چطور کودک 9 ساله را برای روزه گرفتن آماده کنیم؟
تبيان/ گاهي والدين، به واسطه دلرحمي؛ فرزندان خود مخصوصاً دختران را با وجود رسيدن به سن تکليف شرعي، به بهانه اينکه تحمل تشنگي و گرسنگي در روزهاي بلند را ندارند، از گرفتن روزه باز ميدارند. در گفتگو با کارشناسان مذهبي و مشاوران خانواده اين موضوع را مطرح کرديم؛ آنها راه حلهاي جالبي را پيشنهاد دادند. يکي از موضوعاتي که در ماه مبارک رمضان مورد توجه بسياري از خانوادهها قرار ميگيرد، روزه گرفتن فرزنداني است که با عنوان روزه اولي، به سن تکليف رسيده اند و روزه گرفتن بر آنها واجب شده است. برخي از والدين بخصوص مادران عزيز، به واسطهي دلسوزي مادرانه شان، فرزندان خود مخصوصاً دختران را با وجود رسيدن به سن تکليف شرعي و واجب شدن روزه بر آنها، به بهانه ضعف جسماني و اينکه قدرت تحمل تشنگي و گرسنگي و روزه گرفتن در روزهاي بلند را ندارند، آنان را از گرفتن روزه باز ميدارند. لقمه حرام انسان را از عبادت محروم مي کند، چنانچه در احوالات شيخ رجبعلي خياط داريم که گفته است، روزي که من نصف گردوي شبهه ناک خوردم، از ديدن باطن عالم محروم شدم. نکته قابل توجه اين است که به واقع اين نوع رفتار، دلسوزي نيست و شايد بهتر باشد که بگوييم: اين دلسوزي، واقعي نيست که فرزندمان را که مکلف به روزه داري است، به روزه خواري ترغيب کنيم و نتيجه اش آن شود بعداً به ازاي هر روز روزهاي که مادر عزيزش براي او دلسوزي کرده، مجبور شود 60 روز روزه بگيرد و سنگيني گناهِ ترک واجب بر گردنش بماند. اين رفتار درست مثل اين است که فرزندمان را از زدن واکسن که شايد درد ناچيز و ابتدايي داشته باشد به بهانه اذيت شدن منع کنيم اما پس از مدتي فرزندمان به واسطه نزدن واکسن، از بيماري مضاعف و حتي لاعلاج رنج ببرد.آيا اين دلسوزي کردن است و آيا عقلاً اين نوع برخورد صحيح است؟ از طرفي خانواده هايي هستند که خصوصاً مادر خانواده با بينش و مديريت زيبايي که دارد تمهيداتي را در ماه مبارک رمضان تدبير ميکند و با برنامه ريزي خاص نه تنها فرزندش را تشويق کرده بلکه کمک مي کند تا بتواند از عهدهي اين تکليف الهي اش به بهترين شکل بر آيد.در اين باب بر آن شده ايم که هم نظر کارشناسان در اين امر و نيز تجربه مادري موفق که براي واجبات فرزندشان برنامه ريزي داشته اند را جويا شويم. روزه هاي کله گنجشکي کودکان را جدي بگيريد زهرا فخر روحاني، کارشناس حوزه و دانشگاه در گفتگو با تبيان در خصوص تربيت امور عبادي کودکان گفت: گروهي معتقدند کودک را بايد رها کرد تا به سن بلوغ رسيده و خودش استعداد درک امور ديني و گرايش به عبادت را پيدا کند در حالي که به نظر مي رسد رها کردن کودک در سنين اوليه ي کودکي و موکول اين امور به سني که خودش قدرت تشخيص پيدا کند، چندان انتخاب درستي نيست. وي در اين باب مثال بسيار زيبايي را مطرح کرده و گفت؛ مثالي که مي تواند اين مسأله را به ذهن نزديک تر کند. مثال آن سفالگري است که وقتي خمير را در دستانش آمده مي کند، اگر در زمان مناسبي که خمير آماده شکل پذيري است به آن شکل ندهد، بعد از گذشت زمان، خمير، استعداد حالت پذيري خودش را از دست داده است. براي انسانها نيز مي توان چنين حالتي متصور بود؛ در صورت انفعال انسان ها در سن خاص که در به لحاظ ديني نيز توصيه مي شود که کودکان را به سمت گرايش به مباني ديني دعوت کنيم، بايد از اين توانايي استفاده کرده و شکل پذيري صحيح را با استفاده از از ظواهر رفتارهاي شريعت مثل شرکت در برنامه هاي جمعي، حضور در نماز، همراهي کردن کودک با