وجود گرانی 180 درصدی کتابهای الکترونیک و همچنان استقبال مخاطبان!
فرهيختگان/ دوستي دارم از آن کتابخوانها و به قول معروف کرم کتابها، که هروقت و هرجا فرصتي پيدا کند، کتابي را از کيفش بيرون ميآورد و شروع به خواندن ميکند. آمار همه کتابهاي جديد را دارد و ميداند که فلان نشر چه کتابهايي را درحال انتشار دارد. زماني که تازه کتابهاي الکترونيک وارد عرصه شدند، با هم صحبت ميکرديم و ميگفت: «کتاب الکترونيک خوبه، همه دنيا هم به اين سمت ميرن. اما براي من بوي کاغذ يهچيز ديگه است. دلم ميخواد که هميشه کتاب بهصورت فيزيکي توي دستم داشته باشم. تا اينکه بخوام کتاب را از داخل گوشي و تبلت بخونم.» اين اتفاق و اين جملهها براي خيليها آشناست. تقريبا همه کرمکتابها اين اعتقاد را دارند. اما نکته مهم اينجاست که با گرانشدن کتاب و تقريبا چند برابر شدن قيمتش، سيل طرفداران کتاب به سمت کتابهاي الکترونيک روان شده است. چون مخاطب کتاب نميتواند ديگر در اين اوضاع گراني، کتاب مورد نظرش را مثلا با قيمت 100 هزار تومان بخرد! همين باعث ميشود به سمت اپليکيشنهاي کتابخوان يا حتي کتابهاي صوتي برود. در اين گزارش نگاهي داشتيم به چند اپليکيشن کتابخوان فعال در کشور و ضمن معرفي آنها، گفتوگويي با مديرانشان داشتيم تا بدانيم چقدر اين اپليکيشنها با توجه به گراني کتاب، مخاطبشان زياد شده است و چقدر تغيير قيمت داشتهاند. اپليکيشنهاي کتابخواني کدامند و چه زماني آمدند؟ در سالهاي اخير، کتابهاي بسياري بهصورت الکترونيک به بازار عرضه شده است که اين خود گوياي رشد و رواج روزافزون کتاب الکترونيک ميان کاربران است. پيدايش کتابهاي الکترونيکي به سال ۱۹۷۱ باز ميگردد. اين کتابهاي الکترونيکي با بهکارگيري لامپ پرتو کاتدي، تصاويري را روي پرده پديد ميآورد که ميتوانست جايگزين چاپ و کاغذ شود، اما نخستين کتاب الکترونيکي ديجيتال، به نام نوومدياس روکت در سال ۱۹۹۹ منتشر شد. اپليکيشنهاي کتابخواني سعي در پرکردن شکاف بين مطالعه و شبکههاي اجتماعي دارد. اين اپليکيشنها فضايي مثل يک فروشگاه کتاب و کتابخانه را براي افراد تداعي ميکنند که افراد ميتوانند از محتواي اين کتابخانه در ابزارهاي الکترونيکي گوشي و تبلت بهره ببرند. اپليکيشنهاي اوليه شامل پيدياف انتشارات يک ناشر بودند. يک اپليکيشن ساده در گوشي بدون هيچ قابليت يا ويژگياي که فقط کاربر ميتوانست منابعش را از آنجا تهيه يا خريداري کند مثل نشر چشمه، نشر ني، نشر قطره. در نمايشگاه کتاب تهران سال ۹۱، اپليکيشنهايي به ناشران معرفي شدند نهفقط براي يک ناشر و نهفقط براي ارائه پيدياف منابعشان، بلکه اپليکيشنهايي با ويژگيها، قابليتها و خدمات قابلتوجه نسبت به گذشته، اپليکيشنهايي مثل نرمافزار کتابراه، فراکتاب، نرمافزار فيديبو و نرمافزار طاقچه. فيديبو فيديبو، اولين سامانه multi-platform توليد و توزيع کتاب الکترونيک و صوتي در خاورميانه است که مبتنيبر استانداردهاي جهاني صنعت نشر و با رعايت کامل قانون جهاني کپيرايت طراحي و اجرا شده است. اين سامانه، با پشتيباني مهدي فيروزيان که از سال ۹۲ کار خود را آغاز کرده است، توانسته بيش از ۳۰۰ ناشر نامدار ايراني و همچنين چندين ناشر برجسته بينالمللي را با خود همراه کند و با افتتاح دفاتر پشتيباني و فني در کشورهاي اسپانيا (مورسيا)، لبنان (بيروت) و ايران (تهران) اميدوار است در کوتاهترين زمان ممکن شعار اوليه خود که «مطالعه