بازگشت تله تئاتر به تلویزیون!
جام جم/ شبکه ۴ قصد دارد بار ديگر توليد و پخش تله تئاتر را در دستور کار قرار دهد؛ آخرين جزئيات اين تصميم را بررسي کرده ايم.
همان موقع ها که تلويزيون چند شبکه بيشتر نداشت، در کنار چند فيلمي که روي آنتن همان شبکه ها مي رفت، کارهايي با عنوان تله تئاتر يا نمايش هاي تلويزيوني بودند که براي خودشان حال وهواي ويژه اي داشتند. ترکيب دنياي نمايش با قاب تلويزيون اتفاقي بود که آن روزها طرفداران خودش را داشت و تا مدت ها خيلي ها راس ساعت معيني براي تماشايشان، حتما خود را به يک تلويزيون مي رساندند. اين قصه ادامه داشت تا اين که رفته رفته پاي تله تئاترها از تلويزيون بريده شد و برنامه هاي ديگري جاي آنها را پرکردند. اتفاقي که انتقادات زيادي را به همراه داشت و همه اين ها باعث شد تا بار ديگر بحث بازگشت اين فضا به تلويزيون مطرح شود. اين بار هم شبکه چهار که پيشکسوت پخش تله تئاترهاست مسووليت بازگرداندن اين بخش را به عهده گرفته است. موضوعي که باعث شد تا ما هم کم وکيف آن را از دست اندرکاران اين ماجرا جويا شويم.
چرا از تله تئاتر اينقدر خاطره داريم؟
دهه ۶۰ و ۷۰ را مي توان پرکارترين زمان حضور تله تئاترها در تلويزيون درنظرگرفت. سال هايي که نمايش هاي تلويزيوني جايگاه ويژه اي داشتند. تئاترهايي که يا به صورت نمايشنامه روي صحنه تئاتر اجرا و توسط دوربين هاي تلويزيوني ضبط مي شدند يا اين که در استوديوهاي تلويزيون ضبط و سپس پخش مي شدند. اغلب آن نسلي ها حتما نمايش «دو مرغابي در مه» را به خاطر دارند که اولين بار در سال ۱۳۶۴ از تلويزيون پخش شد و بعدها بارها و بارها تکرار آن در شبکه هاي مختلف نمايش داده شد. نمايشي که در آن مرحوم حسين پناهي به عنوان نويسنده حضور داشت، رسول نجفيان کارگردان آن بود و با حضور حسين پناهي و مينا هوشيدري، زندگي زن و شوهري روستايي که به تهران کوچ کرده اند را روايت مي کرد که به دليل روحيات خاص روستايي شان نمي توانستند با محيط شهري خود را سازگار کنند.
«باجناق ها» ديگر نمايش آن سال ها بود که در سال ۱۳۶۶ از تلويزيون پخش شد. نمايشي تک قسمتي براساس نوشته علي بهروزنسب که به کارگرداني داريوش مودبيان و با حضور بازيگراني همچون اکبر عبدي، رسول نجفيان، آزاده پورمختار، سوسن مقصودلو، حسين هري و داريوش مودبيان ساخته شد و با لحن و زباني طنزآميز، روابط دو باجناق که در يک محله زندگي مي کردند را به تصوير کشيد. شايد جالب باشد که بدانيد يکي از اولين آثار تصويري ساخته شده درباره دفاع مقدس، تله تئاتري دوقسمتي به نام «دام» است که در سال ۱۳۵۹ به کارگرداني جواد انصافي ساخته شد. در همان سال ها تله تئاتري با نام «سنگر» نيز به کارگرداني بهزاد فراهاني از تلويزيون پخش شد.
«تله موش»، «نکراسوف»، «اسکندر مقدوني»، «معماي يک قتل»، «کاليگولا»، «بازپرس» و... هم بخش ديگري از اين کارها هستند. بعد از آن هم از سال ۷۸ بود که مسووليت توليد تله تئاترها به شبکه چهار واگذار شد.
جالب است بدانيد که تله تئاترها جزو کارهاي کم هزينه اي هستند که توليد آنها هم راحت تر است اما از سوي ديگر قدرت بالايي براي جذب مخاطب دارند. به همين دليل احياي دوباره اين فضا مي تواند تاثير بسزايي در جلب بينندگان تلويزيون داشته باشد. حال بايد ببينيم که اين بار قرار است چه اتفاقي در زمينه نمايش هاي تلويزيوني بيفتد.
