همه حاشیههای جایزه جلال
مهر/ جايزه ادبي جلال در حالي شب گذشته به پايان راه خود رسيد که حواشي اين جايزه در سال جاري پررنگتر از سالهاي قبل بود و تا مراسم اختتاميه نيز ادامه يافت. اگر اخبار و اطلاعات منتشر شده درباره ادغام موسسات تابع معاونت فرهنگي صحيح بوده باشد و مديران اين معاونت در سال آينده و حتي اواخر امسال تصميم به تغيير رويه خود درباره اين مهم نگيرند، شب گذشته آخرين دوره جايزه ادبي جلال آل احمد با مديريت نهادي با عنوان بنياد شعر و ادبيات داستاني ايرانيان برگزار شد و به کار خود پايان داد. اين جايزه در هفت دوره اخير خود با مديريت مهدي قزلي به عنوان دبير اجرايي و مديرعامل اين بنياد راه به اجرا برد و در تمامي اين ادوار بدون حاشيه نبوده است اما امسال اين اتفاق به شکلي رنگ و لعابي بيشتر بر خود ديد و حاشيههاي اين جايزه را پررنگتر از قبل کرد. جايزه ادبي جلال که در سالهاي اخير بر سر ماهيت آن و اينکه بايد چه آثاري را در کالبد خود به عنوان نامزد بپذيرد محل بحث و نزاع بسياري بوده است امسال در کنار اين مساله با انصراف يکي از کانديداهاي بخش رمان و داستان بلند نيز همراه بود و البته عدم انتخاب اثر برگزيده در بخش مجموعه داستان و رمان که به نوعي مهمترين بخشهاي اين جايزه هستند را نيز وقتي به اين موضوع اضافه کنيم حاصل چيزي جز همان چربش فضاي جايزه به سمت حاشيه نيست. شب گذشته سيد عباس صالحي وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي در سخنراني خود در حاشيه اين جايزه سعي کرد نشان دهد که به تمامي بالا و پايينهاي اين رويداد آگاه است و آنطور که دبير اجرايي جايزه در نشست خبري آن نيز عنوان کرده بود، به عنوان يکي از مقامات عاليرتبه اين جايزه، از کم کيف داوريها و انتخاب آثار و نيز روند طي شده براي برگزاري اين رويداد مطلع و معتقد است کم شدن تساهل و تسامح ميان ناشران و نويسندگان نيز به هموار شدن مسير اين رويداد براي طي طريق کمک شاياني کرده است. اما با اين حال حواشي جايزه جلال در سال جاري چه بود و در نهايت راه به کجا برد؟ اگر اختلاف نظرها و اختلاف سليقهها در زمينه انتخاب دبيرعلمي و هيات داوران اين جايزه را که معمولا در تمامي جوايز ادبي شکل ميپذيرد به عنوان يک حاشيه بپذيريم جايزه جلال در اين زمينه در سال جاري کم حاشيه نبوده است. در جوامع ادبي و نيز در ميان اهالي رسانه درباره کيفيت و کميت داوران انتخاب شده در اين جايزه بحثهاي زيادي رد و بدل شد از تکراري بودن تا کم اطلاع بودن داوران موضوعاتي بود که در اين زمينه ميشد از آنها ردي ديد و حتي در يک برنامه تلويزيوني ادبي نيز به صراحت بيان شد که انتخاب داوراني از حوزه هنري در بخش مستند نگاري عملا کفه انتخاب نفر برگزيده را به سمت اين نهاد سنگين کرده است. هرچند که اين مساله در نهايت با انتخاب اثري به عنوان شايسته تقدير در اين بخش از ناشري در بخش خصوصي همراه شد اما موضوعي نبود که بتوان به سادگي آن را به فراموشي سپرد. نکته ديگر در اين دوره از جايزه جلال انصراف يکي از کانديداها از حضور در داوري پاياني بود. خبري که از سوي نويسنده رمان «فوران» به عنوان يکي از نامزدها در گفتگو با چند رسانه تاکيد شد و به نوعي حاکي از آن بود که اين نويسنده تمايلي به حضور در جمع نامزدهاي يک جايزه دولتي را ندارد. اين خبر پس از نوعي تکذيب از سوي بنياد شعر و ادبيات داستاني و البته اين توضيح