روشهای تربیتی امام علی (ع) در قبال همسر و فرزند
تسنيم/ مدير انجمن قرآن پژوهي حوزه با اشاره به روشهاي تربيتي امام علي(ع) ميگويد امام(ع) اثر غيرت بيجاي مردان را سقوط زنان در منجلاب گناه معرفي ميکند. امروز از يک سو به دليل تلاشهاي غرب در جهت تخريب فرهنگ جوامع به ويژه مسلمانان و از ديگر سو تشطط آراي انديشمندان و فعالان فرهنگي درباره فرهنگ جامعه، شاهد نوعي از ولنگاري فرهنگي هستيم که اين مسئله بر سبک زندگي مردم اثر گذاشته است. از مهمترين بسترهايي که در اين فرآيند و طي سالهاي اخير مورد آسيب جدي قرار گرفت، بستر خانواده است، بستري که نقش تعيينکنندهاي در آينده جامعه دارد؛ چرا که اصلاح جامعه و پيشبرد آن به سوي ارزشهاي آسماني در گروي تربيت افراد صالحي است که هسته اوليه آن در خانواده شکل ميگيرد؛ در اين راستا نقش والدين در درجه اول سپس نقش نهادهاي فرهنگي و فرهنگساز مثل رسانه ملي بسيار حائز اهميت است. از اين منظر توجه به شاخصهها و معيارهاي تربيت فرزند صالح بر اساس منبع وحي و نيز بازخواني سيره (نقلي و عملي) اهلبيت(ع) ميتواند الگوي مناسبي براي خانوادهها و متوليان فرهنگي محسوب شود. به بهانه ايام ميلاد با سعادت امير مؤمنان(ع) در گفتوگو با حجتالاسلام حسين علويمهر مدير انجمن قرآن پژوهي حوزه، روشهاي تربيتي امام علي(ع) با همسر و فرزندان از زاويه اصلاح سبک زندگي مورد بازخواني قرار گرفت. اهلبيت(ع) به هر بهانه فرزندان خويش را دعوت به ارزشها ميکرد * از مسائلي که خانوادهها نسبت به آن دغدغه دارند، تربيت فرزند است. به ويژه با وجود فضاي مجازي که افکار و رفتار آنها را مورد تهديد قرار داده است. مهمترين شاخصههاي رفتاري اميرالمؤمنين(ع) در برخورد با فرزندان چه مواردي است؟ بررسي ابعاد مختلف سيره زندگاني اميرالمؤمنين(ع) شايد از حيطه معلومات ما خارج باشد، اما به صورت گزارهاي ميتوانيم از برخي شاخصههاي سيره آن بزرگوار بهره ببريم. يکي از مهمترين ابعاد زندگاني امام(ع) توجه به اجتماع به ويژه همسايگان و بستگان بود. در اين بين توجه به مسئله خانواده و تربيت خانوادگي اولويت فراواني داشت. کلاً اهلبيت(ع) به مناسبتها و بهانههاي مختلف توجه اطرافيان را به مسائل ارزشي سوق ميدادند. پيوند با مسائل آخرت و جهان پس از مرگ و لزوم توشهگيري براي آن، از تأکيدات اين بزرگواران بود برخلاف برخي برنامههاي فرهنگي و تربيتهاي خانوادگي که توجهات را به مسائل دنيوي سوق ميدهند گويا قيامت و بهشت و جهنمي نيست. يکي از جرياناتي که خداوند در قرآن به معرفي آن ميپردازد، ماجراي انفاق اميرالمؤمنين(ع) و حضرت زهرا(س) به مسکين و يتيم و اسير بود. خداوند در آيات سوره انسان ميفرمايد «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْکيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً». که داستان آن مشهور است. درسي که از اين داستان ميتوانيم در حوزه سبک زندگي خانوادگي بگيريم، آموزش فرزندان درباره ايثار، ازخودگذشتگي و انفاق است. انفاق مال و کمک به نيازمندان يکي از مقولات اخلاق اجتماعي است که همواره مورد تأکيد خداوند در قرآن قرار دارد. حضرت اين درس را ميدهند که نبايد نسبت به نيازمندان بيتفاوت بود. چه بسا نيازمنداني که به شدت محتاج قسمت کوچکي از اموال ما هستند و ما با انفاق آنها ميتوانيم