چرا انحصار در بازار، به خودروهای میلیارد تومانی منجر شد؟
زوميت/ شايد نتوان کشوري مانند ايران پيدا کرد که در آن، هزينهاي چندبرابر درآمد ساليانه براي ارزانترين خودروها پرداخت شود. در سمت ديگر ماجرا، طبقهي مرفه و متمول ايران نيز ميلياردها تومان براي مدلهاي خارجي هزينه ميکنند. صحبت از قيمت پرايد و مقايسهي آن با درآمد متوسط مردم ايران، توضيح واضحات و گزافهگويي است. با شروع سال ۱۳۹۸، ارزش دلار به ۱۵ هزار تومان رسيد و طبيعتا، بسياري از افراد جامعه با هدف جلوگيري از کاهش ارزش داراييهاي نقدي خود، به خريد خودروهاي مختلف روي آوردند. هرچند نميتوان از گناه خودروسازان و کاهش توليد آنها بهسادگي گذشت، مهمترين مقصر اين فاجعه از نگاه کارشناسان، مديريت انحصاري بازار و جلوگيري از واردات خودرو به بهانههاي مختلف است. از يک سو، حمايت از توليدکنندهي ايراني و شاغلان در صنعت خودرو بهانه ميشود و از سويي ديگر، کمبود منابع ارزي و اهميت جلوگيري از خروج سرمايهها دغدغهي دولتمردان است. روزگاري نهچندان دور، انواع خودروهاي لوکس با قيمت بيش از يک ميليارد تومان در بازار ايران انگشتشمار بودند. پيش از جهش قيمت دلار به رقمهاي بيشتر از ۴,۰۰۰ تومان، محصولاتي از پورشه و مازراتي با قيمت ۱ تا ۱.۵ ميليارد تومان فروخته ميشدند. درضمن، اندک مدلهاي سفارشي از مرسدس بنز و بيامو هم بهلطف شرايط ويژه و بهدليل کمياببودن در ايران، قيمت ۹ رقمي داشتند. باوجوداين، حالا شرايط متفاوت از سال ۱۳۹۶ است و پيداکردن خودروهايي با برچسب قيمت بيش از يک ميليارد تومان در بازار تهران و مشهد و ديگر شهرهاي بزرگ سخت نيست. اتفاقا اين محصولات بهراحتي خريدوفروش ميشوند و شرايط رکود را نشان نميدهند. موضوعي که ذهن افکار عمومي را بهشدت آزار ميدهد، جولان خودروهاي ميليارد توماني با پلاک ملي و مدلهاي جديد است. از ديدگاه عامهي مردم، اختلاف طبقاتي وجود دارد و البته هر شخص متمول، حق دارد از امکانات مالياش براي انواع محصولات لوکس هزينه کند؛ اما باتوجهبه ممنوعيت واردات خودرو از اواسط سال ۱۳۹۶ و محدوديت مربوطبه مدلهاي داراي پيشرانهي حجيم (بيش از ۲.۵ ليتر)، برخورد دوگانهي گمرک و قوانين مربوطبه واردات خودروهاي خارجي، چگونه توجيه ميشود. آيا نميتوان با واردات مدلهاي دستدوم و اقتصادي از خارج، افزايش قيمت محصولات ساخت داخل را مديريت کرد؟ بازار خودرو ايران در چنگال انحصار بسياري از دولتمردان در مصاحبههاي خود، هجوم مردم و تزريق نقدينگي به بازار خودرو را، دليل اصلي افزايش قيمتها اعلام ميکنند؛ درحاليکه، کارشناسان اقتصادي و مديريت کلان، انحصار مطلق و فقدان فضاي رقابتي را، مهمترين عوامل آشفتگي در بازار خودرو ميدانند. علي خاکساري، استاد دانشگاه علامهطباطبايي، با اشاره به اين نابسامانيها ميگويد: وضعيت بازار خودرو، ناشي از سوءمديريت و وجود انحصار در بازار و ممنوعيت واردات خودرو است که هزينههاي سرسامآوري روي دوش مردم تحميل ميکند. عرضه و تقاضاي خودرو در بازار رقابتي واقعي، باعث تعيين قيمت خودرو ميشود. بازار خودرو ايران سه دهه است که به انحصار جدي دچار شده و هرروز نيز اين انحصار شدت مييابد. قيمت خودرو در کشورمان سرسامآور است و با هيچ معياري نميتوان