ابرپروژه اسقاط خودرو پشت دروازه تولید
دنياي اقتصاد/ آمار اعلامي از سوي وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان ميدهد توليد خودروهاي تجاري در کشور همچنان روندي نزولي دارد و تجاريسازان زير ظرفيت اسمي خود به توليد مشغولند. بنابر آمار منتشره که به ۱۱ ماه امسال مربوط ميشود، تجاريسازان کشور در مجموع تنها ۱۱ هزار و ۷۷۹ دستگاه انواع محصول شامل کاميون، کشنده، کاميونت، اتوبوس، مينيبوس و ميدلباس را تا پايان مهر امسال به توليد رساندهاند تا در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود ۳۴ درصد کاهش تيراژ را تجربه کنند. اين آمار در حالي است که طبق ابرپروژه اسقاط، تا پايان دولت دوازدهم بايد بيش از ۲۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده سنگين اسقاط و محصولات نو جايگزين آنها شود. اين تصميم توسط دولت و پيش از خروج آمريکا از برجام و تحريم خودروسازي ايران، گرفته شده و هدف از آن، کاهش آلودگي هوا و پايين آمدن سرانه مصرف سوخت خودروهاي تجاري بهخصوص در بخش کاميونهاست. طي چند سال گذشته، روند آلودگي هوا در کشور شدت يافته و اين بحران بهخصوص در روزهاي سرد سال، بيشتر خود را نشان داده و سبب بروز مشکلات زيادي براي شهروندان شده است. ازآنجاکه منبع اصلي آلودگي هوا را بدون شک خودروها و بهويژه مدلهاي فرسوده سبک و سنگين تشکيل ميدهند، اسقاط و جايگزيني آنها از اولويتهاست. از رده خارج کردن خودروهاي فرسوده در حال حاضر بهعنوان يک راهکار جهاني براي مقابله با آلودگي شناخته ميشود و بسياري از کشورها توانستهاند با لحاظ کردن قوانين سفت و سخت و همچنين در نظر گرفتن تسهيلات و مشوقهاي جذاب، تا حد قابلتوجهي بحران آلودگي را کمرنگ کنند. در اين بين، ثابت شده که خودروهاي فرسوده سنگين نقشي بسيار بزرگ در آلودگي هوا دارند و اسقاط آنها ميتواند کمک بزرگي به کاهش اين بحران بکند. ابرپروژه اسقاط اگرچه مزاياي زيادي را در حوزه هواي پاک و مصرف سوخت و همچنين ايمني، بهدنبال خواهد داشت، با اين حال با توجه به بروز تحريمها و قطع ارتباط با شرکتهاي خارجي و همچنين کمبود منابع مالي، اجراي آن در وقت مقرر، درهالهاي از ابهام قرار گرفته است. پس از آنکه آمريکا از برجام خارج و چندي بعد تحريمها عليه خودروسازي کشور آغاز شد، خروج شرکتهاي خارجي از ايران نيز کليد خورد تا اولين ضربه در حوزه کمي و کيفي به ابرپروژه اسقاط وارد شود. شرايط به شکلي پيش رفت که اولا تامين قطعات به مشکل خورد و ثانيا امکان توليد محصولاتي با سطح کيفي بسيار بالا و مطابق با استانداردهاي روز اروپا عملا از بين رفت. بنابراين در مجموع، بازگشت تحريمها از جنبه مشارکت و حضور برندهاي معتبر در ابرپروژه اسقاط و تامين قطعات و همچنين کيفيت خودروهاي جايگزين، اين طرح بزرگ را تحتتاثير قرار داد و اجازه نداد روندي که دولت براي آن تعريف کرده بود، طي کند. تا پيش از نقض برجام و تحريم، گمان ميرفت تجاريسازان کشور بتوانند به کمک شرکاي خارجي، تيراژ خود را افزايش داده و در مسير اجراي ابرپروژه قرار گيرند؛ زيرا آنها همواره بهدليل کمبود مشتري، زير ظرفيت اسمي خود توليد داشتند. در واقع ابرپروژه اسقاط فرصت بزرگي بود تا خودروسازان تجاري کشور توليد خود را احيا کرده و ضمن افزايش تيراژ و نزديک کردن آن به ظرفيت اسمي، نقدينگي قابلتوجهي نيز به دست بياورند. با اين حال اما تقريبا همه تجاريسازان خارجي از ايران رفتند تا ابرپروژه اسقاط پشت ديوار تحريم بماند. با توجه به روندي که توليد خودروهاي تجاري در کشور دارد و احتمالا سال آينده نيز (در صورت تداوم شرايط فعلي اقتصاد و قطع ارتباط با برندهاي خارجي) اوضاع بر همين منوال خواهد بود، بسيار بعيد به نظر ميرسد ابرپروژه اسقاط تا پايان دولت دوازدهم به سرانجام برسد. اسقاط و جايگزيني بيش از ۲۰۰ هزار