چگونه سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت کنیم؟
کودکت/ سيستم ايمني بدن يک نوزاد به توانمندي سيستم ايمني بدن يک فرد بزرگسال نيست. اگرچه طبيعت، مادران را مجهز به يک نوع توانمندي کرده است که از طريق آن ميتوانند پادتنها و مصونيت بدن خود را به نوزادانشان منتقل کنند اما باز هم بدن لطيف و ضعيف کودکان قادر به مبارزه با بيماريها نيست. توانمند کردن سيستم ايمني بدن نوزاد از طريق شيردهي و ايمنيسازي حاصل از اين عمل امکانپذير است. اين موضوع بهويژه در ماههاي اوليه تولد نوزاد که سلامتي او بيشتر از هر وقت ديگري مستعد به خطرافتادن است ضروري محسوب ميشود. با کودکت همرا باشيد تا در مورد سيستم ايمني بدن نوزاد بيشتر صحبت کنيم. سيستم ايمني چطور کار ميکند؟ سيستم ايمني بدن انسان يک شبکه پيچيده تشکيل شده از پروتئين و سلولهايي است که توان دفاع از بدن ما در برابر عفونت و بيماريها را دارند. هنگامي که موجودات خارجي نظير ويروسها يا باکتريها به بدن ما هجوم ميآورند، گلبولهاي سفيد بدن، آنها را به عنوان موجودات غيرخودي و بيگانه تشخيص داده و در واکنش به اين عوامل بيماريزا توليد پادتن ميکنند. پادتنها اساسا پروتئينهاي مبارزه کننده با عفونت هستند که از ما در برابر ابتلا به بيماري محافظت ميکنند. وظيفه سيستم ايمني بدن انسان محافظت از طريق شناسايي موجودات خارجي و نشان دادن واکنش مناسب در برابر اين موجودات است. چه زماني سيستم ايمني بدن نوزاد شکل ميگيرد مادر، پادتنهاي ضروري نوزاد را از طريق جفت جنين و در دوران سهماهه پاياني بارداري به بدن او منتقل ميکند. اين مصونيت محافظت کافي از نوزاد جهت زنده ماندنش در فرايند متولد شدن را فراهم ميکند. سطوح مصونيت در بدن مادر ميزان و نوع پادتنهايي را که قرار است به بدن نوزاد منتقل شوند تعيين خواهد کرد. بيماري هاي نوزادان نوزاد در فرايند متولد شدن از وجود باکتريهاي مفيد در درون واژن مادرش نفع ميبرد. به همين دليل روده نوزاد پر از مقادير عظيم باکتريهاي مفيد است و همين باکتريها سبب افزايش مصونيت نوزاد ميشوند. شيردهي و متعاقب آن گسترش و تکميل سيستم ايمني بدن رابطه نزديکي با يکديگر دارند و نقش بينهايت مهمي در ماههاي اوليه زندگي نوزاد ايفا ميکنند. نوزاداني که بلافاصله پس از تولد با شير مادر تغذيه ميشوند، جريان تازهاي از مصونيت از طريق شير به بدنشان وارد ميشود. کولوستروم (Colostrum) يا همان شير آغوز که اولين شير توليد شده پس از زايمان در سينه مادر است حاوي پادتنهاي قدرتمندي است که ميتوانند با بيماريها مبارزه کنند. نوزادان تا چه مدت پادتنهاي مادرشان را در خود حمل ميکنند اگرچه بسياري از مادران از مصونيت ايجاد شده توسط شيردهي آگاه هستند اما اين سوال که پادتنها تا چه زماني قادر به محافظت از نوزاد هستند نياز به روشن شدن دارد. نوزادان هنگامي که مادر پادتنهاي مورد نياز را از طريق جفت جنين به او منتقل ميکند داراي يک