ژانر جنایی و سفر به دنیای شرلوک هلمز و پوآرو
مجله ديجي کالا/ هر کسي در کتاب خواندن سليقهاي دارد و معمولا دستهاي خاص از کتابها را براي مطالعه ترجيح ميدهد. شما ژانر خودتان را ميشناسيد؟ ژانر کتابها تنوع زيادي دارند، ژانرهاي فانتزي، جنايي، تاريخي و … و شايد هرکدام از ما فرصت مطالعه را تنها در چند ژانر خاص به خود دادهايم يا حتي عدهاي بهطور کلي خودمان را از ادبيات ژانري محروم کرده و محدوده مطالعاتمان را در آنچه به «ادبيات فاخر» مشهور است، تعريف کرده باشيم. ژانر جنايي، ژانري است که در اين مطلب به معرفي آن ميپردازيم و چند کتاب از جمله برخي از بهترين رمانهاي پليسي را در اين ژانر معرفي ميکنيم. تا به حال به تجربهي جهان تازهاي بيرون از کتابخانهي خودتان فکر کردهايد؟ همانطور که ناشران و نويسندهها گاهي با استقبال کمنظير از يک کتاب غافلگير ميشوند، چطور است با تجربهي ورود به دنياي يک ژانر تازه خودتان را غافلگير کنيد؟ واضح است که براي اين کار نياز داريد ژانرهاي کتاب را بهتر بشناسيد. ژانر کتاب بدون اين که بخشي از داستان را لو دهد يا بيانگر نقد و نظر شخصي يک منتقد باشد، به شما ميگويد که يک کتاب در چه دستهبندياي با چه ويژگيهايي قرار ميگيرد. بهعنوان يک کتابخوان، وقتي تصويري کلي از ژانرها و زيرژانرهاي کتاب داشته باشيد، بدون شک به کشفهايي ميرسيد که درِ تازهاي را روي روحتان ميگشايد. ژانر جنايي، جهان شک و معما ديويد سوشي بازيگر نقش هرکول پوآرو ژانر جنايي زيرژانرهاي متنوعي از کارآگاهي و پليسي تا حقوقي و جاسوسي دارد که وجه اشتراک همه اين است که داستان در آنها متکي بر يک جرم است. کار نويسنده در اين ژانر ارائه روايتي از اين جرم به شکلي است که مخاطب را درگير تحقيقات چرايي و چگونگي وقوع جرم کند. گاهي کتابهاي اين ژانر با کتابهاي ادبيات جريان اصلي که همان پرفروشهاي کتاب و عمدتا داستانهايي ساده براي مخاطب عام هستند، اشتباه گرفته ميشود. اما در حقيقت ژانر جنايي داراي پيچيدگيهاي خاصي است که مسير خود را از يک روايت ساده از وقايع روزمره جدا ميکند. دو عنصر هميشه حاضر در کتابهاي ژانر جنايي، «شک» و «معما» هستند. البته در زيرژانرهاي مختلف عناصر ديگري هم به ميان آمده و نقش پررنگي را در پيشبرد داستان ايفا ميکنند. هريک از اين ژانرها به تنهايي جاي بررسي دارند و ميتوان صدها عنوان کتاب برجسته در بيشتر اين زيرژانرها معرفي کرد (حتما در مطالب آينده به معرفي اين کتابها هم خواهيم پرداخت). در اين مطلب اما اشارهاي به مشهورترين آثار ژانر جنايي (بهخصوص در زيرژانر کارآگاهي) داريم و درواقع آثار نويسندگاني را که به ژانر جنايي شکل و هويت مستقل دادهاند، معرفي ميکنيم. اگر بخواهيم خيلي تاريخي به اين ژانر نگاه کنيم، درونمايه داستانهاي جنايي از آثاري به قدمت داستانهاي هزار و يک شب شکل گرفتهاند. بعضي کارشناسان داستانهاي هزار و يک شب را در دستهبندي نخستين آثار ژانر جنايي قرار دادهاند. در مقابل عده ديگري شکلگيري داستانّهاي جنايي را بسيار متاخر و مربوط به دوره نويسندگاني مثل ادگار آلن