نگاهی به یکی از افسانه‌های قدیمی ناظم حکمت برای کودکان

«افسانه ابر دلداده» از جمله آثار حکمت است که از دهه 50 با ترجمه‌اي از غلامحسين فرنود و علي کاتبي در کتابفروشي‌هاي ايران توزيع شده است. حالا دولت‌آبادي تلاش کرده تا با نگاهي نو، اين اثر را به فارسي برگرداند. 

«افسانه ابر دلداده» که آن را با عنوان «ابر دلباخته» نيز ترجمه کرده‌اند، يکي از داستان‌هاي ناظم حکمت براي کودکان است. با وجود اين، به نظر مي‌رسد داستان از لايه‌هاي پنهان برخوردار است که فضاي آن را با آثار گروه سني کودک و نوجوان متفاوت مي‌کند.

حکمت از جواني به واسطه شرکت در جنگ، با زندگي نکبت‌بار زنان و گرسنگي و بيماري کودکان در سايه شوم جنگ آشنا شده بود، تا پايان زندگي نتوانست اين صحنه‌ها را از ياد ببرد. در آثار او توجه به زندگي اين قشر همواره ديده مي‌شود؛ گويي او گاه در آثارش از زندگي اين مردم بي‌پناه الهام مي‌گيرد. از اين وجه مي‌توان «افسانه ابر دلداده» را نمونه‌اي از تأثيرپذيري او از چنين تجربياتي دانست. نويسنده گويي تلاش دارد تا با استفاده از زبان رمز و تمثيل، کودکان سرزمين خود را به مبارزه با ظلم و به دست آوردن حق خود تشويق مي‌کند.

«افسانه ابر دلداده» داستاني خيالي است که بر اثر نواهاي ني درويش پيري، ابتدا سرزميني پديد مي‌آيد که «سرزمين ني» ناميده مي‌شود. سپس مرد ريش سياهي به نام «سيفي سياهه» به وجود مي‌آيد که مالک تمام سرزمين ني است. پس از آن از يکي از سوراخ‌هاي ني دختري ظاهر مي‌شود که «عايشه» نام دارد و صاحب باغ زيبايي در وسط سرزمين ني است. ماجراي اصلي داستان جدال سيفي سياهه و عايشه است. سيفي سياهه به هر زور و حيله‌اي متوسل مي‌شود تا باغ عايشه را به چنگ آورد اما عايشه به کمک دوستان مهربانش مثل کبوتر و خرگوش و به خصوص ابر آسمان، به مقابله با سيفي سياهه برمي‌خيزد. سرانجام ابر با فدا کردن خود، باغ را نجات مي‌دهد و بدين ترتيب، سيفي سياهه شکست مي‌خورد.

حکمت در آثار متعدد خود به کودکان توجه ويژه‌اي نشان مي‌دهد. او به نقش آنها در ساختن آينده کشورش واقف است و بارها خواسته است تا «دنيا را به کودکان بدهيم»:

دنيا را به کودکان بدهيم
حداقل براي يک روز
تا دنيا، دوستي را درک کند

کودکان،
دنيا را از دست ما خواهند گرفت
و درختان جاويدان بر آن خواهند کاشت!

يکي از نکات جالب در داستان «افسانه ابر دلداده»، روايت داستان از گذر نواهاي ني است. «ني» در ادبيات عموماً نقش رمزي دارد که ضمير افراد و موضوعات پنهان را آشکار مي‌کند. هرچند بسياري استفاده از اين نوع قصه‌گويي با استفاده از ني را ريشه در مثنوي مولانا و با ابيات آغازين آن که به «ني نامه» معروف شده است، مي‌دانند، اما نقشي اين‌چنين قائل شدن براي «ني» در ادبيات سابقه ديرينه‌تري دارد. شاعراني پيش از مولانا از جمله سنايي نيز از آن بهره برده‌اند، در اين حکايت‌ها نيز ني روشن‌کننده حرف دل فرد و آشکارکننده ضمير افراد است؛ آنچه آنها نمي‌توانند بر زبان آورند، از زبان ني جاري مي‌شود. به نظر مي‌رسد که حکمت نيز بر اين کارکرد واقف است و داستانش را با استفاده از «ني» آغاز مي‌کند.

انتشارات کتاب سرزمين «افسانه ابر دلداده» را با تصويرگري سميرا دريا به قيمت 42 هزار تومان منتشر کرده است.