شبکه ۴، خانه تله تئاتر است
محمدامين نوروزي، مدير گروه ادب و هنر شبکه چهار، باني اصلي راه اندازي مجدد تله تئاترها در اين شبکه است. او که از زمان شروع فعاليتش در اين سمت، هر از چندگاهي صحبت هايي را مبني بر بازگرداندن اين فضا به تلويزيون مطرح مي کرد. اتفاقي که گويا بالاخره تا حدي جامه عمل پوشيده و قرار است به زودي شاهد بازگشت آن باشيم. آخرين وضعيت اين تصميم سوالي بود که نوروزي در پاسخ به آن به جام جم گفت: اين روزها توليد متن در اين مسير شروع شده است. ما در حال تلاشيم تا کارهاي تک قسمتي را توليد کنيم که درباره شخصيت هاي مختلف هستند. يکي از سوژه ها در اين راه به شخصيت هاي تاريخ انقلاب برمي گردد. البته اين به معناي پرتره ساختن نيست و سعي مان اين است که در قالب تله تئاتر به آنها بپردازيم. با اين حال در حوزه سياستگذاري کلان به دنبال آن هستيم تا بتوانيم کارهايي را پيرامون شخصيت هاي فرهنگي، هنري، علمي، دفاع مقدسي و... توليد کنيم.
اين که احياي دوباره تله تئاترها اين بار با چه رويکردي قرار است اتفاق بيفتد موضوعي بود که او درباره اش بيان کرد: با توجه به شرايط روز و کرونا که ديگر نمايشي امکان رفتن روي صحنه را ندارد، نه تنها احياي اين ماجرا يک فرصت است بلکه ضرورتي است که بايد اتفاق بيفتد. چون تئاتري ها نياز دارند که از نظر فکري و حتي معيشتي مشغول کار باشند و تله تئاترها بهترين گزينه براي اين موضوع است. در اين روزها رفتن به سمت آن که بدنه نمايشي را به تله تئاتر مشغول کنيم و مخاطبان گسترده تري را در تلويزيون براي آن تعريف کنيم، همانطور که گفتم يک ضرورت است.اختصاص بخشي از توليدات تله تئاتري به جشنواره تئاتر فجر هم احتمال ديگري است که در اين جلسات مطرح شده و بايد ديدکه قرار است چطور به آن پرداخته شود.
نوروزي معتقد است تله تئاتر خيلي مهجور واقع شده و با بضاعتي که در اين شبکه وجود دارد، قرار است در حد امکان به آن بپردازند. او افزود: اين به آن معنا نيست که اگر اثري خوب بود، آن را تنها براي همين شبکه نگه داريم و امکان بازپخش آن در شبکه هاي ديگر هم وجود دارد. با اين حال شبکه چهار به دليل سابقه اي که در اين زمينه دارد، خانه چنين فضايي است، البته شبکه هاي ديگر در اين سال ها نشان دادند که تمايل چنداني به توليدات اين شکلي ندارند. به همين خاطر پايگاه اين توليدات خواسته و ناخواسته شبکه چهار شده است.
حمايت از اين جريان تازه نفس هم ماجراي ديگري است که نمي شود از آن گذشت، موضوعي که مدير فرهنگ و ادب شبکه چهار هم درباره آن بيان کرد: با هر کسي که صحبت مي کنيم همه مي گويند چقدر خوب است اين اتفاق بيفتد. در اين مقطع ما به دنبال آن هستيم که تا تقريبا اوايل پاييز چند کار توليد کرده باشيم و با سختي در حال انجام اقداماتي هستيم که ادامه آن به شکل گسترده تر به حمايت ويژه اي نياز دارد. ما در حد خود به اندازه ۱۵،۲۰ کار مي توانيم توليد کنيم اما زماني که توليدات بيشتر شود، افراد ديگر هم درگير مي شوند.
تشکيل شوراي سياستگذاري تله تئاتر با محوريت شبکه چهار هم از موارد ديگري بود که نوروزي از مطرح شدن صحبت آن در جلساتي که در اين زمينه داشتند، خبر داد.
قرار نيست فله اي کار کنيم!
سيروس همتي از هنرمنداني است که از اوايل دهه ۷۰ وارد دنياي نمايش ها شد و تا امروز کارهاي مختلفي را بازي و هدايت کرده است. او که اين روزها مثل خيلي از همکارانش منتظر آرام ترشدن شرايط براي ادامه فعاليت هايش است، نمايشنامه «ايست، تردست» را در راه انتشار دارد. سابقه او در اين فضا باعث شد تا گپ و گفتي درباره بازگشت تله تئاترها به تلويزيون با او داشته باشيم.
