خطر اتلاف سرمایههای ملی با دوگانهسوزی خودرو
اقتصادآنلاين/ پس از اجراي سياست اصلاح قيمت بنزين مسئولان دولتي در پي اين هستند که با سياستهاي مکمل مصرف بنزين را کاهش دهند. يکي از اين تصميمها که در گذشته هم اجرا شده، طرح گازسوزکردن خودروهاست. وزارت نفت قرار است براساس مصوبه شوراي اقتصاد به منظور اجراي اين طرح به بيش از يکميليون و ۴۰۰هزار خودرو تسهيلات بانکي دهد. هرچند گازسوزکردن خودروها بهعنوان راهحلي مناسب براي کاهش مصرف بنزين و هزينههاي خودروهاي شخصي معرفي شده اما اينبار برخي کارشناسان نسبت به عواقب اجراي چنين طرحي اظهار نگراني کردهاند. براي نمونه حسين ايزانلو، کارشناس خودرو در صفحه «لينکدين» خود نوشت: «دوباره جوزدگي و دوباره تصميمگيري. قرار است در مدت کمتر از يکسال يکميليون و ٤٠٠هزار خودرو سبک فعال در بخش حملونقل عمومي، گازسوز شوند. با توجه به تقاضاي محدود براي خودرو عمومي نو، قاعدتا بيش از ٩٠درصد خودروهاي مذکور، خودروهاي درحال تردد بوده و توسط کارگاهها تبديل به ميکسر يا به عبارت ديگر به کاربراتور مجهز ميشوند. بايد انتظار داشت آلودگي اين خودروها در مد گاز حتي بيش از ۱۰برابر مد بنزيني شود، چون در مد گاز نه انژکتوري در کار هست و نه کاتاليست عمل ميکند، حتي به تدريج کاتاليست معيوب ميشود و آلودگي مد بنزين هم افزايش مييابد.» ايزانلو که سابقه معاونت در شرکت ايپکو را دارد عواقب اجراي شتابزده طرح گازسوزکردن خودروها را تشريح کرد: «دوگانهسوزکردن خودروها با تکنولوژيهاي ٣٠سال پيش باعث ١٠برابرشدن ميزان آلايندگي خودروها ميشود. خودروهاي موجود در بازار حداقل از چهارسال پيش، داراي استاندارد يورو٤ هستند و خودروهاي ١٢سال پيش، استاندارد يورو٢ دارند. همچنين از ٢٠سال قبل خودروها با استاندارد يورو يک توليد و روانه بازار شدهاند. جدا از بحث سطح استاندارد، نقطه اشتراک همه اين خودروها، اين است که سيستم انژکتوري و کاتاليست دارند.» آنچنان که اين کارشناس توضيح ميدهد، در سيستم انژکتوري، جرقهزني و سوخترساني به موتور به وسيله يک کامپيوتر يا ECU به صورت هوشمند کنترل ميشود: «قبل از سال٨٠ سيستم سوخترساني خودروها کاربراتوري بوده است. اما زماني که موتور از سيستم هوشمند انژکتوري برخوردار نيست؛ در خودروي بنزيني از کاربراتور و براي گازسوز از ميکسر استفاده ميشود. دقت داشته باشيم که در سيستم کاربراتوري يا ميکسر (به کار رفته در گازسوزهاي تبديلي)، در مقابل سيستم انژکتوري ميزان آلايندگي بسيار بالاست». از سوي ديگر در سيستم کاربراتوري يا ميکسر امکان نصب کاتاليست وجود ندارد و اگر هم کاتاليست باشد، کارکردي ندارد. در نتيجه آلودگي توليدشده بدون هيچ پالايشي از اگزوز عبور کرده و مستقيم وارد جو ميشود. اهميت کاتاليست در اين است که اين قطعه از ١٠واحد آلودگي ٩واحد را به گاز بيخطر تبديل ميکند و بهرهوري ٨٠ تا ٩٠درصدي در کنترل آلايندگي دارد، ضمن اينکه با تبديل خودرو بنزيني به گازسوز ميکسري، کاتاليست خودرو با سرعت بيشتري از بين ميرود و آلودگي