آن را توجيه کرد. طبق استانداردهاي جهاني، قيمت خودرويي معمولي و توليد روز بايد معادل چهار ماه حقوق کارمند عادي باشد؛ درحاليکه هماکنون در ايران، با چنين وضعيتي روبهرو نيستيم. البته منظور از خودرو معمولي، خودروهاي بيکيفيتي توليد داخل نيستند. قيمت گران خودرو در ايران لطماتي جدي به سلامت مردم و محيطزيست و اقتصاد کشور ميزند و هزينههايي گزاف بر دوش مردم مي گذارد. دستهاي پشتپرده و سوءاستفاده از سيل نقدينگي در بازار خودرو سيدناصر موسوي لارگاني، عضو کميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي، سياستگذاريهاي اشتباه پولي دولت و بيانضباطيهاي مالي در بودجه را دليل آشفتگي در بازار خودرو ميداند. او معتقد است: نرخ خودرو در بازار آزاد را چه کسي تعيين ميکند که اعلام ميشود ۵ درصد زير قيمت بازار آزاد است؟ افزايش قيمتي که هماکنون در بازار خودرو رخ داده، مشابه همان افزايش قيمتي است که سال گذشته در بازار ارز، طلا، سکه و مسکن اتفاق افتاد يا همانند افزايش قيمت گوشت است که سه ماه قبل اتفاق افتاد. ريشه تمام اين افزايش قيمتها در سياستگذاريهاي اشتباه پولي دولت و بيانضباطيهاي مالي در بودجه است؛ يعني براي آنکه اقتصاد تورم سنگين و نقدينگي سرگردان را شاهد نباشد، بايد وزارت اقتصاد و بانک مرکزي و سازمان برنامهوبودجه رفتار خود را اصلاح کنند. اين دليل ماجراي افزايش قيمتها است و ساير داستان، ديگر معلول ماجرا است. حالا پرسش اين است که شما ميخواهيد دليل ماجرا را حل کنيد يا بهدنبال راهکارهايي براي حل معلولها باشيد؟ سعيد مؤتمني، رئيس اتحاديهي نمايشگاهداران خودرو، دربارهي افزايش قيمت خودروها ميگويد:در اول ديماه ۱۳۹۷، سانتافه کرمانموتور ۵۰۰ ميليون تومان بود؛ ولي امروز ۹۵۰ ميليون تومان است. همچنين، سراتو شرکت سايپا ۲۰۰ ميليون تومان بود؛ اما امروز ۳۶۰ تا ۳۷۰ ميليون تومان معامله ميشود. مزدا نيز حدود ۲۳۰ ميليون تومان بود که امروز حدود ۵۰۰ ميليون تومان است. اين فرضيه مطرح شده که برخي خودروها، مانند سانتافه، بهنوعي رهبري قيمت بازار خودروها را در دست گرفته و تحولات قيمتي در اين خودروها به بازار خودروهاي خارجي هم وارد شده و از اين مسير بازار خودروهاي داخلي نيز متلاطم شده است. فرضيه مذکور اين موضوع را دنبال ميکند که گويا دستهايي پشتپرده وجود دارند که بازار خودروها را به بازي گرفتهاند. درادامهي مطلب، تعدادي از خودروهاي بازار ايران را معرفي ميکنيم که در نمونههاي دست اول يا دستدوم با قيمت بيش از يک ميليارد تومان معامله ميشوند. همچنين، نگاهي خواهيم انداخت به قيمت نمونههاي دستدوم از اين خودروها که در بازار کشورهاي خارجي نواحي شمالغرب ايران، مثل گرجستان و آذربايجان و ارمنستان وجود دارند. در اين مطلب، منبع استعلام قيمت خودروهاي داخل ايران نمايشگاههاي تهران و مشهد بودند و براي محاسبهي قيمت مدلهاي موجود در خارج از کشور، به سايت AutoPapa مراجعه کردهايم. اين مقايسه نشان ميدهد چگونه جلوگيري از واردات خودرو به افزايش قيمت نمونههاي موجود در ايران، منجر شده است. محصولات خانوادهي بيامو پرشياخودرو بهعنوان نمايندهي رسمي بيامو در ايران فعاليت ميکند و مشابه ديگر واردکنندگان خودرو، فعاليت در بازار