آزاد براي همه، همهوقت، همهجا» است را تحقق بخشد. محتواي فيديبو در پنج سربرگ دستهبندي شده است. فيديبو با ارائه خدماتي مثل هديهدادن کتاب به آشنايان و دوستان و درخواست کتاب درصورت عدم وجود کتاب موردنظر در برنامه حتي مرور خودکار، سعي در پيشيگرفتن از رقيب خود يعني اپليکيشن طاقچه دارد. طاقچه طاقچه يکي از مراجع خريد کتب الکترونيکي بهطور قانوني است که از آبانماه سال ۹۳ با مديريت محمد صدوقي بهطور رسمي در اختتاميه همايش ملي نشر الکترونيک در دانشگاه تهران رونمايي شد. اين اپليکيشن درحالحاضر با حدود ۳۰۰ ناشر از ناشران خوب و بزرگ کشور مانند سوره مهر، چشمه، ثالث، سروش، جامي، هيرمند و... همکاري ميکند و با بيش از ۱۲ هزار محتوا شامل کتاب، مجله و روزنامه در طاقچه در دسترس است. طاقچه با ارائه خدماتي مثل رمزگذاري براي هرکتاب در نرمافزار کاربر و تهيه آرشيو از حساب کاربري کاربران، سعي در جذب اعتماد دو رکن اصلي اپليکيشن يعني ناشران و کاربران دارد. امکان معرفي کتاب به دوستان از طريق شبکههاي اجتماعي و جستوجو در متن کتاب از جمله ويژگيهاي طاقچه است که تقريبا شبيه اپليکيشن آمازون است. نوار خودشان با تعريفي که در سايتشان گذاشتهاند، نوشتهاند: «زندگي شلوغ امروز باعث شده تا وقت خالي براي کتابخواندن نداشته باشيم. نوار، راهحلي است براي زندگي شلوغ امروزي که کتابها، دانستنيهاي مفيد زندگي، کسبوکار و هرچيز خوب ديگهاي را براي شما شنيدني و جذاب ميکند. اينگونه شما ميتوانيد هميشه و همهجا با گوشدادن به کتابهاي صوتي، ياد بگيريد، شگفتزده بشويد و از وقت خود بهترين استفاده را ببريد. مثلا موقع پيادهروي روزانه، توي مترو، تاکسي و اتوبوس، زمان مسافرتها، موقع رسيدگي به کارهاي خانه، قبل از خواب يا هروقت ديگهاي ميتوانيد از شنيدن کتاب لذت ببريد.» کتابراه اهداف کتابراه براي حضور در نشر الکترونيک، ايجاد و توسعه بستري مناسب جهت گسترش نشر الکترونيک، ارائه نرمافزار کتابخوان تحت پلتفرمهاي مختلف، گسترش فرهنگ مطالعه کتابهاي الکترونيکي، گسترش تعداد مخاطبان، چه ناشران و چه کاربران، کاهش هزينه کتاب الکترونيکي بهوسيله کاهش هزينههاي انتشار و جلوگيري از قطع درختان است. که از سال 1391 کارشان را شروع کردهاند. خسروآبادي، مدير داخلي کتابراه: ناشران بيشتري در اين يک سال و اندي به کتابراه يا اپليکيشنهاي کتابخواني پيوستهاند، چون قيمت کاغذ با توجه به گرانيهاي اخير بالا رفته است. براي مخاطبان هم کلا پديده اپليکيشنهاي کتابخواني، مسالهاي جديد است. تعداد مخاطبان ما در يک سال اخير، دو يا سه برابر شد. در مورد قيمت کتابها هم بايد بگويم که برخي ناشران، قيمت کتابهاي الکترونيکشان را هم بالا بردهاند، البته تخفيف هم داشتهايم. از 30 تا 50 درصد اين تخفيفها تغيير ميکنند، اما در کل از ابتداي شروع کارمان سعي داشتهايم که اين تخفيفها را داشته باشيم. درحالحاضر، با بيش از 700 ناشر و مولف همکاري داريم اما آمار دقيقي از روند افزايش آنها در يک سال اخير نداريم، ولي ميتوان گفت در اين چند وقت ناشران زيادي به مجموعه کتابراه اضافه شدهاند. مصطفي ميرنوري، مدير مارکتينگ و فروش فيديبو: چند مساله براي دلايل پيشرفت و بزرگشدن بازار کتاب الکترونيک وجود دارد که يک مساله قيمت کتاب است. بازار کتاب الکترونيک بهشدت درحال رشد است و دلايل متعددي دارد که يکي از آنها گرانشدن کاغذ است. بهطور مشخص مردم شناخت آنچناني از کتاب الکترونيک و خواندن آن در بستر قانوني نداشتند و اپليکيشنهاي کتابخوان اين فرصت را ايجاد کرد تا شرايطي براي انتشار قانوني يک محصول فرهنگي در فضاي مجازي فراهم شود. شايد پيش از اپليکيشنهاي کتابخوان، افرادي که کتاب کاغذي ميخوانند، کتاب الکترونيک نخوانده بودند، اما الان ديگر مردم درحال تجربه اين موضوع هستند و با اين فرآيند آشنا شدند و اين تجربهها، معمولا تجربههاي دلچسبي برايشان خواهد بود. البته اين هم خيلي درست نيست که بگويم فقط به صرف گرانشدن کتاب، مردم به سمت کتاب الکترونيک رفتهاند. رشد مخاطب بهصورت روزانه است، اما اينکه بخواهيم فقط براي اين مساله گراني، مخاطب را بررسي کنيم، نه اين را نداشتيم. چون خيلي نميشود با اين گزاره مخاطب را اندازهگيري کرد. در کل، اقبال به کتابهاي الکترونيک بهشدت درحال رشد است. اين را هم نبايد از نظر دور کنيم که قيمت کتاب بهشدت در حال نجوميشدن است و يکسري از مخاطبان ما به اين دليل به سمت کتاب الکترونيک ميآيند. از سال گذشته تا به امروز، رشد مخاطبان اپليکيشنهاي ما نزديک به پنجبرابر شده است. در کل بازار روبهرشدي در کتابهاي الکترونيک وجود دارد. شما با طيف گستردهاي از مخاطبان مواجه هستيد که يکبار هم کتاب الکترونيک را تجربه نکرده بودند، اما در يک سال اخير، مخاطبان ما درحال رشد هستند. درمورد اينکه چقدر گراني کتاب بر قيمت کتابهاي اپليکيشن ما تاثير داشته، بايد بگويم که اساسا در همهجاي دنيا، قيمت کتاب الکترونيک درصد قابل توجهي کمتر از قيمت پشت جلد کتاب چاپي است. مثلا اگر کتابي قيمت جلد چاپياش 10 هزار تومان باشد، بسته به تصميم ناشر درصدي از اين نرخ، بهعنوان قيمت کتاب الکترونيک از 5 هزار تومان تا 7 هزار تومان انتخاب ميشود. در ايران اين درصد کمشدن مبلغ تا 50 درصد انتخاب شده است ولي خب بعضا ناشراني هستند که قيمتها را هميشه رصد ميکنند و نرخهايشان را نسبت به کتاب چاپي بالا ميبرند. بحث ديگر اينکه قيمت کتاب چاپي بهروز در حال افزايش است، درحالي که افزايش قيمت کتاب الکترونيک اينطور نيست. شايد سالي يکبار بازنگري درباره قيمت آن انجام شود و مجددا قيمت بالا برود. اين افزايش قيمت هم براي اين است که ناشر همچنان سهمي از کتاب را به نويسنده يا مترجم تقديم ميکند و البته بايد درنظر بگيريد که آن فضاي کار يا پلتفورم برنامه نيز هزينههايش بالا ميرود. به همين دليل قيمت کتاب هم افزايش پيدا ميکند. با اين وجود، هستند ناشراني که 30 درصد قيمت کتاب چاپي را بهعنوان قيمت کتاب الکترونيکشان نرخگذاري ميکنند. صدوقي، مديرعامل طاقچه: در سال گذشته تقريبا 100 درصد رشدمخاطب داشتيم. در بحث ميزان مراجعه و خريد از اپليکيشن طاقچه و همچنين درمورد تعداد کتابها هم تقريبا روزانه 25 عنوان کتاب را در طاقچه منتشر کرديم. مسالهاي که داريم اين است که چون فرآيند اين کار نياز به تبديل دارد، لزوما به ميزان درخواست ناشران اتفاق نميافتد. مگر اينکه تعداد نيروهايمان را افزايش بدهيم. ولي بيشتر سعيمان اين است که کيفيت را بالا ببريم، فعلا انتشار کتابهايمان 25 عنوان در روز است که شايد اين تعداد به 50 عدد هم برسد. ميزان خريدهايمان به نسبت سال گذشته 3 برابر شده است. در يک سال گذشته مذاکرات زيادي با ناشران داشتيم. حالا هم کاغذ گران شده است و مخاطب که ديگر نميتواند کتاب کاغذي بخرد، باعث شده است هم ناشر و هم مخاطب به سمت کتاب الکترونيک بيايند. در