در حالت بنزين هم به سرعت افزايش مييابد. ايراد اصلي دوگانهسوزکردن خودروها در «طرح دوگانهسوزکردن خودروها» که اخيرا اجراي آن از سوي وزارت نفت و صنعت شروع شده؛ مالکان خودروهاي يورو٤ يا يورو٢ موجود در بازار به نصب «کيت گازسوز» تشويق ميشوند. اين کيت گازسوز که به آن ميکسر گفته ميشود؛ يک قطعه مکانيکي است که به موتور اضافه ميشود. قطعهاي مشابه «کاربراتور» در موتورهاي بنزيني. به گفته ايزانلو، ايراد اصلي طرح فعلي اين است که در خودروهاي دوگانهسوز، وقتي خودرو با گاز کار ميکند، کل سيستم هوشمند ازجمله سنسورها و کامپيوتر از مدار خارج ميشود و سوخت به شکل مکانيکي کنترل ميشود، حتي جرقه هم که به صورت الکترونيکي زده ميشود؛ براي سوخت گاز تنظيم مجدد نخواهد شد. با چنين فرآيندي، همه هزينههايي که براي انژکتوريشدن موتور خودروها صرف شده؛ دور ريخته ميشود و تنها يک قطعه مکانيکي به جاي آن نصب ميشود که از اين طريق آلايندگي ١٠برابر ميشود، چون کيتي که روي آن نصب ميشود، تکنولوژي ٣٠، ٢٥سال پيش است و هيچ تغييري نکرده است. اساسا در کارگاههاي تبديل، اين توانمندي وجود ندارد که سيستم هوشمند گاز روي خودرو اضافه شود. دستکاري خودروها يکي از اقداماتي است که همواره با پيامدهاي مخربي همراه بوده است. معاون سابق تحقيق و توسعه شرکت ايپکو هم دستکاري در خودروها را «غيرقانوني» دانست و گفت: «سازمانهاي استاندارد و محيطزيست با وجود نياز کشور به قانونگذاري، هيچ استانداردي براي تبديل خودروهاي بنزيني به دوگانهسوز کارگاهي، تدوين و مصوب نکردهاند. وانمود ميشود که تبديل خودروهاي استاندارد توليدي در خارج از کارخانه به خودروهاي غيراستاندارد قانوني است. درحالي که در کشورهاي ديگر حتي اگر يکنفر خودروي استاندارد خود را دستکاري کند؛ جرم مرتکب شده و زنداني ميشود اما در کشور ما دستکاري غيرقانوني خودروها، از رسانه جمعي تبليغ ميشود و براي آن يارانه داده ميشود.» تدوين استاندارد تبديل کارگاهي خودروهاي گازسوز به نتيجه نرسيده است. اين خلاصه توضيحاتي است که يک مقام مسئول در سازمان استاندارد در اختيار روزنامه گذاشته است. حميدرضا منفردي، رئيس اداره خودرو و نيروي محرکه سازمان استاندارد، در پاسخ به اين پرسش که چرا براي تبديل خودروهاي بنزيني به گازسوز استانداردي وجود ندارد، توضيحات مفصلي داد. او گفت، دولت اسفندماه گذشته در مورد ضرورت تدوين دستورالعمل تبديل کارگاهي خودروها به دوگانهسوز مصوبه داشت: «پيشنياز اجراي اين طرح آن بود که استانداردهاي بينالمللي براي فرآيند تبديل وجود داشته باشد و بايد وزارت صمت، اين استاندارد را در اختيار ما قرار ميداد که چنين اتفاقي نيفتاد و درنهايت قرار شد که يک استاندارد پژوهشي و تحقيقاتي تدوين شود که پروسه آن در سازمان استاندارد درحال انجام است. قطعا تهيه اين استاندارد زمانبر است و در کوتاهمدت به نتيجه نميرسد.» براي همين ارگانهاي دخيل در بحث معاينه فني شامل وزارتخانههاي کشور، صنعت، نفت، سازمان استاندارد و همچنين پليس در زمينه تغيير