مذاکره خودرویی با آلمانها و ایتالیاییها
ايسنا/ معاون برنامه سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران (ايدرو) در اظهاراتي به حواشي ايجاد شده پس از افتتاح دو فاز 17 و 18 پارس جنوبي در مورد سهم دولت دوازدهم در اين پروژهها واکنش نشان داد. وي همچنين از انجام مذاکرات جديد خودرويي با شرکتهاي آلماني، ايتاليايي و کرهاي خبر داد. ابوالفضل کياني بختياري در گفتو گويي تفصيلي با ايسنا در ارتباط با مسائل مختلفي از جمله تعريف ماموريتهاي کلان ايدرو پس از برجام، قراردادهاي خودرويي، ميزان بدهيهاي دولت به سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، پروژههاي نفت و گاز و پتروشيمي، توافق با 9 غول صنعتي، آخرين فعاليتها در صنايع دريايي و ريلي، تامين 2000 دستگاه واگن، توليد بالگرد و ساير مسائل اين سازمان صحبت کرد که مشروح آن در ذيل آمده است. - در ابتداي امر به جهتگيري، برنامهها و اولويتهاي ايدرو بپردازيد. سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران يک سازمان توسعهاي است که از سال 1346 تاسيس شده و نيم قرن از مدت زمان تاسيس آن ميگذرد. فلسفه وجودي تاسيس اين سازمان راهبري مگاپروژهها و راه اندازي صنايع بزرگ بود و در جايي که بخش خصوصي توانمندي انجام اين پروژهها را نداشته و يا حتي اگر بخش خصوصي توانمند هم وجود داشت به دليل بالا بودن ريسک راه اندازي صنايع بزرگ، تمايلي از سوي بخش غيردولتي براي ورود به پروژهها مشاهده نشده، ايدرو ورود کرده است. با توجه به موارد فوق و ضرورت و تاکيد بر توسعه صنعتي کشور در دهه 40 ، گروهي مامور ميشوند تا سازماني را به نام سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران با قانون تاسيس و اساسنامه خاص و حداکثر استقلال و آزادي عمل تاسيس کنند و از اين طريق توسعه صنعتي کشور در دستور کار قرار ميگيرد. از همان ابتداي تاسيس ايدرو، جهت گيريها و تقابلاتي وجود داشت که چرا اين سازمان بايد از همه قيود بازدارنده و نظارتها مبرا باشد، به همين دليل کارشکنيهايي صورت ميگرفت و اجازه نميداد که اين سازمان آن گونه که بايد و شايد به وظايف خود عمل کند. در اين مسير با توجه به مقابلههايي که صورت گرفت سازمان استقلال خود را حفظ کرد و به اهداف بزرگي نيز دست يافت تا جايي که بزرگترين صنايع کشور از شرکتهاي ماشين سازي گرفته تا بسياري از شرکتهاي کشتي سازي، ساخت تجهيزات در صنعت، نفت، گازو پتروشيمي، ماشين الات سنگين راهسازي و کشاورزي و غيره مدنظر قرار گيرند و ايدرو با سرمايهگذاري شرکتهايي را تاسيس کند و پس از مدتي آنها را واگذار نمايد و از سود و فروش همان شرکتها بتوانند صنايع جديد را راه اندازي نمايد. تا مقطعي کار به همين منوال پيش رفت اما پس از آن سازمان به پروژههاي پيمانکاري بزرگ خصوصا در صنعت نفت و گاز ورود کرد که به طور مثال فازهاي 1، 6، 7، 8، 14، 17 و 18 پارس جنوبي را شامل ميشد و هدف اين بود که بتوانيم با شرکتهاي بزرگ که صاحب تکنولوژي و برند بودند ارتباط برقرار کنيم و از اين طريق انتقال دانش فني و بومي سازي را داشته باشيم. _ قبل از شرايط تحريم شرايط براي انجام ماموريتهاي سازمان چگونه بود؟ قبل از شرايط تحريم عمده طرحهاي سرمايه گذاري صنعتي و پروژههاي پيمانکاري در زمان مقرر به اتمام ميرسيد و با رقم استاندارد تعريف شده در قرارداد پروژه پايان مييافت. اين يعني اگر قرار بود پروژهاي با مبلغ مشخص در زمان مقرر به بهره برداري برسد، دقيقا همين اتفاق رخ ميداد. _ در زمان تحريم، سازمان با چه شرايط جديدي روبهرو شد؟ با ورود به دوره تحريم ارتباط با بسياري از شرکتهاي خارجي قطع شد و با تحريم تجهيزات، پروژههاي مدنظر مدتدار شد. همچنين با توجه به محدوديت منابع مالي و نقل و انتقال پول، شرکتها نميتوانستند به موقع تامين تجهيزات و منابع داشته باشند که اين مساله زيان و هزينه پروژهها را دو تا سه برابر افزايش داد، بنابراين اگر قرار بود پروژهاي سه ساله به اتمام برسد به مدت هفت تا هشت سال طول کشيد، اين مسئله در خصوص رقم قرارداد نيز مطرح و به طور مثال اگر پيشبيني شده بود پروژه با رقمي معادل 1.5 تا 2 ميليارد دلار به اتمام برسد هزينه آن تا هفت الي هشت ميليارد دلار نيز ارتقا يافت. يکي از عمده اتفاقاتي که براي سازمانهاي توسعهاي در دوران تحريم رخ داد، اين بود که منابع آنها محدود شد و از سويي ديگر شرکتهاي تابعه اين سازمانها نيز براساس قانون اجراي سياستهاي کلي اصل 44 قانون اساسي با واگذاري مواجه شدند، به طور مثال ايدرو حدود 102 شرکت را واگذار کرد و قرار بر اين بود که اگر شرکتي توسط سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران واگذار ميشود، 70 درصد درآمد ناشي از واگذاري به سازمانهاي توسعهاي بازگردند تا بتوان فعاليت توسعه صنعتي را در دستور کار قرار دهند اما به دليل محدوديتهاي مالي دولت، اين منابع هم بازگشت داده نشد و ايدرو در حال حاضر حدود 4000 ميليارد تومان از دولت طلب دارد و هيچ يک از منابع تعريف شده به سازمان بازنگشتهاند. در ماده 29 قانون مذکور مقرر گرديده که يکي از مصارف منابع حاصل از واگذاريها، صرف اتمام طرحهاي نيمه تمام، توسعه مناطق محروم و توسعه صنايع هايتک شود که با توجه به محدوديت منابع مالي دولت طبيعي است که به هيچ يک از سازمانهاي توسعهاي منابعي تعلق نگرفت و اگر پرداختي هم انجام شد بسيار اندک بود تا اين فعاليتهاي صنعتي نيز با رکود همراه گردد. در عمل اتفاق نااميد کنندهاي که رخ داده اين است که از يک سو محدوديت منابع مالي و از سوي ديگر وجود تحريمها باعث شد سازمانهاي توسعهاي نحيفتر شده و توان اجرايي آنها کاهش يابد. _فاز جديد فعاليتهاي ايدرو پس از برجام کليد خورد، وضعيت شکل گرفته در اين خصوص را توصيف کنيد. در موج جديد فعاليت سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران با توجه به پيشينه قابل قبول و برند مورد اعتماد اين سازمان شرايط پس از برجام موجب شد شرکتهاي بسياري که از ايدرو شناخت داشتند به سمت اين سازمان هجوم آورند و شرکت هاي خارجي که به کشور وارد ميشدند سراغ اولين سازماني را که ميگرفتند ايدرو بود تا بتوانند پروژههاي مشترک را در دستور کار قرار دهند. پس از برجام بيش از 20 تفاهم نامه و قرارداد همکاري با شرکتهاي معتبر خارجي به امضا رسيد که شامل کشورهايي نظير فرانسه، ايتاليا، آلمان، بلژيک، کره جنوبي، روسيه و کشورهايي از اين دست بودند تا در زمينههاي مختلف از جمله صنعت خودرو، واگنسازي، صنايع فولاد، ساخت بالگرد، صنعت کشتي سازي، توليد توربينهاي گازي و موتورهاي بزرگ، توليد خودروهاي برقي و ساخت تجهيزات صنعت نفت و گاز، تفاهمات و قراردادهاي همکاري بسيار خوبي به امضا برسد. استراتژي نيز توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت براي سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران تعريف شده بود که ايدرو بايد سرمايه گذاري مشترک، توليد مشترک و صادرات مشترک را در دستور کار قرار دهد و به عنوان يک هدف به آن برسد. اينگونه نبود که تنها بازاري ايجاد شود و هر کسي که ميخواهد از بازار ايران استفاده کند بلکه بايد هم انتقال و توسعه تکنولوژي و هم توسعه ساخت داخل اتفاق بيفتد. در تمامي اين قراردادها به دو نکته توجه بسياري شد که يک مورد پيوست فناوري بود که توسط معاونت علمي نهاد رياست جمهوري ابلاغ شد و ديگري توليد صادرات محور بود که در قراردادهاي ما لحاظ شده است. طبيعي است سازمانهايي همچون سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران بايد جذب سرمايه گذاري خارجي داشته باشند و با راه اندازي شرکتهاي مشترک و تامين نيروي انساني و نيز در نظر گرفتن بخشي از بازار از جانب ما و تامين منابع مالي به همراه دانش فني از سوي طرف مقابل ارتباطي دو سويه برقرار کنند. در حال حاضر شرايط بسيار مطلوبي فراهم شده و بسياري از شرکتهاي اروپايي نيز تمايل همکاري خود را اعلام کردهاند. _ آخرين خبر از قرارداد ساخت بالگرد چيست؟ سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، يکي از صنايع هدفي را که از ديرباز براي خود تعريف کرده، صنايع حمل و نقل شامل صنايع خودرو، صنايع دريايي و صنايع ريلي بوده است. در مورد صنايع پيشرفته و نوين نيز هدف گذاريهايي صورت گرفته و در حوزه صنايع نفت و گاز و پتروشيمي خصوصا مقوله ساخت تجهيزات اين صنعت هدف گذاري شده تا طي سالهاي اخير در اين مسير حرکت کنيم و در استراتژيهاي جديد سازمان مقرر شده اين سازمان توسعه دهنده اين سه صنعت مهم و راهبردي کشور باشد. در ادامه و در حوزه هوايي به اين جمع بندي رسيديم که کشور نياز به بالگرد دارد و ميبينيد که در حوادثي که رخ ميدهد تا چه ميزان خلا بالگرد احساس ميشود. قرار شد پروژهاي به صورت توليد مشترک توسط ايدرو و يکي از شرکتهاي معتبر خارجي و بين المللي اين صنعت تعريف شده تا در زمينهي ساخت بالگرد گام برداريم. در اين سرمايه گذاري مشترک تاکيد ويژهاي بر استفاده از توانمنديها و ظرفيتهاي داخلي بسيار مناسب کشور در اين حوزه وجود دارد تا با همکاري با شرکت هاي معتبر جهاني اين صنعت، ضمن انتقال و توسعه تکنولوژي زمينه توسعه ساخت داخل نيز فراهم گردد. در اين زمينه مذاکره با شرکتهاي خارجي صورت گرفته و تا اين مرحله تفاهمنامهاي بين ايدرو با Russian Helicopters امضاء شده تا بتوانيم به عرصه ساخت و توليد بالگرد غير نظامي ورود کنيم. اين مساله نياز به نيروي انساني توانمند و متخصص دارد و بايد زيرساختهاي موجود کشور در اين زمينه توسعه يابد. پيش بيني کردهايم تا از توان و ظرفيت تمامي متخصصان کشور استفاده کنيم و با راهاندازي شرکت مشترک، تيم سازي لازم صورت ميگيرد. شرکت مورد نظر در تهران ايجاد شده و قاعدتا با راه اندازي سايت به تدريج توسعه طرح انجام خواهد شد. ما به عرصه صنعت هوايي که قبلا جزو صنايع مورد نظر نبود ورود کردهايم و ابعاد طرح از جمله ميزان نياز کشور، نوع و کلاس وزني بالگرد، ظرفيت توليد طرح و برنامه ساخت داخل توليد بالگردها نيز پيشبيني شده است. علاوه بر اين با توجه به اين که نياز داخلي در اولويت قرار دارد، طي چند ساله ابتدايي اين مساله مدنظر قرار ميگيرد و به احتمال بسيار