را کاهش داده است. افزونبراين، بهآساني ميتوان مدلهاي ۲۰۱۷ و حتي ۲۰۱۸ از خودروهاي لوکس سري ۵ و سري ۷ را در نمايشگاهها مشاهده کرد. البته، کراساورهاي X3 و X4 هم شرايط مشابهي دارند. مدل ۲۰۱۷ يا ۲۰۱۸ از بيامو سري ۷ با کارکرد صفر يا نزديک به صفر کيلومتر، بين سه ميليارد تا چهار ميليارد تومان فروخته ميشوند. نسخههاي ويژه با امکانات بيشتر، ازجمله مدل 730i، ممکن است تا پنج ميليارد تومان ارزش داشته باشند و معامله شوند. اين خودورها بهدليل استفاده از پيشرانهي ۲ ليتري توربوشارژ، مدتي قبل از ممنوعيت واردات خودرو، وارد ايران شدهاند. بيامو سري ۵ هم شرايطي مشابه سري ۷ دارد و البته، ارزانتر است. مدل ۲۰۱۸ از 530i صفرکيلومتر، حدود ۲ تا ۲.۵ ميليارد تومان قيمت دارد. بيامو X4 صفرکيلومتر و مدل ۲۰۱۸ کمياب است. درمقابل، نمونههاي کمکارکرد ۲۰۱۷ با پيشرانهي دوليتري، قيمتي درحدود ۲ تا ۲.۵ ميليارد تومان دارند. تعدادي از ديگر محصولات بيامو، مثل سري ۴ کوپهي مدل ۲۰۱۶ و کراساور X3 مدل ۲۰۱۷ و نمونههايي از Z4 مدل ۲۰۱۵ هم، ۱ تا ۲ ميليارد تومان قيمت دارند. در بازار کشورهاي شمالغرب ايران، بيامو 535i مدل ۲۰۱۶ با پيشرانهي ۲ ليتري و ۲۰ هزار کيلومتر کارکرد، ۲۲ هزار دلار قيمت دارد. کراساور X4 مدل ۲۰۱۸ با پيشرانهي ۲.۸ ليتر و کارکرد ۱۰ هزار کيلومتر نيز به قيمت ۳۵ هزار دلار فروخته ميشود. محصولات مرسدس بنز يکي از محبوبترين خودروهاي بنز در ايران، نسخهي پايه از کلاس E است که در بازار جهاني، ضعيفترين پيشرانه را دارد. اين خودرو با کد E200 مدل ۲۰۱۷ و پيشرانهي ۲ ليتري، حدود سه ميليارد تومان قيمت دارد. مدل ۲۰۱۶ کمکارکرد کد E250 نيز بيش از ۲ ميليارد تومان معامله ميشود. نکتهي بسيار جالب دربارهي بنزهاي موجود در ايران، قيمت بسيار گران مدل قديمي است؛ مثلا S کلاس کد S500 مدل ۲۰۱۱ بهلطف استفاده از پيشرانهي ۴.۷ ليتري و امکانات رفاهي درخورتوجه، با ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار کيلومتر کارکرد، بيش از ۲ ميليارد تومان قيمت دارد. حتي S350 مدل ۲۰۰۹ بيش از يک ميليارد تومان معامله ميشود. نمونههاي کمياب، مثل CLS 500 مدل ۲۰۱۲ و SL350 مدل ۲۰۱۰، بين ۱.۵ تا ۲.۵ ميليارد تومان قيمت دارند. در سايتهاي خارجي، مرسدس بنز E350 مدل ۲۰۱۳ با ۲۵ هزار کيلومتر کارکرد، ۱۵ هزار دلار قيمتگذاري شده است. مدل S550 ساخت ۲۰۰۹ با ۱۰ هزار کيلومتر کارکرد و امکانات سري AMG و پيشرانهي ۵.۵ ليتري ۱۵ هزار دلار قيمت دارد. محصولات پورشه معروفترين خودرو پورشه در بازار جهاني، مدل 911 که در کشورمان نيز وجود دارد. البته در ايران، تعداد پانامرا و کاين بيشتري درمقايسهبا 911 وارد شدهاند. هرچند غالب مدلهاي پورشه 911 در بازار ايران، ساخت ۲۰۱۳ و پيش از آن هستند، عموما بيش از ۲.