کارت خودروهاي گازسوز کارگاهي، به توافق رسيدند. منفردي در پاسخ به اين پرسش که آيا سازمان استاندارد به دوگانهسوز کردن يک ميليون و ٤٠٠هزار خودرو در کارگاه مجوز داده است، گفت: «براي توليد و تبديل خودروهاي گازسوز، «استاندارد ملي اجباري» وجود دارد که تکليف را روشن کرده است، اما براي دوگانهسوز کردن کارگاهي خودروها، استانداردي وجود ندارد. در شرايط حاضر مردمي که خودروي بنزيني خريدهاند، به دليل افزايش قيمت بنزين، متقاضي دوگانهسوزي خودروهايشان هستند و براي اين موضوع استانداردي نداريم و اين مشکل از ساليانسال پيش وجود دارد.» رئيس اداره خودرو و نيروي محرکه سازمان استاندارد اين نکته را هم يادآوري کرد: «چون اين خودروها با اسم بنزيني توليد شده و مشخصات و شناسنامه آنها بنزيني است در هيچ جا بهعنوان دوگانهسوز به رسميت شناخته نميشوند و حتي معاينه فني بنزيني براي اينها صادر ميشود. بنابراين در قالب استاندارد قرار نميگيرند. اما تلاش شده که اين مشکل در قالب مصوبهسال ٩٧ دولت حلوفصل شود. در توافق نهادهاي دخيل در امر معاينه فني، الزاماتي براي اين تيپ خودروها تعيين شد که اين الزامات ما را تا حد اطمينانبخشي از سلامت و ايمني اين خودروها مطمئن ميکند.» اين مقام مسئول در سازمان ملي استاندارد «آلاينده بودن خودروهاي دوگانهسوز کارگاهي» را رد کرد و گفت: «هيچ مشکلي به لحاظ آلايندگي نخواهند داشت.» منفردي خاطرنشان کرد: «قطعات بهکاررفته در طرح دوگانهسوزي خودروهاي بنزيني در کارگاهها، همان قطعاتي است که واحدهاي خودروساز استفاده ميکنند. سازمان استاندارد براي اين طرح الزام کرده کليه قطعات، به صورت جداگانه تأييديه استاندارد داشته باشند.» به گفته او تأييديههاي مربوط به آلايندگي از طرف سازمان محيطزيست براي خودروهاي کارخانهاي صادر ميشود و با توجه به اينکه خودروهاي تبديل کارگاهي تفاوت ماهوي با خودروهاي کارخانهاي ندارند؛ آلايندگي آنها نميتواند بيش از حد مجاز باشد، بنابراين ادعاي افزايش آلايندگي سنديت ندارد. گازسوز خوب است، اما نه به هر قيمتي؟ تعداد زيادي از کارشناسان حوزه آلودگي هوا گازسوز شدن خودروها را راهکار مهمي براي کاهش آلايندگي در کلانشهرهاي ايران ميدانند و معتقدند ظرفيتهاي لازم براي چنين طرحي به لحاظ انرژي وجود دارد، اما بنا به اذعان عليرضا حاجي عليمحمدي، رئيس انجمن علمي موتور ايران، اضافه کردن سامانه سوخترساني گاز به يک خودروي بنزينسوز نميتواند خودروي گازسوز کممصرف و کمآلاينده را در اختيار مصرفکننده قرار دهد. استاد دانشگاه سمنان تأکيد کرد که تخصيص اعتبار به گازسوز کردن خودروها موضوعي بسيار بهجا و صحيح است، اما لازم است به ساير عوارض اين طرح توجه ويژهاي شود: «اساسا نسبت تراکم بهينه سوختهاي گاز و بنزين با هم متفاوت است و برخي قطعات موتور مانند سيت، دوام لازم را براي کارکرد با سوخت گاز ندارند و حتما بايد تعويض شوند. از اين فاجعه بارتر آلايندگي خودروي تبديلي است.» افزايش ١٠ برابري آلودگي هوا با دوگانهسوزي خودروها حاجيعليمحمدي