هیبریدها و پلاگین هیبریدها، ناجی یا مخرب محیط زیست؟
عصر خودرو/ جايگزيني خودروهاي بنزيني با خودروهاي هيبريد و پلاگين هيبريد را اغلب براي محيط زيست مفيد ميدانند اما به راستي رد پاي زيست محيطي اين خودروها چه اندازه شناخته شده است؟ اغلب درباره خودروهاي هيبريد الکتريک گفته شده که اين خودروها کارايي انرژي بالاتري دارند و براي محيط زيست مفيد به شمار ميروند. مالکان اين خودروها اغلب مصرف بهصرفهتر سوخت در اين خودروها را تاييد ميکنند. دادهها نشان ميدهد که خودروي هيبريد الکتريک با ميزان سوخت مشابه مسافتي دو برابر رقباي بنزيني مرسوم طي ميکنند. اما آيا آثار محيط زيستي خودروها صرفا به ميزان مصرف سوخت وابسته است؟ موضوعي که با توجه به نوپا بودن صنعت خودروهاي هيبريد الکتريک در بازار خودرو شايد پاسخ چندان مطمئني نداشته باشد چرا که ردپاي زيست محيطي اين خودروها را به سادگي نميتوان اندازهگيري کرد. آلودگيهاي ناشي از خودروهاي هيبريد الکتريک يکي از اصليترين آثار منفي خودروها بر محيط زيست سوختهاي مولد مهدود است. مهدود از مشهودترين آلودگيهاي حاضر در کلانشهرهاست به ويژه در مراکز شهري که چندين هزار خودرو تجمع دايم داشته باشند. گازهايي که مهدود را شکل ميدهند، اکسيدهاي نيتروژن (ناکس)، هيدروکربنها و ديگر ترکيبات آلي فرار هستند. خودرهاي هيبريد الکتريک آلايندههاي گازي کمتري از خودروهاي مرسوم توليد ميکنند. عموما هرچه خودرو بزرگتر باشد تفاوت آلايندگي ميان خودروي هيبريد الکتريک و خودروي عادي بيشتر ميشود. به طور ميانگين، خودروهاي هيبريد کوچک تنها 10 درصد کمتر گازهاي آلاينده مولد مهدود توليد ميکنند. مدلهاي هيبريد اندازه متوسط و شاسيبلندهاي بزرگ هم به ترتيب 15 درصد و 21 درصد انتشار آلايندههاي مولد مهدود را نسبت به خودروهاي مرسوم کاهش ميدهند. آلودگيهاي ناشي از خودروهاي پلاگين هيبريد خودروهاي پلاگين هيبريد اين انتخاب را به راننده ميدهند که نيروي محرک خودروي خود را از منبع قدرت 120 ولتي تامين کنند که خود براي شارژ نيازمند يک منبع سوختي ديگر است. زماني که خودرو به طور کامل شارژ شده باشد خودرو استفاده از نيروي الکتريکي را در اولويت قرار ميدهد و موتور بنزيني تنها به عنوان پشتيبان استفاده خواهد شد. يعني موتور بنزيني تنها زماني به کار خواهد افتاد که شارژ برقي در کار نباشد. مصرف اين خودروها در هر صد کيلومتر به کمتر از 3 ليتر ميرسد و آلايندههاي بسيار کمي از اگزوز آنها خارج ميشود. يک اثر منفي اين خودروها روي محيط زيست، به نوع منبعي که انرژي مورد نياز براي شارژ اين خودروها را تامين ميکند وابسته است. براي مثال کاليفرنيا 80 درصد برق شهري خود را از منابع انرژي پاک مثل نيروگاههاي هيدروالکتريک تامين ميکنند. بنابراين استفاده از خودروهاي پلاگين هيبريد در کاليفرنيا ميتواند براي محيط زيست بسيار خوب باشد چرا که نه خودرو و نه منبع تامين انرژي آن آلاينده مخرب چنداني توليد نميکند. اما به هرحال هنوز کشورهاي بسياري از نيروگاههاي سوخت فسيلي براي تامين برق و انرژي بهره ميگيرند. در اين موارد استفاده از خودروهاي پلاگين هيبريد آلايندههايي را در هوا رها ميکند که به اندازه خروجي اگزوز (و شايد