همتي مي گويد: ما از تله تئاترهاي دهه ۶۰ و ۷۰ خاطرات زيادي داريم. زماني که پاي تلويزيون مي نشستيم تا در ساعت مشخصي از شبکه چهار و گاهي شبکه دو تله تئاتر تلويزيوني ببينيم.
يکي ديگر از مواردي که خيلي از هنرمندان تئاتري به آن اشاره کردند؛ وجود يک شورا براي انتخاب کارهايي است که متقاضي نمايش اند. او مصداق اين تصميم گيري را در راديو مثال زد و گفت: زماني در راديو نمايش اتفاق خوبي افتاد و آن هم اين بود که آقاي شاه آبادي چند نفر را -که متخصص نمايش هاي راديويي هستند -به عنوان شوراي عالي اين بخش انتخاب کردند. او در اين فضا خود و دوستانش را کنار کشيد و مسووليت نمايش ها را به عهده اين متخصصان گذاشت. اگر تلويزيون هم اين کار را انجام دهد تا گروهي آثار موجود را بررسي کنند، اتفاق خوبي آن هم در روزهاي کرونايي رخ مي دهد. کنار هم قرار گرفتن تجربه نسل هاي مختلف هم از موضوعاتي بود که همتي هم درباره آن بيان کرد: نکته ديگر اين است که بايد در بين تله تئاترها حواسمان به گروه هاي مختلف باشد يعني لازم است در سياستگذاري ها هم اين اعمال شود که گروه و هنرمندان تازه کار، قديمي و ميانه در کنار همه باشند نه اين که تنها قديمي ترها يا چهره هاي خاصي را ببينيم. در بحث محتوا و موضوعاتي که مي شود در تله تئاترها سراغ آنها رفت هم نظرات زيادي وجود دارد. اين بازيگر معتقد است که کارهايي بايد به تلويزيون بيايد که به يک فضاي ذهني خاص و شخصي مربوط نباشد. او عنوان کرد: تلويزيون رسانه اي است که ميليون ها بيننده دارد. به همين دليل به خصوص در اين فضا قرار نيست فله اي کار کنيم و بايد به شکلي پيش رفت که موضوعات انتخاب شده با دغدغه مردم ارتباط مستقيمي داشته باشد.
راه نجات از وضعيت اسفبار اين روزها
ايرج راد رئيس هيات مديره خانه تئاتر هم در گفت و گويي که مدتي پيش داشت، درباره احياي اين فضا گفته بود: پيشنهاد توليد تله تئاتر را از سال ها قبل دنبال کرديم و بارها اين مساله را با مديران و مسوولان صداوسيما مطرح کرده ايم و ارتباطي به شرايط کرونا ندارد چون اگر هفته اي يک تئاتر تلويزيوني از شبکه هاي مختلف سيما پخش شود علاوه بر تاثيرات به سزايي که بر گسترش تئاتر و ارتباط با تماشاگران تلويزيون مي گذارد، مي تواند براي هنرمندان تئاتر هم اشتغال زا باشد و آنها را از اين وضعيت اسف باري که با آن روبه رو هستند، تا اندازه اي نجات دهد.
او افزود: در شرايط امروز که امکان اجراي تئاتر صحنه اي تقريبا به صفر رسيده است بهترين موقعيت براي توليد تئاتر و پخش آن از طريق مديوم هاي تصويري است تا تئاتر بتواند ارتباط خود را با تماشاگرش حفظ کند. اگر تلويزيون در اين زمينه حمايت هاي لازم را انجام دهد مي تواند بهترين موقعيت و فرصت را هنرمندان و علاقه مندان به تئاتر به وجود بياورد. راد در آخر هم از رايزني براي براي توليد تله تئاتر از سال هاي قبل با مديران مختلف سازمان گفت.
فرصتي براي تئاتري ها در روزهاي کرونايي
تا اسم تئاتر مي آيد، حسين مسافرآستانه يکي از پرسابقه ترين هايي است که خيلي ها در اين فضا به يادش مي افتند. او سال هاي سال است که به قول تئاتري ها خاک صحنه خورده است و دبيري جشنواره تئاتر فجر را هم به عهده دارد. اين هنرمند در طول احياي تله تئاترها يکي از اعضاي ثابت ماجراست که جلسات زيادي را در اين باره با شبکه چهار داشته است.