که برخي داوران و اعضاي اجرايي جايزه اين نويسنده را مجاب به اين انتخاب کردهاند در نهايت با نامه کتبي قباد آذرآئين به عنوان نويسنده به دبيرخانه جايزه به منظور اعلام انصراف پايان يافت و انتخاب نشدن اثري در بخش رمان به عنوان برگزيده را به نوعي تحت تاثير خود قرار داد. اما در همين بخش انتخاب رمان «وضعيت بيعاري» به عنوان اثر شايسته تقدير نيز در روزهاي منتهي به جايزه با حاشيههاي زيادي همراه بود. اين رمان به قلم حامد جلالي از توليدات مدرسه رمان موسسه شهرستان ادب در سال گذشته بود. پس از انتشار رمان و در مجامع ادبي مضمون اين رمان و حضور شخصيتي در آن که از پيروان آئين مندايي در ايران بوده است و نيز اتفاقي در داستان که شائبه رابطهاي غيراخلاقي ميان دو قهرمان رمان را پررنگ ميکرد ونيز نوع عکسالعمل آنها در مواجهه با نيروهاي انقلابي در سالهاي پيروزي انقلاب و دفاع مقدس با انتقاداتي روبرو شد. هرچند جلالي خود منکر برخي از اين اتفاقات در داستانش نشده اما همواره تاکيد داشته که روح حاکم بر اين رمان در راستاي اعتقادات، ارزشها و کشورش بوده است و هرگز در طول نگارش اين اثر از اين مسير خارج نشده است. با اين همه منتقدي مانند احمد شاکري در مراسم شب گذشته در نطق خود پس از دريافت جايزهاش در بخش نقد ادبي عنوان کرد که از اين انتخاب در سال جاري خوندل خورده است و اينها روا نيست براي جايزه جلال که جايزه ادبي جمهوري اسلامي است و به نام نامي آلاحمدي نامگذاري شده که خطايش را شناخته و به دامن اسلام و انقلاب بازگشته است. انتخاب اين رمان به عنوان اثر شايسته تقدير اما در فضاي مجازي نيز با واکنش روبرو بوده است. رضا رسولي نويسنده و از اعضاي انجمن قلم ايران در واکنش به اين انتخاب در توييتر خود چنين نوشت: امروز، رمان وضعيت بي عاري در مهم ترين جايزه ادبي کشور جايزه گرفت. گذشته از توصيف هاي اروتيک آن، صراحتا کتابچه تبليغ آيين مندايي است، ناشر آن شهرستان ادب، موسسه اي حکومتي است که سخت ادعاي انقلاب گري دارد. معلوم نيست اين وضعيت بي عاري، تا کي در دستگاه هاي فرهنگي باقي خواهدماند. احمد شاکري البته در اظهارات خود اشارهاي هم به اظهارات ميثم اميري از داوران بخش مستند نگاري نيز داشت که درباره مميزي کتاب عنوان کرده بود که معيارش براي اين مساله وطن است نه چيز ديگري. شاکري در اين زمينه در نطق خود بدون اشاره به نام اميري بيان داشت: همه شرافت و عزت ما نتيجه انقلاب و حکمت امام راحل است که حرکت بخش و قيام آفرين بوده است. اگر امروز برخي مي گويند که حدودشان در مميزي کتاب، وطن است و نه انقلاب بايد بدانند که اگر انقلاب نبود حتي ايران هم شرافتي نداشت که به آن افتخار کند. جداي از اين اظهارنظرها جايزه جلال در مراسم روز گذشته خود حواشي ريز و درشت ديگري نيز داشت. از نصب کردن تابلوي سازمان اسناد وکتابخانه ملي ايران با دريل روي تريبون درست چند لحظه قبل از آغاز مراسم تا تپقزدنهاي چند باره سخنرانان در حين خوانش متني از پيش نوشته شده و نيز پرکردن بيشتر سالن با داستاننويسان دوره آموزشي آل جلال و غيبت بسياري از داستان نويسان و ناشران در مراسم پاياني اين جايزه. حالا بايد منتظر ماند و ديد آيا اين جايزه در پوست اندازي احتمالي خود در سال آينده که مسئولان اجرايي اين جايزه از جمله مهدي قزلي نيز خود را بيتمايل به آن اعلام نکرده بودند راه به وفاقي حداکثري خواهد برد يا خير؟