۵ ميليارد تومان قيمت دارند. البته، اختلاف قيمت بين مدل ۲۰۱۰ و ۲۰۱۳ با کارکرد و امکانات مشابه، ممکن است به دوميليارد تومان برسد. براي مثال، نسخهي کروک 911 مدل ۲۰۱۳، شايد بيش از چهارميليارد تومان معامله شود. پورشه پانامرا 4S و کاين مدل ۲۰۱۲ يا ۲۰۱۳ نيز با ۳۰هزار تا ۵۰ هزار کيلومتر کارکرد، حدود دو تا سه ميليارد تومان قيمت دارند. عضو تازهي اين گروه، پورشه ماکان است که برخلاف بدنهي کوچکتر، بهلطف مدلهاي ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ تا سه ميليارد تومان معامله ميشود. خارج از ايران، پورشه کاين ۲۰۱۱ با ۶۷ هزار کيلومتر کارکرد، حدود ۱۹ هزار دلار قيمت دارد. البته، ميتوان به پورشه 911 مدل ۲۰۰۲ نيز اشاره کرد که با ۸۹ هزار کيلومتر کارکرد، قيمتش ۱۷ هزار دلار است. محصولات تويوتا و لکسوس بهتازگي مطلع شديم تويوتا راو4 صفر کيلومتر مدل ۲۰۱۷ در بازار تهران، با قيمت يک ميليارد تومان مشتري دارد. شايعه شده معدود مدلهاي واردشده با سال ساخت ۲۰۱۸ نيز قيمت ۱.۲ ميليارد توماني دارند. علاقهمندان تويوتا لندکروزر به قيمت دو تا چهار ميليارد توماني براي مدلهاي دستدوم اين خودرو عادت کردهاند. بزرگترين محصول ژاپني بازار با پيشرانههاي ۴ و ۴.۷ و حتي ۵.۷ ليتري، بين سالهاي ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ به تعداد نسبتا زيادي به ايران وارد شدهاند؛ درحاليکه چگونگي واردات اين محصولات بهدليل استفاده از پيشرانهي حجيم سؤالبرانگيز است. تويوتا کمري هم عضو جديد خانوادهي خودروهاي ميليارد توماني ايران محسوب ميشود. بهعنوان مثال، کمري هيبريد ساخت ۲۰۱۶ بهشرط کارکردي کمتر از ۳۰ هزار کيلومتر، ۸۵۰ ميليون تا ۱ ميليارد تومان قيمت دارد. در بازار جهاني، مدل NX کراساوري ميانرده محسوب ميشود و يکي از محصولات ارزانقيمت لکسوس است. اين خودرو در نسخهي پايه با کد NX 200T بيش از يک ميليارد تومان قيمت دارد و در بعضي نمايشگاهها، با قيمت ۱.۵ ميليارد تومان در نمونههاي صفرکيلومتر معامله ميشود. لکسوس RX دستدوم مدل ۲۰۱۲ با حدود ۱۰۰ هزار کيلومتر کارکرد، قيمتي مشابه NX مدل ۲۰۱۷ دارد. اندک نمونههاي صفرکيلومتر لکسوس RX ساخت ۲۰۱۸ هم در نمايشگاههاي تهران ديده ميشوند که قيمتشان ۲.۵ تا ۳ ميليارد تومان است. در کشور گرجستان، تويوتا راو4 مدل ۲۰۱۷ با ۱۶ هزار کيلومتر کارکرد، ۱۷ هزار دلار و کمري ۲۰۱۷ با ۲۸ هزار کيلومتر کارکرد، ۱۴ هزار دلار و لکسوس RX350 مدل ۲۰۱۳ با ۷۰ هزار کيلومتر کارکرد، ۲۰ هزار دلار آگهي شدهاند. محصولات هيونداي و کيا البته براي نگارنده هم مشاهدهي قيمت يک ميليارد تومان براي کراساورهاي کرهاي عجيب است. نمونهي صفرکيلومتر هيونداي سانتافه ۲۰۱۷ با امکانات متفاوت، ۹۵۰ ميليون تا ۱.۲ ميليارد تومان قيمت دارد. شرايط براي کيا سورنتو هم مشابه سانتافه و در بعضي مدلها گرانتر است. هيونداي جنسيس و سنتنيال نيز اين روزها بهعنوان محصولي سوپرلوکس در بازار ايران مطرح هستند. اين خودروها با مدلهاي ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ و صفر تا ۵۰ هزار کيلومتر کارکرد، ۱ تا ۱.۵ ميليارد تومان قيمت دارند. همچنين، اندک نمونههاي وارداتي از نسل جديد هيونداي سوناتا و آزرا به گروه خودروهاي ميليارد توماني بازار ايران پيوستهاند. مدلهاي کمکارکرد و سالم از هيونداي وراکروز (iX55) و کيا موهاوي ساخت ۲۰۱۳ نيز حدود ۹۰۰ ميليون تومان تا ۱ ميليارد توما، قيمت دارند. در بازار فروش خودروهاي دستدوم گرجستان، هيونداي سانتافه ۲۰۱۴ با ۴۸ هزار کيلومتر کارکرد، ۱۵ هزار دلار و هيونداي آزرا ۲۰۱۳ با پيشرانهي ۳.۳ ليتر و ۵۹ هزار کيلومتر کارکرد، ۶,۸۵۰ دلار فروخته ميشوند.