خودرو فرسوده سنگين، منابع مالي هنگفتي ميخواهد و به مشارکت خارجي نياز دارد، حال آنکه فعلا نه نقدينگي لازم در دسترس است و نه شرکاي بيروني. ازآنجاکه تحريمهاي آمريکا ريشه هر دو محدوديت موردنظر است، براي حل آنها بايد منتظر لغو تحريمها بمانيم تا هم شرکاي خارجي برگردند و هم نقدينگي تامين شود. اما جدا از اينکه توليد ضعيف تجاريسازان کشور، ابرپروژه اسقاط را تحتتاثير قرار داده، نکته ديگر، سرنوشت شرکتهاي توليدي با ادامه وضعيت فعلي است. در حال حاضر تجاريسازان بسيار کمتر از ظرفيت اسمي خود توليد دارند و ادامه اين روند ميتواند برخي از آنها بهويژه شرکتهاي بخش خصوصي را به سمت تعطيلي ببرد. مرور وضع توليد تجاريسازان نشان ميدهد برخي از آنها عملا نيمهتعطيل هستند و بخشي از خطوط توليدشان با وجود ظرفيتهاي ايجاد شده، محصولي براي ساخته شدن ندارد. تيراژ ضعيف تجاريسازان اما نگاهي به جزئيات آخرين آمار توليد خودروهاي تجاري کشور بيندازيم و ببينيم چه افت و خيزي در شرکتهاي سازنده طي اين ۱۱ماه رخ داده است. در مجموع ۱۱ هزار و ۷۷۹ دستگاه انواع خودروي تجاري در کشور تا پايان بهمنماه امسال به توليد رسيده که نشاندهنده کاهش ۳۴ درصدي تيراژ نسبت به بازه زماني مشابه سال گذشته است. در حالت تفکيکي، توليد مينيبوس و ميدلباس طي ۱۱ ماه امسال به يک هزار و ۶۱۳ دستگاه رسيده که در مقايسه با بازه زماني مشابه سال گذشته، افزايش حدود ۳۵ درصدي را نشان ميدهد. اين در حالي است که توليد اتوبوس در کشور طي ۱۱ ماه سال جاري، روندي کاهشي داشته و به ۵۵۷ دستگاه رسيده است. با اين حساب، توليد اين محصول در خودروسازان کشور نسبت به ۱۱ ماه مشابه سال گذشته، حدود ۶۶ درصد افت داشته است. در نهايت اما توليد کاميون، کاميونت و کشنده نيز روندي نزولي طي ۱۱ ماه امسال داشته، به نحوي که حدود ۳۶ درصد از تيراژ اين محصول نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاسته شده است. تجاريسازان کشور در مجموع، ۹ هزار و ۶۰۹دستگاه کاميون و کشنده و کاميونت را تا پايان بهمن امسال توليد کردهاند. در بين تجاريسازان بزرگ، ايرانخودروديزل (واحد تجاريساز ايرانخودرو)، در بازه زماني تحت بررسي، ۱۲۷دستگاه مينيبوس و ميدلباس را به توليد رسانده، حال آنکه در بازه زماني مشابه سال گذشته ۵۷دستگاه از اين محصولات را توليد کرده بود. با اين حساب، واحد تجاريساز ايرانخودرو افزايشي نزديک به ۱۲۳ درصد را در توليد مينيبوس و ميدلباس در بازه زماني تحت بررسي تجربه کرده است. آمارها نشان ميدهند ايرانخودروديزل تا پايان بهمن امسال ۵۰ دستگاه اتوبوس را به توليد رسانده و اين يعني نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته، بيش از ۷۲ درصد افت توليد داشته است. اگر آمار مينيبوس و اتوبوسهاي ايرانخودروديزل را در کنار هم لحاظ کنيم، اين شرکت در ۱۱ ماه امسال و نسبت به بازه زماني مشابه سال گذشته، کاهشي نزديک به ۲۶ درصد را به خود ميبيند. ايرانخودروديزل اما در بخش کاميون با رشد تيراژ قابلتوجهي مواجه شده است، چه آنکه توليد خانواده کاميونهاي اين شرکت از ۴۷۴دستگاه طي ۱۱ ماه سال گذشته، به يک هزار و ۱۴۷ دستگاه در مدت مشابه امسال رسيده است. با اين حساب توليد کاميون، کاميونت و کشنده در واحد تجاريساز ايرانخودرو طي ۱۱ ماه امسال و در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته ۱۴۲ درصد رشد کرده است. از ايرانخودروديزل بگذريم و به سراغ دو واحد تجاريساز گروه خودروسازي سايپا يعني سايپاديزل و زامياد برويم و ببينيم آنها چه کارنامه اي را در توليد طي ۱۱ ماه امسال بهجا گذاشتهاند. طبق آمار، توليد گروه کاميون در زامياد از ۱۷۷ دستگاه طي ۱۱ ماه سال گذشته، به ۲۴۸ دستگاه افزايش يافته است. اين آمار نشان ميدهد زامياد توانسته توليد اين محصولات را بيش از ۴۰ درصد بالا