بزرگترها در روزه دار بودن و بهرهمندي از لحظات ناب سحر و افطار حتي در زماني که هنوز به آن ها واجب نشده که در اصطلاح به آن روزههاي کله گنجشکي گفته مي شود، آن ها را براي اين مسئوليت مهم آماده مي کند. سنين کودکي؛ بهترين سن شروع براي ايجاد آمادگي امور ديني به توصيه فخر روحاني؛ آمادگي براي انجام امور عبادي و روزه گرفتن بايد از همان سنين کودکي آغاز شوند. وي گفته خود را مستند بر روايتي از امام صادق عليه السلام که مرحوم کليني در کتاب کافي ج 3 ص 409 نقل شده، مي دانند که حضرت مي فرمايند: "انّا نَامرُ صِبْيانِنا بِالصَّلاةِ اذا کانُو بَني خمسَ سنينَ فَمُرُوا صِبْيانِکمْ بِالصَّلاةِ اذا کانوا بَنِي سَبْعَ سِنين: ما فرزندانمان را وقتي به پنج سالگي رسيدند به نماز امرمي کنيم ولي شما فرزندانتان را وقتي به هفت سال رسيدند به نماز وادار کنيد."ما کودکانمان را وقتي هفت ساله هستند به روزه داري وا مي داريم به اندازه اي که توان دارند، "آن چيزي که اصطلاحاً امروز به آن روزه کله گنجشکي گفته مي شود." چه اين زمان نصف روز باشد يا بيشتر يا کمتر. وقتي گشنگي و تشنگي بر آن ها چيره شد افطار کنند تا آن ها بر اين امر عادت کرده و توان آن را پيدا کنند، اما شما وقتي کودکانتان 9 ساله شدند(براي پسر بچهها) به اندازهاي که توان دارند به روزه گرفتن دعوت کنيد و وقتي تشنگي بر آن ها چيره شد، مي توانند افطار کنند. در همين باب طاهره هميز، کارشناس امور ديني و مشاور خانواده اين گونه بيان مي کند: براي تشويق فرزندان به روزه گيري در ماه مبارک رمضان و حضور آن ها در امور عبادي، بايد مقدماتش از قبل فراهم شود تا اينکه بچه به سن تکليف مي رسد از روزه گرفتن لذت ببرد. در حديث داريم که فرزند شما که سه سالش تمام شد از او بخواهيد که هفت بار بگويد "لااله الا الله" و بعد رهايش کن. بعد مي فرمايد 3 سال و هفت ماه و بيست روزش که شد از او بخواه هفت بار بگويد "محمدً رسول الله"، رهايش کن. چهار سالش که تمام شد از او بخواه هفت بار بگويد: "صل علي محمد و آل محمد" رهايش کن.نکته اي که در اين روايت وجود دارد اين است که چرا امام بعد از هر قست مي فرمايند: رهايش کن؟ چرا که بسياري از خانوادهها، پدر و مادر از بچه مي خواهند که اين الفاظ را براي خاله، عمه، عمو ... تکرار کند و اين امر باعث مي شود بچه از اين کار متمرد شود و خوشايندش نباشد. در ادامه امام مي فرمايند که پنج سالش که تمام شد دست چپ و راستش را به او آموزش دهيد، قبله را به او نشان دهيد و يک بار سجده کند بعد او را رهايش کن. که اين امروزه هم در مواردي که تجربه کرده ايم نتيجه اش را ديده ايم که وقتي اين چنين با کودک برخورد شود و آموزشهاي اين چنين به او داده شود، کودک وقتي در فضاي جديد هم وارد شود اولين سؤالش از مادرش اين بوده که قبله به کدام سمت است، مذهب و قبله برايش مهم مي شود و وارد وادي تربيت روحي مي شود.شش سالش تمام شد وضوي صحيح را ياد بده، رهايش کن.(مکارم الاخلاق، ص222) استاد هميز در اعتراض به کساني که بيان مي کنند بچه 9 ساله از نماز چه مي فهمد؟ عنوان کردند: اين به خاطر اين است که قبل از 9 سالگي به او معرفت ندادند. اگر به او فهم و معرفت مي دادند، در 9 سالگي بسيار زيبا از پس عباداتش بر آمده و لذت خواهد برد. چگونه توحيد را به کودکانمان آموزش دهيم؟ نکته ي ديگري که در باب فراهم کردن مقدمات بايد براي آمادگي فرزندان در انجام امور عبادي، تقويت بينش و ديدگاه توحيدي آنان است. هميز در اين باره معتقد است: در گفتگويي که ميان حضرت موسي عليه السلام و خداوند صورت مي گيرد، خداوند از موسي عليه السلام مي خواهد که اي موسي! من را محبوب بندگانم کن. موسي عرضه مي دارد چگونه؟ مي فرمايد: نعمت هاي من را به او نشان بده. وقتي بچه خدا را در طبيعت ببيند، به خدا علاقمند مي شود در بعد عملي اگر بخواهيم بگوييم که چگونه اين امر در برخورد فرزندان و کودکان تحقق پيدا مي کند اين است که به طور مثال وقتي کودک را به پارک و تفريح ميبريم، طوري نباشد که فقط و فقط با او تفريح بي هدف داشته باشيم، لا به لاي اين تفريح و بازي هايمان، نعمت هاي خداوند را برايش به فراخور مناسبت هاي مختلف نمايش دهيم تا از اين نعمت ها و زيبايي ها شگفت زده شود.مثلا تفاوت برگ درختان را به آن ها نشان دهيم، گل سرخ و زيباي آن را براي کودکمان با زبان خودش شرح دهيم؛ بگوييم ببين اين گل سرخ به اين زيبايي از زمين مواد مغذي که دريافت کرده، شکل هاي مختلفي به خودش گرفته و نتيجه ي چنين عملي اين شده که دريافتش از اين مواد در ساقه اي رنگ قهوهاي، در برگش سبز، در خود گل رنگ هاي مختلف به خود گرفته است.اين را چه کسي اينگونه کرده است؟ اين را خداوند حکيم انجام داده است. وقتي بچه خدا را در طبيعت ببيند، به خدا علاقمند مي شود بعد نمازش را مي خواند و از نمازش لذت مي برد. روزه اش را مي گيرد و از اين گرسنگي و تشنگي نه تنها خسته نشده بلکه لذت مي برد. بچه 9 ساله از نماز چه مي فهمد؟ اين کارشناس مذهبي و خانواده در اعتراض به کساني که بيان مي کنند بچه 9 ساله از نماز چه مي فهمد؟ عنوان کرد: اين به خاطر اين است که قبل از 9 سالگي به او معرفت ندادند. اگر به او فهم و معرفت مي دادند، در 9 سالگي بسيار زيبا از پس عباداتش بر آمده و لذت خواهد برد. چنانچه امروز در سيستم آموزشي قبل از کلاس اول، مقطع پيش دبستاني را داريم که بچهها قبل از ورود به مدرسه و کلاس اول يک معرفت و فهم مقدماتي نسبت به هم بازي هايشان پيدا کرده و از لحاظ عاطفي آماده بشوند.اين بچه به شکل آرام آموزش را شروع مي کند تا در کلاس اول که شروع جدي بر درس و کلاس است، آماده باشد. تلاش هاي مادر بسيار بسيار مهم است چه طور ما براي بچه شش ساله قائل هستيم برنامه مقدماتي و معرفت زايي را داشته باشيم، اما نمي توانيم براي نماز و روزه و واجبات مقدماتي او برنامه ريزي کنيم؟ اين امر نيازمند تلاش و برنامه ريزي است که در اين موضوع تلاش هاي مادر بسيار بسيار مهم است. دختري 9 ساله که سي روز ماه مبارک روزه اش را گرفت مادر نورا، دختري که در سن 9 سالگي با توجه به جثه بسيار ظريفي که داشته اما تمام سي روز ماه مبارک توانسته به لطف خدا روزه اش را بگيرد، در بيان برنامه اي که براي اين امر داشته مي گويد: من طي برنامه ريزي که داشتم سعي مي کردم نورا شب ها بيدار بماند و روزها بخوابد. پا به پاي نورا جان بيدار ميماندم، فيلم ميديديم، جدول حل ميکرديم، بازيهاي فکري ميکرديم.با مشورت هايي که با دکتر کلانتري، مشاور کودک داشتم، دائم به نورا انرژي مثبت ميدادم منوط بر اينکه "تو مي تواني و در توان تو روزه گرفتن هست" دکتر کلانتري بسيار تأکيد داشتند که با انرژي مثبتي که به بچه ميدهيد، ناخودآگاه توانايي او افزايش پيدا مي کند.