نوع مصونيت انفعالي ميشود. اين فرايند معمولا در ۳ ماه پاياني بارداري روي ميدهد و از آن جهت انفعالي است که توسط سيستم ايمني بدن نوزاد توليد نشدهاند بلکه از طريق مادر به بدن او وارد شدهاند. اين سيستم ايمني بدن مادر است که تصميم ميگيرد چه نوع پادتنهايي به بدن کودک منتقل خواهند شد. بياييد تصور کنيم که شما در گذشته مبتلا به بيماري آبلهمرغان شده بوديد پس در اين حالت نوزادتان مقداري از پادتنهاي ضد بيماري آبلهمرغان را دريافت خواهد کرد، هرچند که اگر قبلا به اين بيماري دچار نشدهايد نوزادتان نيز در مقابل آن مصونيت نخواهد داشت. مصونيت منتقل شده از مادر موقتي است و همزمان با چندهفتگي يا چندماهگي نوزاد کاهش پيدا ميکند. بنابراين شروع واکسيناسيون به محض اينکه نوزاد ۲ ماهه شد امري ضروري محسوب ميشود. مصون کردن نوزاد در برابر ويروس موسوم به HiB يا همان آنفولانزاي نوع B و سياهسرفه بايد جزو اولين اقدامات شما در راستاي مصونسازي باشد زيرا مصونيت در برابر اين اين نوع بيماريها به سرعت کم ميشود. واکسن سهگانه سرخک، اوريون و سرخجه را ميتوان در سن ۱ سالگي کودک به او تزريق کرد زيرا مصونيت انفعالي منتقل شده از مادر تا آن سن پابرجا ميماند. تقويت نوزاد در مقابل بيماري ها هر سختي فايدههاي خودش را دارد و والدين هربار که کودکشان بيمار ميشود بايد در نظر داشته باشند که او در حال توليد و گسترش پادتنهاي جديدتري براي محافظت از بدنش است. اين پادتنها براي مبارزه با بيماريهاي مشابهي استفاده خواهند شد که ممکن است در آينده نزديک بروز پيدا کنند. در اين ميان نکات ذيل ميتواند به تقويت سيستم ايمني بدن نوزادان کمک کند: ۱. شيردهي شير مادر با انواع ترکيبات مغذي مناسب در مقادير مناسب آن نظير چربي، پروتئين، قند، پروبيوتيکس (probiotics) و پادتنهاي ضروري جهت تقويت و پشتيباني از سيستم ايمني بدن نوزاد شما غني شده است. تمام پادتنهايي که در بدن مادر براي مبارزه با ميکروبها توليد شدهاند از طريق شير مادر به بدن نوزاد منتقل ميشوند. متاسفانه بايد گفت که بيماريهاي کشندهاي نظير فلج اطفال يا سرخک و سرخجه نيازمند درمان دارويي هستند و شير مادر حاوي پادتنهاي مورد نياز براي مبارزه با اين بيماريها نيست. همچنين گاهي مادر به دليل وجود شرايط حاد بدني و بيماريهاي خاص قادر به شيردهي به نوزادش نيست و شير خشک و غذاي کمکي تنها گزينههايي هستند که براي تغذيه نوزاد باقي ميمانند. بيشتر بخوانيد: آيا با مزاياي شيردهي براي مادر و کودک يا فوايد شير مادر آشنا هستيد؟ ۲. مکملها باکتري روده که به شدت براي سيستم ايمني بدن اهميت دارد در صورت مصرف آنتيبيوتيکها ميتواند توان خود را از دست بدهد. گزينه توصيه شده براي تقويت سيستم ايمني بدن در طول دوره مصرف آنتيبيوتيکها استفاده از مواد غذايي حاوي پروبيوتيک است. از منظر مصونيت بدن نيز اگر نگاه کنيم پروبيوتيکها براي تاخير در بارداري و مرحله بعد از زايمان نيز بيخطر محسوب ميشوند اما بهترين کار اين است که قبل از شروع به استفاده از هر نوع مکملي براي نوزاد با پزشک خود مشورت کنيد. عموما شير مادر و غذاي کمکي براي تامين تمام ويتامينها و مواد معدني ضروري بدن نوزاد کافي هستند. ۳. واکسيناسيون يکي از موثرترين و بيخطرترين راههاي محافظت از نوزاد در برابر ابتلا به بيماريهاي جدي و خطرناک انجام واکسيناسيون نوزادان است. انجام واکسيناسيون سبب تحريک سيستم ايمني بدن به واکنش نشان دادن در برابر ميکروب ضعيف شده بيماريهاي خطرناک ميشود و به طور ساده بگوييم سيستم ايمني بدن نوزاد ميکروبهاي مورد نظر را هنگام ورودشان در آينده به بدن نوزاد شناسايي خواهد کرد. سپس با واکنش نشان دادن و توليد پادتنهاي مناسب به مقابله با آنها خواهد پرداخت و از بروز هرگونه شرايط حاد جلوگيري خواهد کرد. ۴. تغذيه مناسب يک رژيم غذايي سالم کليد به وجود آمدن يک سيستم ايمني توانمند در بدن نوزادان است. با گنجاندن ميوهها و سبزيجات تازه در رژيم غذايي نوزاد بدن او ميتواند تمام مواد مغذي ضروري را دريافت کرده و داراي يک سيستم ايمني توانمند و مستحکم شود. ويتامين C و آنتياکسيدانها (antioxidants) جهت مبارزه با بيماريها ضرورت دارند و اينها را ميتوان از طريق عوامل تقويت کننده سيستم ايمني نظير توت فرنگي، گريپ فوروت (grapefruits) و ساير انواع ميوهها و سبزيجات تامين کرد. کلم بروکلي، اسفناج، گوجهفرنگي و سيبزميني را ميتوان به شکل آب ميوه و پورههاي نرم به رژيم غذايي نوزاد اضافه کرد. بيشتر بخوانيد: با نيازهاي غذايي کودک خود آشنايي داريد؟ ۵. فعاليت بدني سيستم ايمني بدن نوزاد از طريق انجام حرکات نرمشي يا بازي کردن تقويت ميشود. در دوران خردسالي، کودک ميتواند با فعاليتهايي نظير شنا کردن، انجام حرکات ژيمناستيک يا صرفا دويدن در يک فضاي مناسب به تقويت سيستم ايمني بدن خود کمک کند. کودکاني که از لحاظ فيزيکي فعالتر از ساير هم سن وسال هاي خود هستند سيستم ايمني توانمندتري براي مبارزه با باکتريها و ميکروبهاي بيماريزا در اختيار دارند و نسبت به ساير هم سن وسال هاي خود کمتر بيمار ميشوند. ۶. خواب مشاهده شده است نوزاداني که ساعات کافي از شبانهروز نميخوابند کج خلقتر شده و همچنين مستعد ابتلا به انواع بيماريها ميشوند. نوزاد شما بايد در طول روز خواب نيمروزي مناسب داشته باشد و شب هنگام نيز به خوبي بخوابد. فقدان خواب کافي اغلب اوقات سبب ميشود که نوزاد مستعد ابتلا به انواع عفونتها و بيماريها شود. خواب کافي و مناسب براي تقويت سيستم ايمني بدن نوزادان، بازيابي انرژي از دست رفته آنها و گسترش نيروي مغزيشان ضروري است. شما بايد محيطي راحت و دنج براي خوابيدن نوزاد فراهم کنيد (۱۶ الي ۱۸ ساعت براي نوزاد تازه متولد شده و ۱۳ الي ۱۵ ساعت براي کودکان ۱ سال به بعد). ۷. محيطي عاري از ميکروب با ايجاد يک محيط تميز و بهداشتي شما قادر خواهيد بود که از سيستم ايمني بدن نوزاد در برابر حملات