. اين استاد ادبيات حماسي در مورد انتخاب و اعلام نخستين روز بهمن ماه به عنوان زادروز فردوسي گفت: هيچ سند تاريخي در اين زمينه وجود ندارد و نام بردن از اين روز به عنوان زادروز فردوسي صرفا بر اساس محاسبات سرانگشتي، غيرعلمي و غير رسمي صورت گرفته است. بر اساس چنين محاسباتي سومين روز دي ماه نيز به عنوان روز تولد فردوسي مورد اشاره قرار گرفته در حالي که اين تاريخ نيز هيچ سنديتي ندارد. مدتي است که نخستين روز بهمن ماه به عنوان زادروز حکيم ابوالقاسم فردوسي عنوان و با تبليغات مجازي و نشر مطالب مختلف اين روز به عنوان روز قطعي تولد شاعر حماسه سراي بلندآوازه ايران ذکر مي شود. فردوسي اوايل قرن چهارم هجري (319 خورشيدي) در روستاي 'پاژ' از توابع توس خراسان در خانواده اي دهقان چشم به جهان گشود و با پي افکندن اثري جاودانه و ماندگار از خود، پاسبان زبان شيرين پارسي شد و نام و ياد خود را براي همه نسلهاي ايران زمين ماندگار و محترم ساخت. وي اواخر قرن چهارم (397 خورشيدي) در 78 سالگي چشم از جهان خاکي فرو بست و در زادگاهش در دل خاک آرام گرفت. اثر منظوم 'شاهنامه' پرآوازه ترين سروده فردوسي و بزرگترين رزمنامه جهان محسوب مي شود که به نوعي دربردارنده تاريخ پيش از اسلام ايران باستان است. صاحبنظران و فردوسي شناسان با توجه به اشاراتي که در متن شاهنامه فردوسي آمده است اغلب معتقدند وي سال 329 هجري قمري متولد شده و سال 411 هجري قمري دار فاني را وداع گفته است. همچنين اطلاع دقيقي از تاريخ آغاز سرايش و پايان نگارش شاهنامه در دست نيست. پژوهشگران و صاحبنظران تاريخ ادبيات ايران با توجه به چند بيت از متن شاهنامه زمان آغاز سرايش آن را سال 365 و پايان آن را 400 هجري قمري مي دانند يعني همان مدت 35 سالي که خود حکيم ابوالقاسم فردوسي در شاهنامه آورده است. از سوي ديگر بر اساس تحقيقات کارشناسان تاريخ ادبيات و فردوسي شناسان پايان کار ويرايش نخست شاهنامه سال 384 و ويرايش نهايي آن نيز 400 هجري قمري است. گرچه گروهي سال 389 هجري قمري را نيز پايان ويرايش دوم شاهنامه دانسته اند، آن هم به دليل بيتهايي که در مدح سلطان محمود غزنوي آمده و اشاره به تاريخ آغاز پادشاهي وي دارد ولي خود فردوسي درباره روز و ماه پايان کار سرايش شاهنامه به صراحت در پايان کتابش آن را روز ارد(25 هر ماه) از ماه سپندارمذ(اسفند) اعلام کرده است. گرچه پژوهشگران و فردوسي شناسان در خصوص سال تولد، وفات و آغاز و پايان سرايش شاهنامه به نوعي توافقي نسبي رسيده اند اما در خصوص روز دقيق تولد حکيم فردوسي هنوز توافقي وجود ندارد چنانکه نبود هيچگونه سنديت تاريخي مورد تاکيد پژوهشگران و فردوسي شناسان است. * نامعلومي زادروز 90 درصد ادباي متقدم ايراني عضو هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد گفت: روز دقيق تولد اهميت آنچناني براي بزرگداشت و گراميداشت ارزش کار شعرا، فضلا و حکما ندارد چنانکه زادروز 90 درصد شعرا و فضلاي بزرگ ايران زمين همچون مولوي، سعدي، حافظ و عطار مشخص نيست و خودشان نيز در آثارشان اشاره اي به اين تاريخ نداشته اند. دکتر ياحقي افزود: برخي همچون ناصرخسرو در آثارشان به روز و سال تولد خود اشاره کرده اند اما در خصوص بسياري از شاعران و حکماي ايراني چنين نيست و هم اينک نيز محاسبه اين روز امکانپذير نمي باشد. وي ادامه داد: اغلب اين افراد در روز تولد خود، افرادي مهم و زاده بزرگان زمانشان نبوده اند تا روز دقيق تولدشان براي شرح حال نويسان مهم جلوه کند. به همين دليل در اين زمينه اسناد تاريخي متقن و قابل استناد وجود ندارد. * 25 ارديبهشت روز ملي فردوسي گرچه 21 سال پيش بيست و پنجمين روز ارديبهشت ماه به عنوان 'روز ملي بزرگداشت فردوسي' نامگذاري و در تقويم رسمي کشور ثبت شد اما بر اساس اسناد و مدارک موجود اين روز نيز مناسبتي با تاريخ ولادت يا فوت حکيم ابوالقاسم فردوسي شاعر بزرگ حماسه سراي ايران ندارد. استاد ادبيات دانشگاه فردوسي مشهد که پيشنهاد دهنده ثبت اين روز براي بزرگداشت فردوسي است، به خبرنگار ايرنا گفت: در حقيقت 25 ارديبهشت ماه را به جاي 25 اسفند که روز پايان نگارش شاهنامه فردوسي است براي بزرگداشت حکيم برگزيده ايم. دکتر ياحقي افزود: 25 اسفند ماه به صراحت در متن شاهنامه به عنوان روز پايان سرايش داستان يزدگرد يا کل شاهنامه مورد اشاره قرارگرفته است. چو سال اندر آمد به هفتاد و يک/ همي زير شعر اندر آمد فلک/ سي و پنج سال از سراي سپنج/ بسي رنج بردم به اميد گنج/ سر آمد کنون قصه يزدگرد/ به ماه سپندارمذ روز ارد/ ز هجرت شده پنج، هشتاد بار/ که گفتم من اين نامه شهريار اين استاد ادبيات حماسي و فردوسي شناس ادامه داد: با توجه به اينکه حکيم ابوالقاسم فردوسي سال 329 هجري قمري ديده به جهان گشود، با گذشت 71 سال از اين تاريخ بطور دقيق به سال 400 هجري قمري مي رسيم که خود شاعر در بيتهاي بالا به آن اشاره کرده است. وي گفت: 25 ارديبهشت يک روز کاملا قراردادي براي بزرگداشت فردوسي نامدار است و هيچ ارتباطي به مناسبتي ندارد. دکتر ياحقي افزود: با توجه به اينکه 25 اسفند بر اساس 'تقويم يزدگردي' روز پايان شاهنامه طبق اعلام خود شاعر اعلام شده و نيز اينکه بين تقويم يزدگردي و تقويم شمسي چند روز فاصله است مي توان حدودا 15 فروردين را هم به عنوان روز پايان سرايش شاهنامه در نظر گرفت. وي ادامه داد: با توجه به اينکه اسفند و فروردين مشغله هاي مردم در آستانه و آغاز سال نو فراوان است و همچنين لحاظ کردن زيبايي ماه ارديبهشت قرار شد 25 ارديبهشت هر سال به عنوان 'روز ملي بزرگداشت فردوسي' انتخاب و پاسداشته شود. * بزرگداشت فردوسي در روز رسمي مديرکل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي نيز به خبرنگار ايرنا گفت: بزرگداشت فردوسي و مراسم مربوط به اين موضوع 25 ارديبهشت هر سال با توجه به ثبت ملي اين روز انجام مي شود. ابوالفضل مکرمي فر افزود: با توجه به نبود سنديت تاريخي در خصوص روز تولد فردوسي و همچنين رسميت نداشتن تاريخهاي مطرح شده برگزاري هدفمند، متمرکز و ملي گراميداشت فردوسي در روز بزرگداشت آن شاعر