ب عد از اين توصيه به نورا ميگفتم که اين کار بسيار با عظمت و مهمي است که خداوند از تو خواسته است. خداوند تو را بزرگ دانسته که از تو کار به اين بزرگي خواسته است. سعي مي کردم افطارها سبک و ساده و سحرها سفره اي زيبا بچينم تا هم چشمش زيبايي ها را ديده و اشتياق بر خوردن داشته باشد و هم اينکه از افطار تا سحر که با نورا بيدار بوديم، بوي غذا را راه مي انداختم، و از همين طريق با نورا بازي مادر و دختري مي کرديم. بوي غذا آدم ها را از رختخواب بيرون مي کشد و خواب را از سر آن ها ميبرد. از افطار تا سحر با بهانهها و اشکال مختلف، کمبود آب بدنش را با انواع آب ميوه، تخم شربتي و ... و ويتامينهاي لازم براي بدنش را در شکل هاي مختلف با خوراکيها تأمين ميکردم. وقتي کودک، عاشقانه روزه مي گيرد طاهره هميز در رابطه تأثير نوع ارتباط گيري مادر با فرزند براي تحريک اشتياق او به امور عبادي مي گويند: بايد با زبان کودک با او سخن گفت، با زبان او تشويقش کرد. وقتي زبان عاطفي کودک را شناختيد و او را همه جوره چه از لحاظ عاطفي، چه از لحاظ عقلي پرورش داده ايد و غني کرديد، او را کشف کرده و با او ارتباط برقرار کنيد، آن وقت نتيجه آن خواهد بود که بچه به راحتي روزه اش را با لذت خواهد گرفت.بنابر اين فراموش نکنيم که اولين پله و قدم براي تشويق و وادار کردن بچه به روزه گيري، کار بر روي عقيده توحيدي اوست تا عقيده او نسبت به خدايي که مي خواهد برايش روزه بگيرد ساخته شود. وقتي از زيبايي ها و تدابير خداوند در خلقت موجودات، کوه ها و... براي بچه ها بگوييم، آن موقع است که وقت انجام عباداتش، در برابر خداي مدبر خضوع مي کند؛ چراکه فهميده است خداوند با تدبير است و اگر کاري را هم خواسته که انجام شود به دور از حکمت نخواهد بود. بچه ها را با مسجد آشنا کنيد. اين آشنايي از چند جهت بسيار مفيد و سودمند است؛ جهت اولش اين است که فرصتي است براي يادگيري معارف دين، براي اينکه کودک با آدم هاي ديگر آشنا شده و آنان را هم در اين مسير ببيند و بداند که در اين مسير تنها نيست. جايي را پيدا نکردم که خدا نباشد تمرد بچه را نسبت به دستورات و احکام الهي، ناداني او دانسته و مي گويند: اگر کودکان نسبت به موضوعات معرفت پيدا کنند، نتيجه آن مي شود که داستانش را همه شنيده ايم؛ که در کلاس درسي معلم به همه دانش آموزان پرنده اي مي دهد و از آن ها مي خواهد که بروند و در جايي که هيچ کسي نيست او را بکشند. فرداي آن روز همه با پرندگان مرده در کلاس حاضر مي شوند جز يک نفر که در پاسخ به معلم که چرا او را نکشتي، مي گويد: شما گفتيد جايي برويم که هيچ کسي نباشد و من جايي را با اين ويژگي پيدا نکردم چون هر جا رفتم خدا حضور داشت. عطش مذهبي در کودکان را تحريک کنيد در بيان زهرا فخر روحاني؛ آموزش رفتارهاي ديني از سنين قبل از تکليف بايد آموزش داده شود تا عطش مذهبي کودک تحريک شده، بنابر اين لازم نيست تکاليف ديني يک باره و طوطي وار به فرزند القا شود بلکه بايد اين تکاليف به طوري که مشقت آور نبوده و با روحيه دينداري آن ها سنخيت داشته باشد، تا منجر به اذيت شدن آن ها نشود، همراه باشد. بچه ها را با مسجد آشنا کنيد توصيه ديگري که اين کارشناس امور مذهبي داشت اين بود که؛ بچه ها را با مسجد آشنا کنيد. اين آشنايي از چند جهت بسيار مفيد و سودمند است؛ جهت اولش اين است که فرصتي است براي يادگيري معارف دين، براي اينکه کودک با آدم هاي ديگر آشنا شده و آنان را هم در اين مسير ببيند و بداند که در اين مسير تنها نيست. جهت ديگر آنکه مشارکت آن ها در در فعاليت هاي اجتماعي و پايگاه هاي جمعي مي تواند شوق و سرزندگي را در روح فرزندان ما به جريان بياندازد. جهت سوم اينکه کودکان در سنين بلوغ و نوجواني که درصد الگوبرداري آن ها از دوستان و جامعه همسالانشان به طور قابل توجهي بالا مي رود، مسجد مي تواند جامعه همسالان سالمي باشد که دوستان خوب مي تواند مشوق بسيار