از محمود دولتآبادی تا الیف شافاک/ برترینهای بازار کتاب در سال ۹۷
مهر/ همزمان با روزهاي پاياني امسال به برترين رويدادها و آثار ادبي سال ۱۳۹۷ نگاهي ميکنيم. استفاده از عبارت و پسوند «ترين» براي پديدههاي مربوط به نشر چندان کار سادهاي نيست چرا که هر کتاب و انتشار آن نشانهاي از بروز خصوصيترين جلوههاي فکر و انديشه و دستاوردهاي فکري خالق آن است. با اين همه آنچه در ادامه و در اين گزارش خواهيم خواند نگاهي است به برخي از «ترينهاي» نشر و کتاب در سالي که گذشت و مروري بر کارنامه آنها. برترينهاي نويسندگي محمدرضا بايرامي که امسال جايزه جلال آلاحمد را در دست خود ديد دو کتاب «دشت شقايقها» و «هفت روز آخر» را منتشر کرد. دو اثري که در روزهاي ابتدايي و انتهايي حضور او در جبهههاي جنگ نوشته شده بود و انتشار آنها به ويژه کتاب «هفت روز آخر» آن هم در شرايطي که بحثهاي زيادي پيرامون وضعيت ايران در پايان جنگ تحميلي و شرايط منجر به پذيرش قطعنامه بار ديگر داغ شده بود، اتفاق مهمي به شمار ميرفت. او در همان زمان از بايکوت ۲۰ ساله اين دو کتاب توسط ناشر سابق آن سخن گفت و اينگونه به آن واکنش نشان داد: «سيستم فرهنگي ما مدلي از نويسندگي و ادبيات را حمايت ميکند که ميگويد همين که من ميگويم درست است و نه چيز ديگر. مدلي که با روايتهاي رسمي همراستا شده و به طور سازماندهي شدهاي نيز در حال حمايت از آن هستند. مدلي که حالا در سينما هم به شدت پي گرفته ميشود. مثلاً نگاه کنيد چطور کل امکانات کشور را براي هدايت مخاطب به سمت ديدن يک اثر بسيج ميکنند! و جالب است که با وجود اين همه تلاش، نميتوانند از کارهاي عامه پسند پيشي بگيرند.» اما انتشار رمان «طريق بسمل شدن» و در روزهاي پاياني امسال کتاب «عبور از خود» از محمود دولت آبادي را نيز بايد بدون شک اتفاق نويسندگي در سال ۹۷ دانست. رمان «طريق بسمل شدن» از رمانهايي بود که در دوران دولت محمود احمدينژاد در کنار رمان «کلنل» درباره آن صحبتهاي زيادي شده بود و بارها بر غيرقابل انتشار بودن آن سخن رفته بود اما اين کتاب در نهايت به گفته نويسنده آن تنها با حذف چند کلمه منتشر شد و موجي تازه در ادبيات جنگ را با خود به همراه آورد. دولت آبادي همزمان با انتشار اين کتاب درباره رمانش آن را اداي دين خودش به جنگ عنوان کرده و بيان داشت: «اگر فکر نميکردم زمان ميگذرد و سنم بالا ميرود حتماً يک کار وسيعتري ميکردم. بهرغم آنکه برخي آمدند و همه چيز را منتسب به خود کردند و ميراث جوانان مملکت و ملت ايران را منحصر به خود کردند؛ من اعتقاد داشته و دارم اينها جوانان مملکت ما از هر قشر و تفکري بودند که رفتند از کشورشان دفاع کردند. دوستاني داشتم که پزشک بودند ولي در جنگ توپچي بودند، ميآمدند تهران ۱۵ روز استراحت ميکردند و دوباره ميرفتند. اينها حقوقبگير دولت نبودند، آزادگاني بودند که رفتند از مملکت خود دفاع کردند. اينکه اينطور وانمود شد که هر کسي که از بين رفته براي ماست، اشتباه بود؛ بديهياست هر جنگي ايدئولوژي دارد و ايدئولوژي دفاعي کشور ما اسلام بود.» بهترين ترجمهها بازار ادبيات در ايران را بازاري در انحصار ترجمه مينامند. بازاري که بياعتنا به مساله کپيرايت تنها بر پايه شکل دهي به نوعي خواست و نياز در مخاطبانش، در مسابقهاي عجيب از انتشار سلسلهوار آثار ترجمهاي و حتي مسابقه براي انتشار زودتر اين آثار افتاده است. در اين ميان اما کم نيستند ناشراني که به اعتبار منش حرفهاي خود با رعايت حقوق قانوني نشر کتاب توسط ناشر اصلي آن قدم در راه ترجمه اثر ميگذارند. سال گذشته در ميان آثار ترجمه در ايران يک رمان بسيار خوش درخشيد. رمان «ملت عشق» اثر اليف شافاک که پيش از انتشار کمي بيش از پنج سال محروم از انتشار بود و در نهايت پس از انتشار، در سال گذشته موجي از اقبال آن را همراهي کرد و در بسياري از طرحهاي يارانهاي فروش کتاب در صدر خريدهاي مردمي قرار گرفت و حتي به گفته بسياري از کتابفروشان روزانه تقاضاهاي زيادي براي آن وجود داشت. اين اتفاق در حالي رخ داده بود که اين کتاب پيش از سال ۹۷ منتشر شده بود اما اوج توجه به آن در سال ۹۷ بود. فصيحي در سالهاي اخير با ترجمههاي متعدد از آثار ادبيات ترکيه شناخته شده است و حتي در روزهاي پاياني امسال ناشر وي؛ ققنوس، کتابي با عنوان «باب اسرار» از يک نويسنده ترک با نام احمد اميد را با ترجمه وي به عنوان هديه نوروزي براي مخاطبان خود ارسال کرده است. وي همزمان با اقبال به اين ترجمه در گفتگويي عنوان کرده بود که نام «ملت عشق» نامي است که او براي ترجمه فارسي اين کتاب انتخاب کرده است و تمامي ناشران و مترجماني که اين کتاب را با همين عنوان بار ديگر به اصطلاح ترجمه و منتشر ميکنند در حال کپيبرداري غيرقانوني از اثر او هستند. بازار ترجمه در سال ۹۷ پديده ديگري را نيز به خود ديد. دو کتاب «انسان خردمند» و «انسان خداگونه» او که پس از انتشار و ارائه به سرعت مرزهاي پرفروش بودن در بازار کتاب ايران را طي و به يکي از بحثبرانگيزترين آثار در جامعه انديشهاي ايران مطرح شد. از سويي برخي منتقدان او را نويسندهاي سطحي نگر و خيالباف و پيرو تام و تمام انديشههاي داروين خواندند و از سوي ديگر عدهاي ترجيح دادند خود را مسحور بلندپروازي فکري او در ثبت تاريخ زندگي و انديشه بشر و پيشگوييهاي او براي آينده او شوند. هرچند که برخي خبرهاي غيررسمي از جلوگيري از تجديد چاپ اين کتاب در روزهاي اخير دارد اما بدون شک انتشار اين ترجمه يکي از «ترينهاي» بازار کتاب را در سال جاري به نام خود رقم زد.