یک کتاب خوب/ رسالهای کوچک در باره فضیلتهای بزرگ
کافه کتاب/ کتاب رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ اثر آندره کنتاسپونويل نويسندهٔ و فيلسوف اومانيست فرانسوي است. او متولد پاريس و داراي مدرک دکترا از دانشگاه پانتئون-سوربن و در همين دانشگاه استاد فلسفه است. اسپونويل کودکي و نوجواني خود را دوران سختي توصيف ميکند و بازگو ميکند که زندگي با مادري که براي مدتي طولاني با افسردگي مبارزه ميکرده و پدري سختگير، چگونه سبب شده تا سالهاي ابتدايي زندگي خود را با اضطرابي دائمي سپري کند. اسپونويل تحتتأثير آراي متفکريني مانند اسپينوزا، مونتني، مارسل کونش و همينطور جهانبينيِ بودايي و هندو خط فکري خود را يافته و در طول سه دههٔ اخير آثاري را در باب فلسفه، اخلاق و روش زندگي به رشته تحرير درآورده است. آثار کنتاسپونويل عموماً به طرح سوالهاي ساده در باب زندگي ميپردازد، معناي زندگي چيست و کجا بايد دنبالش گشت؟ خوشبختي چه تعريفي دارد و چگونه در جهانِ آشفتهٔ امروز به دست ميآيد؟ فضيلتهاي اخلاقي چه تعريفي دارند و چرا بايد در ايجاد و حفظ آنها کوشيد؟ ويژگي برجستهٔ اسپونيول اين است که در واقع او مفاهيم و سؤالات فلسفي را با زباني گويا براي عموم بازگو ميکند و به اين شيوه حضورِ خود را در بستر جامعه حفظ ميکند. از اسپونويل تاکنون چند کتاب به فارسي ترجمه شده است که در ميان آنها رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ مورد اقبال خوانندگان ايراني قرار گرفته است. اين کتاب اولين بار در سال ۱۳۸۵ توسط نشر آگه و با ترجمهٔ دکتر مرتضي کلانتريان از فرانسه به فارسي برگردانده شد و تا به امروز هفت بار تجديد چاپ شده است. اسپونويل در پيشگفتار رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ بيان ميکند که اعتقاد دارد فضيلتها اگر آموختني باشند، بيشتر بهوسيلهٔ سرمشق گرفتن از ديگران صورت ميگيرد تا از طريق کتابها و سپس با يک سؤال کتاب خود را آغاز ميکند: «پس چه لزومي دارد که رسالهاي در باب فضيلت نگاشته شود؟» اسپونويل اين پرسش را مطرح مىکند که چرا بايد هميشه متهم کنيم، هميشه افشا کنيم؟ او بهواقع مانند اسپينوزا اعتقاد دارد که فايدهاي ندارد که مدام بديها و شرارتها را افشا کنيم چرا که چنين اخلاقي، اخلاقِ افسردگان است. اسپونويل شرح ميدهد که فضيلت بهواقع قدرت است، ولي قدرتي خاص؛ و در ادامه توضيح ميدهد که فضيلت تلاشي است براي خوب رفتار کردن، که اين خوبي را خود اين تلاش تعريف ميکند. رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ به گفته اسپونويل تماماً به اخلاق عملي ميپردازد. کتاب رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ ۱۸ فصل دارد که هرکدام به يک فضيلت اخلاقي ميپردازد. بهواقع وجه اشتراک اين هجده فضيلت که سبب شده در فهرست اسپونويل در اين کتاب موردِبحث قرار بگيرد اين است که وجود هرکدام از اين گرايشهاي قلبي و روحي در يک فرد احترام اخلاقياي که براي او قائل هستيم را افزايش ميدهد، و در مقابل نبودشان اين احترام را کاهش ميدهد. اسپونويل در پرداختن به هر هجده فضيلت جنبهٔ اختصار را رعايت ميکند و هيچگاه به پيچيدهگويي و زيادگويي نميافتد. درواقع توضيح ميدهد که اين کتاب را خطاب به تمام قشرهاي جامعه نوشته است. نويسنده توضيح ميدهد که تمامي اين هجده فضيلت در وادي اخلاق جاي نميگيرد، مانند فضيلتِ ادب يا عشق که به گفته خودش مدتهاست از سرزمين اخلاق بيرون رانده شدهاست. ويژگي ديگري که رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ را منحصربهفرد ميسازد اين است که اسپونويل آگاهانه به اخلاقِ عملي ميپردازد تا اخلاقِ نظري، و بهواقع تاجاييکه امکان دارد به شرح اخلاقِ زنده مشغول ميشود تا اخلاق مبتني بر نظريهپردازي. رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ اثري نيست که به سرعت خوانده شود، و مهمتر از آن کتابي نيست که شما را به راحتي رها کند. جملات نهچندان پيچيدهٔ اسپونويل پيرامون مباحثي که در نگاه اول عنواني روزمره و پيشپاافتاده بهنظر ميآيد، در ذهن خواننده تهنشين ميشود و تا مدتها باقي ميماند. صحبت پيرامون شجاعت، عدالت، دلسوزي و… مانند تمام مباحث کتاب سهل و ممتنع است. سهل بدين معنا که شايد هر خوانندهاي در