ميکروبها محافظت کنيد. اطمينان حاصل کنيد که محيط خانه کاملا تميز و بهداشتي باشد. دست و پاي نوزاد را گاه به گاه بشوييد و همچنين به کساني که با نوزاد سر و کار دارند همين توصيه را بکنيد. نوزادان در اين سن وسال علاقه شديدي دارند که هر چيزي را به دهان ببرند و اين کار سبب ميشود ميکروبها از راه دهان وارد بدنشان شوند. ۸. محيطي عاري از دود سيگار اگرچه سيگارکشيدن براي سلامتي تمام انسانها مضر است، اما سلامتي کودکان کم سن و سال در معرض خطر بيشتري قرار ميگيرد زيرا دود سيگار ميتواند از طريق تهاجم به سيستمهاي تنفسي نوزاد به سلامتي آنها لطمه وارد کند. همچنين گفته شده است سموم موجود در دود سيگار سبب لطمه به سيستم ايمني بدن نوزاد ميشود. دشواري تنفسي، آسم، برونشيت و گرفتگي ريهها و عفونت گوش خطراتي هستند که نوزاد در صورت قرار گرفتن مکرر در معرض دود سيگار ميتواند با آنها مواجه شود. غذاهاي تقويت کننده سيستم ايمني بدن نوزاد غذاهايي که در ذيل اشاره شدهاند در زمره غذاهاي متداولي هستند که سبب افزايش توان سيستم ايمني بدن نوزادان ميشوند و بايد بخش مهمي از رژيم غذايي نوزاد را تشکيل دهند: سير: اين غذاي ممتاز داراي خواص آنتي باکتريال، ضد قارچ و ضد ويروس بسيار عالي است که سبب ميشود رتبه برتر را در ميان غذاهاي تقويت کننده سيستم ايمني بدن نوزادان کسب کند. مغز بادام: اين ميان وعده خوشمزه حاوي ويتامين E است و ميتواند سيستم ايمني بدن نوزاد را تقويت کند. کلم بروکلي: اين ماده غذايي که سرشار از ويتامينهاي A، C، و E است حاوي بسياري از آنتياکسيدانهاي مورد نياز بدن کودک نيز است و ميتوان آن را به شکل پوره يا ساير اشکال غذايي به نوزاد خوراند. سوپ گوشت: اين غذا که از جوجه يا ماهي تهيه ميشود به قويتر شدن استخوانهاي نوزاد کمک ميکند و نوزادان نيز طعم آن را دوست دارند. شير مادر: مطالعات بارها اثبات کردهاند که نوزادان تغذيه شده با شير مادر با عفونتهاي کمتري مواجه ميشوند و هنگام بيمار شدن زودتر از نوزاداني که با شير خشک تغذيه ميشوند سلامتي خود را به دست ميآورند. به همين دليل است که شير مادر در ميان غذاهاي تقويت کننده سيستم ايمني بدن نوزادان يک ضرورت بي قيدوشرط محسوب ميشود. سيستم ايمني بدن نوزاد نارس نوزادان نارس همواره در معرض خطرات بيشتري براي ابتلا به عفونت قرار دارند زيرا سيستم ايمني بدنشان به دليل تولد زودهنگام و پيش از موعد طبيعي به طور کامل شکل نگرفته است. اين نوزادان پادتنهاي کافي از مادرشان دريافت نکردهاند زيرا زودتر از ساير نوزادان متولد شدهاند. محيط بيرون از رحم هنوز براي نوزاد شما يک محيط جديد و ناآشنا محسوب ميشود و در نتيجه مصون نگهداشتن او در برابر عفونتهاي اين محيط خارجي يک چالش بزرگ براي شما خواهد بود. به سلامتي نوزاد نظارت دقيق داشته باشيد و در صورت مشاهده علائمي نظير تب، اسهال، مشکلات تنفسي يا تغيير رنگ پوست يا لبهاي نوزاد حتما به پزشک اطلاع دهيد.