ببرد. از آنسو اما سايپاديزل نتوانسته تيراژ خانواده کاميون، کاميونت و کشنده را در ۱۱ ماه امسال و نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزايش دهد. طبق آمار منتشره، تيراژ اين محصولات از سه هزار و ۸۹۵ دستگاه در ۱۱ماه سال گذشته به دو هزار و ۸۷۹ دستگاه نزول پيدا کرده است. با توجه به اين آمار، توليد خانواده کاميونها در سايپاديزل طي بازه زماني تحت بررسي بيش از ۲۶ درصد کاهش داشته است. سايپاديزليها در بخش کاميون صاحب بيشترين تيراژ بين تجاريسازان کشور در بازه زماني ابتداي فروردين تا انتهاي بهمنماه سالجاري بودهاند. نکته ديگر اما اينجاست که سايپاييها در ۱۱ ماه امسال هيچ توليدي در بخش مينيبوس، ميدلباس و اتوبوس نداشتهاند. اما اوضاع توليد در تجاريسازان بخش خصوصي نيز چندان مساعد نيست و آنها هم با تيراژي نهچندان بالا روزگار ميگذرانند. در اين بين، «گروه بهمن» آماري دو هزار و ۵۸۲ دستگاهي را در توليد کاميون و کاميونت طي ۱۱ ماه امسال از خود بهجا گذاشته و بنابراين نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حدود ۵۲ درصد کاهش تيراژ داشته است. اين شرکت همچنين توليد ۳۰۱ دستگاه مينيبوس را تا پايان بهمن امسال به ثبت رسانده تا نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهشي حدودا ۲۱ درصدي را تجربه کند. از گروه بهمن که بگذريم، عقابافشان نيز در توليد اتوبوس با کاهش توليد مواجه شده است. اين شرکت در ۱۱ ماه امسال ۴۸۲ دستگاه اتوبوس را به توليد رسانده و بنابراين در مقايسه با مدت مشابه سال گذشته که يک هزار و ۳۲۷دستگاه تيراژ داشت، ۶۴درصد نزول کرده است. عقابافشان مينيبوس را نيز در سبد محصولات خود جاي داده و اين در شرايطي است که آمار منتشره از کاهش توليد اين محصول در شرکت موردنظر حکايت دارد. بر اين اساس، تنها ۴۵دستگاه مينيبوس در عقابافشان تا پايان بهمن امسال به توليد رسيده و با اين حساب، تيراژ اين محصول نسبت به بازه زماني مشابه سال گذشته، بيش از ۵۸ درصد پايين آمده است. در بين ديگر تجاريسازان، سروش ديزل مپنا نيز بهعنوان يکي از شرکتهاي بخش خصوصي، تيراژ خود را در بخش مينيبوس، به ۸۰۰ دستگاه تا پايان بهمن امسال رسانده است. با توجه به اين آمار، اين شرکت رشد تيراژي بيش از ۲۱۰درصدي را نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته به خود ميبيند. از گروه صنعتي ماموت اما خبر کاهش توليد ميرسد. ماموت که بهعنوان شرکتي خصوصي مشغول به توليد است، افت ۵۰ درصدي را در پايان بهمن امسال به ثبت رسانده است. اين شرکت تا پايان بهمن امسال يک هزار و ۳۸۱ دستگاه کاميون را به توليد رسانده و در نتيجه نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته، توليدش به نصف رسيده است. در ليست تجاريسازان کشور البته نام شرکتهاي ديگري نيز به چشم ميآيد که با تيراژ بسيار پاييني مشغول به فعاليت هستند. در اين بين، کاريزانخودرو توانسته ۹۰۴ دستگاه کاميون را در ۱۱ ماه امسال به توليد برساند که اين آمار حکايت از کاهش ۲۰درصدي تيراژ اين شرکت نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد. از آنسو اما پيشروديزل آسيا توانسته با توليد ۳۳۲ دستگاه مينيبوس و ميدلباس، تيراژ اين محصولات را نسبت به ۱۱ ماه سال گذشته حدود ۱۸ درصد افزايش دهد. اين شرکت اما در توليد اتوبوس توفيقي نداشته و با تيراژي ۱۲ دستگاهي ۸۱ درصد افت توليد را به خود ديده است. ديگر تجاريسازان خصوصي شامل هوراند خودرو ديزل، آکيادويچ، آرياديزل، آذهايتکس و تيراژه ديزل تيراژهايي بسيار پايين را در بازه زماني تحت بررسي به ثبت رساندهاند تا مشخص شود توليد آنها بسيار ضعيف بوده است. بهعنوان مثال، هوراندخودروديزل تنها سه دستگاه مينيبوس و ميدلباس در ۱۱ماه امسال توليد کرده و آذهايتکس هم تيراژي ۱۷دستگاهي داشته است.