مورد سهم درصدي استفاده از کتابهاي الکترونيک درکشورمان در سال 97، مجموعه کتابهاي الکترونيک قانوني، تقريبا فروشي نزديک به 12 تا 15 ميليارد تومان را تجربه کردهاند. اين عدد در سال 98 به 30 ميليارد تومان هم رسيده است. اگر بازار کتاب را در کشور که عددهاي مختلفي براي آن ميگويند، ولي حدود 2 هزار ميليارد درنظر بگيريم؛ اين رقم 30 ميليارد تومان فروش کتاب الکترونيک، فقط يک و نيم درصد از کل بازار کتاب است. در حالي که در دنيا، اين سهم به 13 درصد ميرسد. اينکه چرا در کشور ما آنقدر اين درصد پايين است؛ دلايل مختلفي دارد ولي يکي از دلايلش، بهخاطر اين است که بخش وسيعي از خوانندگان کتاب الکترونيک، در فضاي غيرقانوني، کتابها را دانلود ميکنند. با اين حال اميدواريم با توجه به اينکه کتاب در پلتفرمهاي ايراني امکانات ويژهتري دارد و البته تبليغات صحيح کتابخوانها، خريد قانوني کتاب، ترويج شود. در اين يک سال و اندي، کتابهاي الکترونيک، 30 درصد گران شده است. نکته اين است که قيمتگذاري را ما انجام نميدهيم و مردم هم به اشتباه در ذهنشان اين جا افتاده است، قيمت را ناشر مشخص ميکند که آن هم به فراخور مشکلاتي که دارد، قيمت را تغيير ميدهد. اين 30 درصد افزايش با توجه به زيادشدن هزينهها در همه قسمتها عدد غيرمنطقياي نيست. البته در سال 98 هم ممکن است ناشر با توجه به قيمت کتاب کاغذي اين قيمت را هم تغيير دهد. به هر حال سياستهاي نرخگذاري کتاب بين ناشران متفاوت است. شربتيان، مديرعامل نوار: ما کمي درمورد اينکه آمار اعلام کنيم، محتاط هستيم اما نکته اين است که مخاطبانمان چندين برابر شدند. در مورد محتواي صوتي هم بايد بگويم هم محتواي صوتي که در استوديوهاي نوار درحال توليد است رو به افزايش است و هم اقبال ناشران چاپي به توليد آثارشان بهصورت صوتي بيشتر شده است. از طرفي ناشران سايز کوچک صوتي به بازار اضافه شدهاند که در سال 96 و 97 وجود نداشتند. افزايش فروشي که در سال 96 يا 97 و در همين سه ماهه نخست 98 براي ناشران از طريق پلتفرمها به وجود آمده است، همه را به اين فکر انداخته که ميتوانند روي بازار کتاب صوتي سرمايهگذاري کنند. قيمتهاي کتاب توسط خود بازار يا همان ناشران تعيين ميشود. ما افزايش قيمت نداشتيم و اين گراني چيزي است که از بازار کتاب شکل گرفته است. با وجود اينکه قيمت کتاب چاپي تا نزديک صددردرصد افزايش داشته، اما در مورد کتابهاي الکترونيکي فقط 10 درصد رشد قيمت داشتيم. ضمن اينکه براي کتابهاي اپليکيشنها هم تخفيفهايي درنظر گرفتيم و اين تخفيفها، باعث ترغيب مخاطبان براي خريد کتاب ميشود. هفته گذشته، گزارشي را در مورد افزايش قيمت کتاب هاي چاپي منتشر کرديم که در آن به بررسي قيمت کتاب از سال 96 تا 98 را بررسي کرديم. مثلا تغيير قيمت از سال 96 تا 98، حدود 98 درصد بود. اين افزايش تقريبا صد در صدي قيمت کتاب چاپي در حالي است که به گفته مديران اپليکيشن هاي کتابخوان، قيمت اکثر کتابهاي الکترونيکي، قبل از اين 50 درصد قيمت کتاب چاپي بود، اما ناشران اين تغيير را امسال به 30 درصد رسانده اند و مخاطب بايد 70 درصد قيمت کتاب را بپردازد. با توجه به اين آمار متوجه مي شويم که تغيير قيمت در کتاب هاي الکترونيک نسبت به دو سال گذشته، چيزي حدود 180 درصد افزايش داشته است. اما با وجود اين رشد در بازار کتاب الکترونيک، مشتريانش تا پنج برابر افزايش پيدا کرده است. نويسنده: عاطفه جعفري