نگاه اول معناي آن را بداند و ممتنع از آن جنبه که واکاويِ آن شما را با جنبههايي از تعاريف هر فضيلت روبرو ميکند که پيشتر به آن نينديشيده بوديد. اسپونويل در بخشهاي مختلف کتاب در شرح هر فضيلت نقلِقولها و ارجاعات متعددي از متکلمين و فلاسفهٔ بيستوپنج قرن اخيرِ تاريخ بشر ميآورد. او از ذکر اين نکته پروايي ندارد که بهواقع تحت تأثير تعمق و تفحص گذشتگان پيرامون فضيلتها دست به نگاشتن اين کتاب بردهاست و در حقيقت بهشيوهٔ خودش و با امکانات خود تلاش آنان را ادامه داده است. و اما کلام پاياني در اين معرفي کتاب. آنچه مرا بر آن داشت تا جملاتي در معرفي اين کتاب بنويسم درگذشت مترجم کتاب دکتر مرتضي کلانتريان است. مترجمي چيرهدست که آثار بسياري از نويسندگان معروف جهان را براي اولينبار به فارسي ترجمه کرده است. دکتر کلانتريان، مترجم آثار برجستهاي مانند وجدان زنو، سيماي زني در ميان جمع، مرگ کثيف و ديدار به قيامت، همواره طبع کمنظيري در انتخاب آثار ادبي براي ترجمه داشت. انتخاب معادلهاي فارسي در ترجمهٔ رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ مانند بسياري از ترجمههاي ايشان بهجا و قابلفهم است. در انتها اين چند سطر را به روح اين مترجم فرهيخته که با يک عمر تلاش حرفهاي لذت خواندن آثار برجستهٔ ادبيات جهان را به ما چشاند، تقديم ميکنم. فصلهاي هجدهگانه کتاب: ادب – وفاداري – دورانديشي – ميانهروي – شجاعت – عدالت – بخشندگي – دلسوزي – بخشايش – سپاسگزاري – افتادگي – سادگي – بردباري – پاکدامني – نرمدلي – حسننيت – شوخطبعي – عشق. کتاب رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ جملاتي از متن کتاب رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ در باب فضيلت وفاداري: انسان روح نيست مگر توسط خاطره، موجود بشري نيست مگر به وسيلهٔ وفاداري. اي انسان، از فراموش کردن خاطرهات حذر کن! روح وفادار، خود روح است. در باب فضيلت ميانهروي: ميانهروي يک انتظام بخشي خودخواستهٔ ميل به زندگي است، تأييد سالم توان وجود داشتن، همانطوري که اسپينوزا ميگفت، بهويژه سلطهٔ روح ما بر تمايلات نامعقولِ عواطف و شهوات ما. ميانهروي يک احساس نيست، بلکه يک اقتدار است، يعني يک فضيلت است. در باب فضيلت شجاعت: انسان از دست خودبيني خود خلاص نميشود؛ انسان از اصل لذت بردن رهايي نمييابد. ولي در خدمت کردن به ديگران لذت خود را يافتن، در انجام عمل سخاوتمندانه آرامش خود را پيدا کردن، نه فقط ازخودگذشتگي يا نوعدوستي را نفي نميکند بلکه تعريف آن و اصل فضيلت است. در باب فضيلت بخشندگي: بخشندگي هم آگاهي از آزادي خويش است (يا از خويشتن خود به عنوان آزاد و مسئول) و هم تصميم جدي در استفاده از آن بهنحو مطلوب. پس، آگاهي و اعتماد: آگاهي از آزاد بودن، اعتماد به استفادهاي که از اين آزادي خواهد شد. به همين خاطر است که بخشندگي احترام به خود را پديد ميآورد، که بيشتر نتيجهٔ آن است تا اصل آن. در باب فضيلت سپاسگزاري: سپاسگزاري شادي است، اين را به تکرار بگوييم، سپاسگزاري عشق است: از همين راه به نيکوکاري ميرسد، که مثل «يک سپاسگزاري آغازين، يک سپاسگزاري بيعلت، يک سپاسگزاري بيقيدوشرط است، مثل خود سپاسگزاري که يک نيکوکاري کمکي يا احتمالي است». در باب فضيلت بردباري: مسالهٔ بردباري، بيشتر در زمينهٔ تحمل ديدگاههاي گوناگون پيش ميآيد. به همين خاطر است که بيشتر وقتها، و تقريباً هميشه، مطرح ميشود. ما بيش از آنچه ميدانيم نميدانيم، و هر چه ميدانيم، مستقيم و غيرمستقيم، بستگي به آن چيزي دارد که ما نميدانيم. در باب فضيلت عشق: عشق مسالهٔ پيچيدهاي است که سخن گفتن از آن کار آساني نيست. انسان آنچه ميخواهد دوست ندارد بلکه خواهش انسان او را به سوي آن ميکشاند، و آنچه را دوست دارد انتخاب نميکند. انسان چگونه عشقها و خواهشهايش را انتخاب ميکند، حال آنکه نميتواند – ولو از ميان خواهشهاي گوناگون، ولو از ميان عشقهاي گوناگون – جز با توجه به آنها انتخاب کند؟ عشق سفارشي نيست، و درنتيجه، نميتواند يک وظيفه به شمار آيد. مشخصات کتاب عنوان: رسالهاي کوچک در باب فضيلتهاي بزرگ نويسنده: آندره کنتاسپونيول ترجمه: مرتضي کلانتريان انتشارات: آگه تعداد صفحات: ۳۶۸ قيمت چاپ هفتم: ۴۰ هزار تومان نويسنده مطلب: محمد احسان فروزيده