زياد پس از تامين نياز داخل به مقوله صادرات نيز توجه خواهيم کرد. روسها در اين زمينه هم صاحب تکنولوژي و هم صاحب دانش فني هستند و قرار است با سرمايه گذاري مشترک در اين زمينه ورود کنند که در نهايت براساس آورده ايدرو و آورده شرکت روسي توليد محصول در دستور کار قرار ميگيرد. _ براساس مطالعات انجام شده 9 کلانشهر کشور نيازمند واگنهاي جديد هستند و طبق آمار اعلام شده کمبود حدود 2000 واگن در اين شهرها محسوس است. در سال گذشته مصوبهاي توسط شوراي اقتصاد صادر شد که براساس آن 2000 دستگاه واگن بايد با مديريت سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران از طريق کنسرسيومي متشکل از سازندگان داخلي و شرکتهاي معتبر خارجي تامين گردد و با بسيج سازندگان داخلي و همکاري وزارت کشور بعنوان کارفرما اين پروژه در حال اجرا و پيگيري ميباشد. شرکتي توسط ايدرو راه اندازي شده و اين شرکت تيم سازي خود را آغاز کرده است که قرار است فعاليتها را پيش ببرد تا اين 2000 دستگاه واگن به ارزش دو ميليارد يورو به تدريج ساخته شوند. نقش ايدرو در اين فرآيند مديريت طرح است که در مسير خود بهم رساني کسب و کار و نظارت را انجام ميدهد. _ آيا پيش بيني صورت گرفته است که اين 2000 دستگاه واگن ظرف چه مدت زماني ساخته ميشود؟ اين 2000 دستگاه واگن ظرف سه تا پنج سال ساخته خواهند شد و پروژه از سال گذشته کليد خورده است. _ صحبتهاي مختلفي در ارتباط با توافق با 9 غول صنعتي پس از برجام توسط رييس سازمان مطرح شد، اين توافقات را تا حد ممکن تشريح کنيد. ورود آقاي معظمي به سازمان همزمان با شرايط پسابرجام بود و ايشان نيز با تلاش بسيار زيادي که انجام داد توانست با برندهاي مختلف مذاکره کند. با فرانسويها در پروژههاي زيرساختي، ريلي و توليد انواع واگن توافقي را داشتهايم و علاوه بر اين ايدرو با رنو مذاکرات خود را انجام داده و پيش بيني ميکنيم به زودي قرارداد همکاري در اين زمينه امضا شود. ايدرو براي اولين بار به طور مستقيم در قرارداد رنو با يک بنگاه وارد عمل شده و اهداف مختلفي را از جمله توسعه کيفيت و رقابت پذيري را دنبال ميکند. همچنين سازمان در زمينهي صنايع دريايي با کرهاي ها وارد مشارکت شده که اين شرکت در زمينه ساخت و تعمير کشتيهاي پهن پيکر و نفت کشها فعاليت ميکند. اتصال ايزوايکو با شرکت کرهاي موجب خواهد شد تا بتوانيم در بخش صنايع کشتي سازي تقويت شويم. علاوه بر اين با بلژيکيها در زمينه توليد گيربکس اتوماتيک شرکتي را تاسيس کردهايم که فعاليت خود را از سال گذشته آغاز کرده تا گيربکس اتوماتيک مورد نياز صنايع خودروسازي کشور تامين شود. با يک شرکت ديگر کرهاي نيز در حوزه پتروشيمي در حال مذاکره براي سرمايه گذاري مشترک هستيم. همچنين با يک شرکت معتبر ايتاليايي براي توليد مشترک توربين هاي کلاس F همکاري را آغاز نمودهايم. شرکت مشترکي را در زمينه توليد شيرآلات کنترلي صنعت نفت و گاز با سرمايه گذاري شرکت هاي اروپايي به بهرهبرداري رساندهايم. در زمينه توليد بالگرد نيز با روسها به تفاهم رسيدهايم. همچنين در زمينهي توليد موتورهاي گاز سوز، لوله هاي CRA و بازيافت مشعلهاي گازي مذاکرات لازم صورت گرفته و براي اجرايي نمودن توافقات در حال پيگيري هستيم. _ ايدرو در حوزه بازسازي و نوسازي صنايع چه برنامهاي را در دستور کار خود قرار داده چرا که اين مساله مشکلات زيادي از جمله فرسودگي تجهيزات و از دست رفتن قدرت رقابت در بازار براي واحدهاي توليدي اعم از کوچک و متوسط تا واحدهاي صنعتي بزرگ ايجاد کرده است؟ همان طور که در عنوان سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران مشاهده ميکنيد يکي از برنامههاي اصلي سازمان، نوسازي و بهسازي صنايع است به طوري که صنايع ورشکسته و يا در شرف ورشکستگي به سازمان واگذار ميشدند و ايدرو با کمک منابع دولتي بنگاه را تحويل ميگرفت و با آسيب شناسي و با ورود سازمان مديريت صنعتي عارضههاي موجود رفع ميشد تا مشکل بنگاه مربوطه حل شود که بدين ترتيب بنگاه از حالت زيانده به سودده به صاحبان سهام بازگردانده ميشد. اين اتفاق تا ساليان سال در سازمان اتفاق افتاد و صنايع فرسوده بسياري بازسازي و نوسازي شدند تا به چرخه توليد بازگردند. يکي از مشکلات موجود سازمان دراين روند منابع مالي بود و طبق اساسنامه سازمان اگر دولت، شرکت زياندهي را به سازمان واگذار ميکرد، بايد منابع آن را نيز تامين ميکرد اما با توجه به اين که منابع مالي دولت دچار محدوديت شد اين شرکتهاي زيانده به سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران واگذار و عنوان ميشد بايد با منابع مالي سازمان تبديل زيانده به سودده شدن اين شرکتها در دستور کار قرار گيرد که اين مساله روند بازسازي صنايع را به دليل کمبود منابع مالي تحتالشعاع قرار داد. اين که شما ميگوييد بنگاههاي زيادي فرسوده هستند ما نيز به آن اعتقاد داريم و اگر قرار باشد سازمان به نوسازي صنايع و توسعه تکنولوژي اين بنگاهها ورود کند نيازمند منابع عمومي و سرفصلهاي حمايتي دولت است نه اين که تنها از منابع داخلي با توجه به محدوديت بهره گيرد، چرا که فرآيند کار با مشکل مواجه خواهد شد. يکي از بخشهايي که قرار بود به آن يارانه پرداخت شود توليد کشور بود و اگر اين سازمان با توجه به توانمندي و سوابقي که در نوسازي و بازسازي دارد، در صورتي که بخشي از يارانه توليد را در اختيار گيرد قطعا وظيفهاش را در نوسازي و بازسازي به نحو مطلوب انجام ميدهد. کما اينکه عليرغم تنگناها ومحدو ديتهاي مالي، در طي چند سال اخير طرح هاي نوسازي و بازسازي بزرگي را در شرکت هاي قند ياسوج، نساجي قائم شهر، بافت بلوچ و کشت و صنعت نيشکر هفت تپه طراحي و اجرا نموده که نقش بسزايي در کاهش زيان، سوددهي و توسعه کسب و کار اين شرکتها داشته است. _ به برنامههاي ايدرو در حوزه صنايع ريلي و دريايي نيز اشاره کنيد؟ سازمان در صنايع ريلي هرچند تجاربي داشته، اما به طور مستقيم پس از مدتي وقفه به جهت واگذاريها، با تصميمگيري در زمينه تامين 2000 دستگاه واگن در حال ورود مجدد به اين بخش هستيم تا صنعت ريلي را فعال کنيم. در صنايع دريايي نيز سازمان قدمتي طولاني دارد و ايزوايکو به عنوان سازمان تابعه شش شرکت زيرمجموعه دارد که در بخش تعميرات و ساخت انواع کشتيها از جمله کشتيهاي پهن پيکر و ساخت سکوهاي دريايي فعال هستند و توانستند به دستاوردهاي خوبي برسند، هر کشوري که ابراز تمايل کند تا طبق ضوابط جمهوري اسلامي با ما به همکاري بپردازد از آن استقبال ميکنيم و در اين راستا محدوديتي نداريم. _ تکليف قرارداد ايدرو و رنو به کجا رسيد؟ ابتداي امر پيشبيني شده بود که اين قرارداد تا پايان سال 1395 نهايي شود اما همچنان با گذشت حدود چهار ماه از سال جديد زمان نهايي امضاي قرارداد مذکور مشخص نيست. در زمينه قرارداد با رنو سرمايهگذاري مشترک ايدرو با رنو مدنظر قرار گرفته و مذاکرات طولاني انجام شده است که با نزديک شدن به مراحل پاياني کار پيشبيني ميکنيم قرارداد همکاري مشترک به زودي منعقد شود. بايد بدانيم اولين بار است که ايدرو به صورت مستقيم با يک بنگاه خودروسازي وارد همکاري شده و هدفهاي مختلفي از جمله توسعه کيفيت، ساخت داخل، صادرات، انتقال و توسعه تکنولوژي و افزايش قدرت رقابتپذيري از جمله مسائل مورد نظر ماست و اميدواريم در آستانه پنجاهمين سالگرد تاسيس ايدرو به توافق نهايي برسيم. طبيعي است طرفين قرارداد به دنبال منافع حداکثري خود هستند و ما به دنبال اين هستيم که خود را تبديل به يک بازار صرف براي محصولات رنو نکنيم و از ابتدا تاکيد داشتيم داخليسازي تکنولوژي و بوميسازي مدنظر قرار گيرد و علاوه بر اين با صادرات ۳۰ درصدي توليد مشترک در بازارهاي بينالمللي عرضه شود. به همين منظور ايدرو در روند مذاکرات خود با رنو به صورت قوي ورود پيدا کرده و به جد خواستار توليد مشترک، سرمايهگذاري مشترک و صادرات مشترک است. اين مذاکرات مابين ايدرو و رنو در شرف نهايي شدن است و اگر همين گونه پيش برود تا پايان دولت يازدهم به طور حتم شاهد امضاي قرارداد خواهيم بود. ما تنها نميخواهيم در داخل کشور قطعات مونتاژ شود و بازارمان را در اختيار فرانسويها قرار دهيم بلکه قصد داريم جزيي از فرايند توليد، سرمايهگذاري و صادرات باشيم. _ در ارتباط با قراردادهاي ديگر خودرويي نيز که ايدرو در دستور کار قرار داده و يا در حال مذاکره با طرفهاي خارجي است توضيح دهيد؟آيا قصد نداريد که غير از فرانسويها با ساير کشورها نيز وارد همکاري شويد و به جز رنو قرارداد ديگري نيز امضا کنيد؟ اين مساله در دستور کار است و مذاکرات بسياري سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران با شرکتهاي آلماني، کرهاي، ايتاليايي و... انجام داده است، اما سازمان در چارچوب استراتژيهاي خود و با توجه به علاقهمندي طرف خارجي اقدام ميکند. ما از هر کشوري که سرمايه گذاري مشترک، توليد مشترک و صادرات مشترک را در صنعت خودرو مدنظر قرار دهد، استقبال ميکنيم. _ پيشنهاد جدي ديگري نيز از سوي شرکتهاي خودرويي به ايدرو ارائه شده است؟ بله. درخواست برخي شرکت هاي معتبر جهاني در اين زمينه جدي است و پيشنهادهايي را ارائه و تمايل خود را مطرح کردهاند. مذاکرات در اين راستا در حال انجام است و بايد ببينيم کار چگونه پيش ميرود و قطعا همان روندي که براي رنو شکل گرفته، در مورد ساير قراردادها نيز شرايط مدنظر مبني بر سرمايهگذاري مشترک، توليد مشترک و صادرات مشترک در دستور کار خواهد بود . _ در پايان اگر صحبت خاصي مانده مطرح کنيد؟ سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران همراستا با سياستهاي کلان اقتصاد مقاومتي نقشهايي را براي خود تعريف کرده است و روي آنها صحه ميگذارد. بايد بدانيم مضامين 24 گانه سياستهاي اقتصاد مقاومتي که توسط مقام معظم رهبري ابلاغ شدهاند ميتواند به عنوان رسالت سازمانهاي توسعهاي مدنظر قرار گيرد و اين موارد چه در بخش کارآفريني، مباحث دانش بنيان، توليد داخلي، بهره وري و بسياري از مقولههاي ديگر در سياستهاي کلان ديده شده است که ميتواند به عنوان اهداف تعيين شده توسط ايدرو و ساير سازمانهاي توسعهاي عملياتي شوند. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد