۱۰ کتاب خواندنی درباره کودتا علیه دکتر مصدق
ايرنا/ غلامرضا ظريفيان استاد تاريخ دانشگاه تهران هفت کتاب درباره واقعه ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ معرفي ميکند. کتابهايي که از جانب اين استاد دانشگاه معرفي ميشود در موضوعات متنوعي انتخاب شده و به ابعاد مختلف اين واقعه ميپردازند. ظريفيان با معرفي اين کتابها بر نقش آمريکا و انگلستان در واقعه ۲۸ مرداد تاکيد دارد. آثاري که توسط اين استاد تاريخ معرفي شدهاند و حاوي اسناد دست اول و رواياتي مستقيم از اين رويداد مهم و پربحث تاريخي هستند. در ادامه توضيحي کوتاه درباره اين آثار آمده است: ۱. «ايران بين دو کودتا» نوشته داريوش رحمانيان استاد تاريخ دانشگاه تهران است. اين کتاب جزو آثار شناخته شده مربوط به حوادث ۲۸ مرداد است. ظريفيان معتقد است نويسنده اين کتاب با تسلط بر بر اسناد و توانمندي بالا در تبيين و تحليل اثري ارزشمند را تاليف کرده و در اين کتاب حوادث مرداد با جستجو و واکاوي اسناد ريشهيابي شده است. اين کتاب تحولات سياسي و اجتماعي کودتاي ۳ اسفند ۱۲۹۹ و بر سرکار آمدن رضاشاه تا جنبش ملي شدن نفت و کودتاي ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را مورد بحث قرار داده است. در اين کتاب موضوعاتي نظير چرايي و چگونگي وقوع کودتاي اسفند ۱۲۹۹ و نتايج آن تا پادشاهي رضاخان و استقرار سلطنت پهلوي و همينطور اقدامات و برنامههاي نوسازي دوره سلطنت رضاشاه و تحولات فکري مورد توجه قرار گرفته است. داريوش رحمانيان در کتاب خود نسبت به مناسبات سياسي ايران با دول خارجي در دوره رضاشاه و حوادث جنگ جهاني دوم توجه نشان ميدهد. همينطور بحران آذربايجان و کردستان و مسئله نفت شمال، چگونگي پيدايش جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران تا سقوط دولت محمد مصدق از جمله مباحث مورد بحث در کتاب «ايران بين دو کودتا» است. گفتني است با توجه به تاليف کتاب براي دانشجويان، نويسنده ضمن طرح ديدگاهها، منابع و مطالعات مهم را نيز به خواننده معرفي ميکند. ۲. «کودتا (۲۸ مرداد سازمان سيا و ريشه هاي روابط ايران و آمريکا در عصر مدرن) » تاليف يرواند ابراهاميان و ترجمه محمدابراهيم فتاحي کتابي خواندني و مفيد در موضوع کودتا است. بنابر گفته غلامرضا ظريفيان اين کتاب اثري توصيفي و تحليلي است. مذاکرات ايران-انگليس و ملي شدن صنعت نفت از مباحث برجسته و ارزشمند اين اثر است. در «کودتا» اين باور مورد نقد قرار گرفته که، نحوه مديريت محمد مصدق عامل کودتا بوده است. يرواند آبراهاميان به خوبي نشان ميدهد ريشههاي کودتا به مخالفت آمريکا و انگليس با گسترش منابع نفتي ايران باز ميگردد. ۳. «مصدق و کودتا» نوشته مارک گازيوروسکي و مالکوم برن توسط علي مرشدي زاده ترجمه شده است. در اين کتاب اسناد دست اول و ارزشمندي منتشر شده است. اين کتاب حاوي مدارک آرشيوي شوروي است. اين کتاب حاوي مصاحبه با ماموران اطلاعاتي آمريکا است که اطلاعات تازه و مفيدي را در اختيار علاقمندان و پژوهشگران قرار ميدهد. از مارک گازيوروسکي، کتابهاي سياست و حکومت در خاورميانه و شمال افريقا، نه شرقي - نه غربي: بررسي روابط ايران با اتحاد شوروي و ايالات متحده آمريکا(ميزان)، نيز منشتر شده است. ۴. «بحران دموکراسي در ايران ۱۳۳۲- ۱۳۲۰ » تاليف فخرالدين عظيمي است؛ اين کتاب وقايع ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ را بررسي کرده و به سراغ ريشه ها و ساختهاي سياسي و اجتماعي موثر بر اين رويدادها رفته است؛ فخرالدين عظيمي در اين اثر به واکاوي مباحث ريشهاي پرداخته است. پژوهشگر اين کتاب در جستجوي پاسخ اين سوال است که «چرا دمکراسي در ايران لرزان است؟». سالهاي ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲، از اداور پرتلاطم تاريخ معاصر ايران است. دوراني که با اشغال ايران به وسيله قواي روس و انگليس و پس از آن آمريکا آغاز و در نهايت با کودتاي ۲۸ مرداد جاي خود را به ثباتي مبتني بر سرکوب نظامي داد. در ميانه اين دوران نيز اتفاقات ريز و درشتي رخ داد. از ترورهاي سياسي متعدد تا جريان جداييطلبي در آذربايجان و سپس سرکوب اين جريان، از قدرتگيري حزب توده تا انحلال اين حزب، از فشار شوروي براي واگذاري نفت شمال ايران به اين کشور تا فشار مصدق و جبهه ملي براي ملي شدن نفت جنوب. ۵. «خواب آشفته نفت» مجموعه چهارجلدي محمدعلي موحد است که به طور مفصل و دقيق ماجراهاي ملي شدن صنعت نفت و کودتاي مرداد را مورد بررسي قرار داده است. اهميت خواب آشفته نفت در شخصيت و سابقه پژوهشگر و مولف آن، يعني محمدعلي موحد است. ظريفيان در همين رابطه ميگويد، موحد شخصيتي حقوقي است و نقش مهمي در قراردادهاي نفتي آن زمان داشته است چرا که او عضو روزنامه شرکت نفت بود. اين کتاب سير مباحث حقوقي نفت را در چهار جلد گردآوري کرده است و ذيل موضوعات خود کودتا را مورد توجه قرار ميدهد. در اين کتاب شرح و توصيفهاي موحد از آن جهت خواندني است که نويسنده در جريان امور حضور داشته و بنابراين روايات او از وقايع دست اول و مستقيم است. ۶. «مصدق دولت ملي و کودتا» کتابي حاوي گفتگوهايي خواندني و مقالات مفيد درباره وقايع مرداد ۱۳۳۲ است. اين مجموعه زير نظر عزتالله سحابي گردآوري شده که شخصيت سياسي وي بر اهميت کتاب ميافزايد. عزت الله سحابي از آن جهت که خود شخصيتي فرهنگي و فعال سياسي است، پيگيري نگاه وي در تدوين مقالات و تنظيم مصاحبهها از جمله نقاط برجسته و متمايز اين اثر است. ۷. «جنبش ملي شدن صنعت نفت ايران و کودتاي ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ » تاليف غلامحسين نجاتي است. کاري توصيفي و ارزشمند است که اسناد مختلف را بررسي کرده است. اين کتاب حاوي عکسهاي متعددي از مصدق و رجال سياسي ايراني و خارجي آن دوران است. مهدي غني، روزنامه نگار و تاريخ پژوه نيز آثار متفاوتي را معرفي ميکند. براي او سه اثر مهم در موضوع کودتاي ۲۸ مرداد را اين آثار هستند. آثاري که بيشتر رنگ و بوي هواداران جبهه ملي را دارند. جرياني که در ماجراي ۲۸ مرداد قرباني شد و ضربه سختي بر پيکره آرمانها و اميدهاي او وارد آمد. ۱. مهدي غني در درجه اول مجموعه دو جلدي «تاريخ سياسي ۲۵ ساله ايران» تاليف غلامرضا نجاتي را معرفي کرد. نجاتي در اين کتاب دوران ۲۵ ساله حکومت محمدرضا شاه را بررسي ميکند که بخشي از آن نيز به دوران مصدق اختصاص پيدا مييابد. در اين کتاب از ۲۹ مرداد ۱۳۳۲ تا اسفند ۱۳۵۷ مورد بحث قرار ميگيرد؛ به همين ترتيب کتاب ديگر غلامرضا نجاتي با عنوان «مصدق سال هاي مبارزه و مقاومت» نيز از آثار خواندني مربوط به دوران محمد مصدق است که از سوي اين روزنامه نگار پيشنهاد شده است. ۲. «هفتاد سال پايداري» عنوان خاطرات حسين شاه حسيني از رويدادهاي سالهاي ۱۳۲۰ تا ۱۳۶۰ است. شاه حسيني از فعالان سياسي جبهه ملي بوده که در سالهاي پس از انقلاب دولت مهدي بازرگان نيز حضور داشته است. اهميت اين کتاب به دليل نزديکي نويسنده آن با جريانهاي ملي و مذهبي آن دوران است که در خلال بيان خاطرات اطلاعاتي دقيق و جزئي از تحولات بدست خوانندگان خود ميدهد. ۳.«نيروهاي مذهبي بر بستر حرکت نهضت ملي» اثر علي رهنما است. اين کتاب تصويري جامع از ۱۳۲۸ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ عرضه ميکند. تمرکز اين پژوهش بر عملکرد و تحولات دروني نيروهاي مذهبي مانند (آيت الله بروجردي، آيت الله کاشاني و نواب صفوي) و تاثيرشان بر نهضت ملي است.