پو ميدانند. بههر حال آنچه تا امروز به دست ما رسيده و بهعنوان آثار ژانر جنايي ميشناسيمش، آنقدر تنوع بالايي دارد که بتوان با ورق زدنشان پا به دنياي تازهاي بگذاريم. ادگار آلن پو، پدر ادبيات پليسي امروز ادگار آلن پو را در ژانر جنايي و زيرژانرهاي آن بسيار ستودهاند. او را بهعنوان پدر داستان پليسي امروز و مبدع داستانهاي کارآگاهي ميشناسند. او از جمله نخستين نويسندگاني بود که کار نويسندگي را بهعنوان شغلي تماموقت براي خود انتخاب کرد. از آلن پو اشعار و نقدهاي ادبي قدرتمندي هم به جا مانده که او را تبديل به يکي از تاثيرگذارترين نويسندگان به ويژه در ژانر جنايي کرده است. هنوز هم وقتي نويسندگان جوان در سراسر دنيا ميخواهند دست به خلق آثار جنايي بزنند، از آلن پو الهام ميگيرند. او همچنين در حوزه داستانهاي علمي تخيلي هم دستي بر آتش داشته است. حتي مرگ اين نويسنده پرشور و پرکار هم يک معما بود و هيچوقت مشخص نشد چرا بدن نيمهجان او روي يک نيمکت در خيابان پيدا شد و بعد از چند روز هذيان در بيمارستان، جهان با اين نويسنده بزرگ خداحافظي کرد. رمان هاي پليسي مهمترين آثار پو در اين ژانر داستانهاي کوتاه «نامهي مفقود»، «نقاب مرگ سرخ» و «سوسک طلايي» است که همگي در يک کتاب گردآورده شدهاند. اين کتاب با عنوان داستانهاي کوتاه ادگار آلن پو با ترجمهي زيبا گنجي و پريسا سليمانزاده توسط موسسه انتشارات نگاه به چاپ رسيده و ميتوانيد آن را از ديجيکالا تهيه کنيد. کارآگاه شرلوک هلمز، شناختهشدهترين در ژانر کارآگاهي نام شرلوک هلمز در کتاب رکوردهاي جهاني گينس بهعنوان شناختهشدهترين شخصيت خيالي جهان ثبت شده است. با اين وجود هنوز هم هستند مخاطباني که تصور ميکنند اين کارآگاه خصوصي خيالي واقعا وجود داشته و در اواخر قرن نوزده و اوايل قرن بيست ميلادي زندگي ميکرده است. پيش از آنکه سر آرتور کانن دويل دست به خلق شخصيت باهوش و دقيق شرلوک هلمز بزند، تجربه خلق کارآگاههاي خيالي در ادبيات وجود داشته و نميتوان گفت شرلوک هلمز اولين آنهاست اما بدون شک بهترين است. شرلوک هلمز کشفهايي در جريان رمزگشايي جنايتها انجام ميدهد که ريزبيني و دقت منحصر بهفرد او را به تصوير ميکشد. از جمله امتيازهاي شرلوک هلمز بهعنوان يک کارآگاه، تسلط کامل او به معلومات پزشکي است که در کنار دوست و همکارش دکتر واتسن معمولا نتيجه شگفتانگيزي را براي ماجراهاي او به دنبال دارد. بعد از کانن دويل هم ماجراي شرلوک هلمز ادامه داشت و حالا در ميان آثار مکتوب، چهار رمان و نزديک به شصت داستان کوتاه از ماجراهاي شرلوک هلمز وجود دارد. تعداد زيادي اقتباس سينمايي از ماجراهاي شرلوک هلمز هم صورت گرفته که در قالب فيلم و سريال به مخاطبان عرضه شده است. معروفترين اقتباس هم مربوط به سري تلويزيوني ماجراهاي شرلوک هلمز است که با نقشآفريني جرمي برت محبوبيت و شهرت زيادي پيدا کرد. از جمله ديگر بازيگران مشهوري که نقش شرلوک هلمز را بازي کردهاند، رابرت داوني جونيور در يک فيلم سينمايي و بنديکت کامبربچ در سريال شرلوک هلمز هستند. جرمي برت بازيگر نقش