از عملکرد سازمان محيطزيست و سازمان استاندارد هم انتقاد کرد و گفت: «متاسفانه هيچ نظارتي روي الزام آلايندگي خودروهاي تبديلي از طرف سازمانهاي استاندارد و محيطزيست وجود ندارد و خودروهاي تبديلي با سامانه سوخترساني ميکسري (کاربراتوري) وارد بازار ميشوند که درواقع يک خودروي بنزيني يورو۴ را به خودروي گازسوز فاقد هيچ استانداردي تبديل ميکنند. چون بهعنوان نمونه آلاينده HC (هيدروکربنهاي نسوخته) در يک موتور تبديلي ۱۰ برابر بيشتر از خودروي پايه است که منطبق بر هيچ الزام آلايندگي يورويي نيست.» اين کارشناس حوزه خودرو پيشبيني کرد که با توجه به افزايش قيمت بنزين، سالانه ۱۵۰هزار خودروي تبديلي در بازار خواهيم داشت و اگر دوگانهسوز کردن به صورت علمي و با رعايت الزامات آلايندگي صورت نپذيرد، اين طرح شکست ميخورد: «سازمان استاندارد و سازمان محيطزيست در برابر سلامت جامعه مسئول هستند و لازم است با وضع قوانيني در اين زمينه از هدر رفت بودجه تخصيص داده شده جلوگيري کنند و مانع آلودگي بيشتر شهرها شوند.» مخالفت سازمان محيطزيست با طرح براي اجراي طرح دوگانهسوزي يک ميليون و ٤٠٠هزار خودروي بنزيني از سازمان محيطزيست نظرخواهي نشده است. چنانکه بهزاد اشجعي، دبير کميته فني صدور مجوزهاي زيستمحيطي سازمان محيط زيست، در صفحه شخصياش در توييتر هم به اين موضوع اشاره کرده است: «طرح گازسوز کردن خودروها اگر به صورت اصولي اجرا نشود، فاجعه زيست محيطي به بار خواهد آورد. سازمان محيطزيست تاکنون هيچ مجوزي براي اجراي اين طرح صادر نکرده است. حداقل درخصوص اين طرح مشخص، تجربه ناموفقي در گذشته داشتيم که نبايد تکرار شود.» محمدمهدي ميرزايي قمي -رئيس مرکز ملي هوا و تغيير اقليم سازمان محيط زيست- با بيان اينکه گازسوز کردن کارگاهي خودروها با توجه به چند نکته لازم است، گفت: «طرحهاي مشابه در داخل و خارج از کشور قبلا اجرا شده است و درباره قابل اجرا بودن طرح شکي نيست. اما بايد بدانيم صرفاً تغيير منبع سوخت، متضمن کاهش آلايندگي خودرو در فرآيند گازسوز شدن نيست و ميبايست تغييرات مناسبي روي خودروها اعمال شود تا براي عملکرد مناسب با سوخت گاز طبيعي فشرده مهيا شوند.» البته ميرزايي اين را هم قبول دارد که «در تمامي طرحهاي اين چنيني نگرانيهايي در مورد رعايت نکردن «جوانب فني الزامي» وجود دارد و ميتواند تأثيرات مخربي در عملکرد خودرو ايجاد کند.» بر همين اساس، رئيس مرکز ملي هوا و تغيير اقليم سازمان حفاظت محيطزيست تأکيد کرد: «خودروهايي که طي اين طرح دوگانهسوزي، اصلاح ميشوند؛ با نوعي که در زمان توليد از اين سازمان مجوز آلايندگي دريافت کرده بودند متفاوت هستند و عملکردشان ميبايست مورد ارزيابي قرار گيرد.» گازسوز کردن خودروها آغاز شده است اما شايد مجري طرح با قدري تأمل و بازنگري در شرايط فني اجراي آن بتواند از پيامدهاي مورد نظر کارشناسان جلوگيري کند. به شرط اينکه دوباره داستان گازسوز کردن خودروها مثل بسياري از تصميمهاي ديگر قرار نباشد با سرعت و بدون بازنگري پيش برود.