خوبي بر اين امر باشد. لذا حضور در اين مکان هاي جمعي چون مساجد و هيئات سالم فرصت بسيار شايسته اي است که بتواند زمينه هاي تشويق فرزندان را به انجام عبادات و روزه داري تشويق کند. ما به مادرها توصيه مي کنيم که مادرها سحري تازه درست کنند به طوري که تمهيداتي را فراهم کرده و چرخه ي خواب خود را که ناخودآگاه نيز تغيير پيدا مي کند به جهتي ببرند که که دو ساعت قبل از اذان بيدار شده و شروع به درست کردن سحري کنند تا بدين وسيله بوي غذا در خانه بپيچد تا اشتهاي بچه تحريک شود. براي ديندار کردن فرزندمان، اراده او را تحريک و تقويت کنيم نه علمش طاهره هميز در بيان نکته اي در باب آماده سازي کودکان براي امور عبادي چون روزه گرفتن بيان کرد که؛ براي ديندار کردن بچه ها، بايد اراده آن ها را تحريک و البته تقويت کرد نه علمش را. به عبارت ديگر کودک بايد اراده اش عبادت را بخواهد نه علمش چرا که الان مي بينيم که همه علم دارند اما اراده ندارند. اين تقويت اراده از طريق نشان دادن ضرر و منفعت صورت مي گيرد که اين نيز تأييد عقلي دارد. اراده بچه ها هم بر اساس منفعت و ضرر است؛ اگر چيزي ضرر داشته باشد ترکش مي کنند و اگر منفعت داشته باشد انجامش مي دهند. از ابزار تجمسي استفاده کنيم و امتيازات فردي که داراي عبادت است با کسي که از اين امر محروم است را براي او با زبان خودش تجسم کرده و بيان کنيد و بعد از کودک بخواهيد خودش با اراده انتخاب کند که مي خواهد جزو کدام دسته قرار بگيرد. بچه ها هميشه خوب ها را انتخاب مي کنند. مادرها سحري تازه درست کنند هميز، استاد دانشگاه و فعال در امور مشاوره خانواده در مقام بيان راهکارهاي عملي اين گونه بيان مي کند: ما به مادرها توصيه مي کنيم که مادرها سحري تازه درست کنند به طوري که تمهيداتي را فراهم کرده و چرخه ي خواب خود را که ناخودآگاه نيز تغيير پيدا مي کند به جهتي ببرند که که دو ساعت قبل از اذان بيدار شده و شروع به درست کردن سحري کنند تا بدين وسيله بوي غذا در خانه بپيچد تا اشتهاي بچه تحريک شود. غذاي مورد علاقه فرزندتان را با چينش زيبايي تهيه کنيد. کودک را تقريبا يک ساعت قبل از اذان به زيبايي بيدار کنيد تا خواب از سرش برود و بتواند با آرامش و اشتها غذايش را کامل بخورد. در کنار غذا از چيزهايي که براي رفع تشنگي مناسب است قرار دهيد تا بچه با وقت وسيع تر و آرامش سحري را بخورد. در طول روز هم که از مدرسه مي آيد حتماً و حتماً بخوابد و استراحت کند و بعد از افطار و استراحتش به درس هايش رسيدگي کند.با اين ترتيب و برنامه ريزي که مادران در محيط خانواده ايجاد مي کنند، ان شاء الله فرزندانشان به انجام روزه که از واجبات است موفق خواهند بود. پدرها مراقب لقمه هايي که مي آورند باشند نکته ي ديگري که در امر برنامه عملي بايد به آن توجه داشت، وظيفه پدران در فراهم کردن لقمه حلال است. هميز با اشاره به اين نکته گفت: لقمه حرام انسان را از عبادت محروم مي کند، چنانچه در احوالات شيخ رجبعلي خياط داريم که گفته است، روزي که من نصف گردوي شبههناک خوردم، از ديدن باطن عالم محروم شدم. همراهان عزيز، آخرين خبر را بر روي بسترهاي زير دنبال کنيد: آخرين خبر در سروش http://sapp.ir/akharinkhabar آخرين خبر در ايتا https://eitaa.com/joinchat/88211456C878f9966e5 آخرين خبر در آي گپ https://igap.net/akharinkhabar آخرين خبر در ويسپي http://wispi.me/channel/akharinkhabar آخرين خبر در بله https://bale.ai/invite/#/join/MTIwZmMyZT آخرين خبر در گپ https://gap.im/akharinkhabar