او درباره پيامدهاي زنده شدن دوباره تئاترهاي تلويزيوني بيان کرد: بعد از اين همه مدت تعطيلي تله تئاتر در تلويزيون که هميشه هم جايش خالي بوده، من خيلي خوشحال هستم که اين موضوع بار ديگر با حضور مديران جديد شبکه چهار از سر گرفته مي شود. اتفاقي که نقش مهمي در ميزان توليدات و ارتباط مخاطبان با تئاتر خواهد داشت. همچنين تله تئاتر به عنوان يک رسانه مجزا مي تواند بسياري از محتواهاي ارزشمند تئاتري که تاثيرگذار هستند و مي توانند نقش مهمي را در فرهنگ اجتماعي ايفا کنند را منعکس کند. ضمن همه اينها، احياي تله تئاترها براي اهالي اين حوزه فرصتي را ايجاد مي کند که اثرشان را براي مخاطبان هر چه بيشتري عرضه کنند چون دنياي هنرهاي نمايشي هميشه با محدوديت پذيرش تماشاگر روبه روست و اين اتفاق مي تواند نقش موثري داشته باشد.
اين که به چه شکل قرار است به تله تئاترها پرداخته شود هم سوالي بود که مسافرآستانه با اشاره به صحبت هايي که با نوروزي داشتند، گفت: صحبتي که ما با شبکه چهار داشتيم به توليد تله تئاترهاي جديد برمي گشت، کارهايي که ويژه تلويزيون بوده و نگاه تازه اي به تئاتر داشته باشد. به طور کلي در تئاتر به دليل بحث همان مخاطباني که از آن گفتم، امکان پرداخت فراگير به بعضي از موضوعات وجود ندارد اما همين مسائل مي توانند در بخش تله تئاتر به صورت گسترده به بينندگان عرضه شود.
به گفته او تا الان آثار زيادي مورد ارزيابي قرار گرفته و از بين آنها چندين مورد که حتي در تئاترها هم مغفول بودند، انتخاب شدند. موضوعات ارزشمندي که مي توانند نقش مهمي را در زيرساخت فرهنگي ايفا کنند. معرفي شهداي شاخص يکي از اين موارد است، کساني که زندگي آنها سراسر عبرت و تاثيرگذاري است. او معتقد است که معرفي اين شخصيت ها مي تواند الگوهاي موثري براي نسل جوانمان در زمينه تعهد به اعتقادات، وطن و... باشد.
بازشدن پاي جشنواره تئاتر فجر به تلويزيون هم موضع ديگري بود که دبير اين رويداد درباره اش گفت: تلويزيون به خصوص در دوراني که ما درگير ويروس منحوس کرونا هستيم و از هر تجمعي منع شديم، مي تواند کمک بسيار موثري در معرفي آثاري که به جشنواره فجر مي آيند باشد. اين جشنواره به تعبير من جشن خانواده تئاتر در انقلاب است؛ بنابراين اهميت زيادي دارد. حال چقدر خوب است که آثار منتخب آن در معرض ديد مخاطباني از سراسر کشور قرار بگيرد. در واقع اين جشنواره به رغم همه محدوديت هايي که امسال از نظر فيزيکي براي برگزاريش وجود دارد، از طريق اين رسانه و ديگر فضاها مي تواند به يک جشنواره سراسري در کل کشور تبديل شود. با اين وجود امکان پخش همه کارها از تلويزيون ممکن نيست اما از نظر انعکاس خلاصه رويدادها، تلويزيون مي تواند نقش حياتي را ايفا کند. ضمن آن که بعضي از اين آثار قابليت ارائه دارند مواردي که ويژه فجر هستند و پخش آن از تلويزيون جالب خواهد بود.
شوراي سياست گذاري تله تئاتر هم از مواردي بود که بحث آن دوباره مطرح شده است، جرياني که هنرمندان معتقدند مي تواند کمک خوبي براي اين حوزه باشد. مسافرآستانه هم با بيان آن که اين موضوعي است که بعد از دوره اي در تلويزيون به فراموشي سپرده شده، عنوان کرد: داشتن شوراي سياستگذاري تله تئاتر که براساس اهداف و برنامه هايي دست به انتخاب آثار بزند، قطعا مي تواند نقش مهمي را هم براي تلويزيون و هم براي تبليغ فرهنگ نمايشي کشور ايجاد کند. همچنين بحث شوراي سياستگذاري ضريب اطمينان بيشتر در توليد محتواي ارزشمند را هم تضمين مي کند.
فاطمه شهدوست