بيشتر) براي محيط زيست مضر هستند. باتري هاي نيکل هيدريد و ليتيوم يون باتري خودروها همواره براي محيط زيستيها يک دغدغه بوده است. پژوهشهاي متعددي نشان داده باتري هاي سنتي سربي اسيدي مقادير بالايي سرب سمي دارند که يه محيط زيست نشت خواهد کرد. موضوعي که مشکلات سلامتي جدي همچون آسيبهاي مغزي، کليوي، و اختلالات شنوايي ايجاد ميکند. از سال 2010 به اين سو خودروهاي هيبريد باتريهاي سربي اسيدي را استفاده نميکنند، بسياري از آنها باتري هاي نيکل هيدريد دارند و با پيشرفت روزافزون صنعت خودروهاي هيبريد و الکتريک سهم باتري هاي ليتيوم يون در آنها رو به افزايش است. يک پژوهش سه ماهه در سال 2005 آثار زيست محيطي مربوط به استخراج، توليد، کاربرد و دفع سه نوع باتري را بررسي کرد: سرب، نيکل و ليتيوم. اين پژوهش نشان داد که باتريهاي سربي براي محيط زيست از ديگر انواع باتري مخربترند، و باتريهاي نيکل هيدريد و ليتيوم يون در رتبههاي بعدي قرار دارند. تهديد اصلي باتريهاي نيکل هيدريد آن است که نيکل براي انسان سرطانزاست. خوشبختانه بسياري از توليدکنندگان خودروهاي هيبريد مشتريانشان را تشويق ميکنند باتري هايشان را براي بازيافت برگردانند و حتي مشوقهاي مالي هم براي اين کار در نظر گرفتهاند. خودروي هيبريد و پلاگين هيبريد، آري يا نه؟ براي جمعبندي نهايي بايد در نظر داشت که موتور برقي خودروهاي هيبريدي از باتري استفاده ميکند و باتري اين خودروها معمولا بر پايۀ فلزاتي چون نيکل، کبالت و ليتيوم است که فرايند استخراج اين فلزات بهشدت محيط زيست را تخريب ميکند. در برخي روشها براي رسيدن به مواد مورد نظر، خاک با مواد اسيدي شسته شده تا مواد اضافي آن جدا شود و فلز مورد نظر باقي بماند. اين عمليات به محيط زيست صدمات جبران ناپذيري وارد ميکند. در فرايند ساخت خودرو نيز بدليل اينکه اين خودروها اجزاي بيشتري نسبت به خودروهاي معمولي دارند، هزينه و انرژي بيشتري براي ساخت آنها صرف خواهد شد که به تبع مصرف انرژي بيشتر، آلودگي بيشتري به محيط زيست وارد ميشود. از طرفي درباره مصرف پايينتر سوخت خودروهاي هيبريدي بايد گفت طبق تحقيقات انجامشده، نقطۀ سربهسري که استفاده از خودروهاي هيبريدي نسبت به خودروهاي ديزلي آلودگي کمتري پيدا ميکند، پيمايش 160000 مايلي است. اين پيمايش حدوداً معادل 260 هزار کيلومتر است که با توجه به پيمايش متوسط ساليانه خودروهاي سواري، بعد از حدود 15 سال رانندگي حاصل ميشود. تحقيقات ديگري نشان داده که خودروهاي هيبريدي گازهاي گلخانهاي به نسبت کمتري توليد ميکند که مطابق استاندارد آلايندههاي معيار هوا، اين گازها جز گازهاي آلاينده هوا محسوب نميشوند. نتايج همين تحقيقات حاکي از آن است که توليد ذرات معلق و ريزگرد در اين خودروها با ديگر خودروها تفاوت چنداني ندارد. مطابق بررسيهاي دقيق علمي، ذرات معلق عامل اصلي آلودگي هواي کلانشهرها محسوب ميشوند. با در نظر داشتن مجموع اين موارد ميتوان نتيجه گرفت که مفيد بودن خودروهاي هيبريد و پلاگين هيبريد بر خلاف آن چه معمولا با قاطعيت عنوان ميشود چندان مورد اطمينان نيست و نياز به بررسي و البته تامين شرايط جانبي مختلفي همچون روشهاي توليد انرژي پاک و بازيافت باتري ها دارد.