شرلوک هلمز تعداد کتابهايي که از مجموعه شرلوک هلمز به فارسي ترجمه و منتشر شده، زياد است. اگر اهل کتاب صوتي هستيد، ميتوانيد نسخه صوتي ماجراهاي شرلوک هلمز را از فيديبو دريافت کنيد. براي علاقهمندان به نسخه متني هم کتاب الکترونيکي شرلوک هلمز با ترجمه حبيبالله لزگي از سايت فيديبو در دسترس است. ريموند چندلر، نويسنده محبوب ژانر جنايي در ميان سينماگران ريموند چندلر را هم بايد يکي از پيشگامان و نويسندگان تاثيرگذار ژانر جنايي دانست. مهمترين آثار چندلر در اين ژانر، کتابهاي بدرود محبوبم و خداحافظي طولاني هستند که در سالهاي انتشار، در ليست پرفروشترين آثار هم قرار داشتهاند. از بيشتر آثار چندلر اقتباسهاي سينمايي هم صورت گرفته است اما از اين نويسنده در ايران آثار زيادي منتشر نشده است. در رمان «قاتل در باران» مثل بقيه آثار جنايي بوي خون استشمام ميشود. داستان درباره کارآگاهي خصوصي است که توسط فردي به نام دراوک استخدام ميشود تا دخترش را تحت تعقيب قرار دهد. اما طولي نميکشد که پاي قتل به ميان ميآيد و کارآگاه جوان وارد ماجراهاي تازهاي ميشود. اين کتاب توسط اميد نيکفرجام ترجمه شده و نشر چشمه آن را به چاپ رسانده است. قاتل در باران را ميتوانيد از ديجيکالا تهيه کنيد. آگاتا کريستي، ملکه جنايت نام آگاتا کريستي را همه با کارآگاه پوآور و خانم مارپل ميشناسند. آگاتا کريستي درواقع نام مستعار آگاتا مري کلاريسا ميلر نويسندهاي است که هنوز هم عنوان پرفروشترين نويسنده در تمام دورانها را دارد. او را با لقب «ملکه جنايت» ميشناسند و معروفترين آثارش مربوط به داستانهاي هرکول پوآرو است. آگاتا کريستي، خالق شخصيت کارآگاه پوآرو و خانم مارپل کتابهاي قتل راجر آکرويد و قتل در قطار السير شرق شهرت آگاتا کريستي را دوچندان کردند و باعث شدند آثارش بيشترين تعداد ترجمه را از زبانهاي ديگر داشته باشند. او که مدتي در داروخانه مشغول به کار بوده، در آثارش از اين تجربه استفاده کرده است و بيشتر قتلها در داستانهاي او با دارو يا خوراندن سم صورت ميگيرند. قتل راجر آکرويد در کتاب قتل راجر اکرويد، هرکول پوآرو کارآگاه پروندهي قتلي در يک محيط روستايي است که فضايي نيمهاشرافي دارد. فردي به نام راجر آکرويد در پست ميز کار خود به قتل رسيده است و براي بررسي اين جنايت مرموز نياز به موشکافيهايي است که فقط پوآرو از آن برميآيد. هرکول پوآرو کارآگاه بلژيکي محبوب آفريدهي آگاتا کريستي جمله مشهوري دارد که نشان از هوش سرشار او و اتکا به قدرت تفکر در حل معماها دارد. اين جمله در سريال معروفي که به ماجراهاي پوآرو پرداخته هم تکرار ميشود: کار درست هميشه در درون انسان انجام ميشود، همه چيز بر عهده سلولهاي خاکستري است. هيچ وقت اين سلولهاي کوچک را از ياد مبر دوست من. کريستي در طرح معماها و يافتن پاسخهاي غافلگيرکننده براي آن استاد است و در اين کتاب طوري عمل کرده که اعتراض محافظهکاران در حوزه ادبيات را بلند کرد. نسخه الکترونيکي اين کتاب را که با ترجمه خسرو سميعي توسط نشر هرمس منتشر شده، ميتوانيد از فيديبو بخوانيد.