شهير از سوي سازمان ميراث فرهنگي صورت مي گيرد. وي ادامه داد: در صورت رسمي شدن هر تاريخ مشخص و مستندي براي روز تولد جکيم فرزانه توس از سوي فردوسي شناسان، متخصصان تاريخ و تائيد رسمي همان روز نيز به عنوان روز تولد فردوسي لحاظ و گرامي داشته خواهد شد. * شاهنامه اثري ماندگار در دل تاريخ پرهياهوي ايران يکي از ديگر اعضاي هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد نيز به خبرنگار ايرنا گفت: فردوسي در سرايش شاهنامه انگيزه شخصي نداشته است. انگيزه فردوسي در روزگار زيست اين شاعر عاليقدر بسيار مهم و قابل توجه بود زيرا وي عرق ملي و ديني در اين زمينه داشته است. دکتر فرزاد قائمي افزود: شاهنامه فردوسي تنها کتابي است که با حجم بسيار از سده چهارم هجري به عنوان اثري ادبي به دست ما رسيده و حفظ اين ميراق گرانسنگ در سختترين شرايط تاريخي و دوره هاي مختلف از سوي ايرانيان نشانگر اهميت بي بديل آن است. وي ادامه داد: از قرن هفتم هجري تا دوره قاجار نسخه هاي متفاوتي از شاهنامه وجود دارد که سير تحول زبان فارسي را نشان مي دهند اما برتري شاهنامه فردوسي بر متون همدوره اش از سوي ايرانيان و طبقه نخبه به عنوان اثر معيار پذيرفته شده و به عنوان مبنا در زبان فارسي بوده است. اين استاد دانشگاه گفت: برتري فردوسي در سرودن اشعار حماسي نيز در ميان آثار ادبي و خواص جامعه و همچنين عوام کاملا پذيرفته شده است. پژوهشها نشان مي دهند برخي انگاره ها درباره فردوسي غلط است که يکي از اين انگاره ها نگارش شاهنامه به سفارش محمود غزنوي است. وي افزود: فردوسي شاهنامه را در سال 369 هجري نگارش کرده و تاجگذاري محمود غزنوي سال 378 بوده است. بيش از 15 سال فاصله در اين ميان وجود دارد. گرچه فردوسي علاقه مند به حمايت دربار براي تهيه اثر ادبي خود بود اما نابسامانيهاي دوران و تغييرات درباري موجب شد نتواند در زمان مناسب اثر خود را به شاه وقت تقديم کند ضمن اينکه در شاهنامه مدح سلطان محمود غزنوي نشده بود و جذابيت آن براي شاه و دربار کم بود. علاوه بر اين شيعه بودن فردوسي و مجموعه عوامل ديگر سبب شد وي مورد غضب واقع شود. دکتر قائمي ادامه داد: فردوسي بخشهاي ديگري نيز به شاهنامه افزود که بيشتر در انتقاد از سلطان محمود و بيانگر تلخکامي حماسه سراي ملي ايران از اوضاع زمانه است. فردوسي به همين دليل در دوران پيري دچار فقر و تنگدستي شد و اشعار او در آن دوران ثابت مي کند که فردي کهنسال، رنجديده و دل آزرده است که از شهريار پاداشي نگرفته اما به خوبي به اين نکته آگاه مي باشد که اثر او با سرنوشت و هويت يک ملت در ارتباط است. وي گفت: شاهنامه فردوسي 'شناسنامه ملي ايرانيان' است و هويت ايراني را مطرح مي کند بنابراين بايد از اين اثر هنري به عنوان مظهر هويت ايراني نام برد و محافظت کرد. بر اين اساس بزرگداشت اين شاعر شهير پارسي گو نياز به تاريخ زادروز و سال تولد ندارد بلکه مي بايست او و اثر سترگش را در هر زمان ممکن با هدف صيانت و معرفي هرچه بيشتر وي به نسلهاي جديد پاسداشت.