گرهاي از کارشان باز کنيم. عبادات خود را در مقابل فرزندان انجام دهيم تا الگو بگيرند از ديگر ويژگيهاي اميرالمؤمنين(ع) توجه به تقويت باورهاي فرزندان است. نماز شبهاي اميرالمؤمنين(ع)، يعني هزار رکعتي که حضرت در خانه ميخوانند و تکيه به عبادتهاي مستحبي به صورت طبيعي بر تربيت تأثيرگذار است. اين رفتارها ما را رهنمود ميکند به اين نکته که اگر هر يک از والدين برنامهاي را براي عبادات واجب و مستحب خود در خانه اختصاص دهند، تربيت اعتقادي و عبادي فرزندان را در پي خواهد داشت. خود حضرت زهرا(س) بسيار تلاوت قرآن ميکردند و بسيار نماز ميخواندند و مکان عبادتشان مشخص بود و فرزندان نظارهگر عبادت آنها. حضرت زهرا(س) در محراب نماز توجه به تربيت داشت جالب است که يک بار روايت مشهور امام حسن مجتبي(ع) درباره نماز حضرت زهرا(س) را از اين منظر مطالعه کنيم. ايشان در حالي که در سنين نوجواني يا نونهالي قرار دارند، مشاهده ميکنند مادرشان فاطمه(س) در محراب نماز مدام به ديگران دعا ميکنند. تا اينجا نشان ميدهد که يک مادر چطور ميتواند با اين اعمال عبادي فرزندان را جذب خود کند. سپس از مادر ميپرسد چرا مدام ديگران را دعا ميکني؟ حضرت پاسخ داد «الْجَارَ ثُمَ الدَّار» ابتدا همسايه سپس خانه. بر خلاف آنچه اکنون گفته ميشود که اول خانه بعد همسايه و به اشتباه ميگويند چراغي که به خانه رواست به مسجد حرام. شاخصههاي دعا در سيره حضرت زهرا(س) * مهمترين گزارههاي تربيتي اميرالمؤمنين(ع) در قبال فرزندان خويش چه مواردي بود؟ نامه اميرالمؤمنين(ع) به امام حسن مجتبي و امام حسين(ع) حاوي نکات معارفي و اخلاقي برجستهاي است که ميتوان اين گزارهها را از اين منبع غني يافت. هرچند خطاب به امام حسن مجتبي(ع) است، اما مخاطب اصلي شعيان هستند چرا که امام مجتبي معصوم هستند. مثل رفتاري که خداوند در قرآن دارد. خطاب به پيامبر(ص) نکتهاي مطرح ميفرمايد، اما مخاطب اصلي آن در بيشترين مواقع سايرين هستند. امام صادق(ع) در يک روايتي فرمود: قرآن مانند اين ضرب المثل عربى نازل شده (که گويند:) « نَزَلَ الْقُرْآنُ بِإِيَّاکِ أَعْنِي وَ اسْمَعِي يَا جَارَة؛ يعنى به تو ميگويم ولى اى همسايه تو گوش کن». خود حضرت بعداً فرمود معناى آن اينست که هر چه خداى عز و جل به پيغمبرش صلى اللَّه عليه و آله عتاب فرموده مقصود، از آنِ ديگران است. ياري مظلوم و دشمني با ظالم اما اگر بخوانيم درباره برخي گزارههاي تربيتي اميرالمؤمنين(ع) در اين نامه اشاره کنيم، يکي از آنها عدالت است. ميفرمايند: کُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْنا؛ يعني دشمنِ ظالمان و ياورِ مظلومان باشيد. در واقع حضرت انسانها را دعوت به نجات مظلومان ميکند به فريادرسي کساني که حقش پايمال شده و از بين رفته است. همان مسئلهاي که خود حضرت ساليان سال نسبت به آن تقيد کامل داشتند. از ديگر تأکيدات حضرت در اين نامه، سفارش به يتيمنوازي است که يکي از ارزشهاي زيبا و لطيف دين مبين اسلام شمرده ميشود. حضرت در يک فراز از اين نامه ميفرمايد: «اللَّهَ اللَّهَ فِي الْأَيْتَامِ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا يَضِيعُوا بِحَضْرَتِکُم شما را به خدا در باره يتيمان حواستان باشد؛ نکند آنان گاهى سير و گاه گرسنه بمانند و حقوقشان ضايع شود». در اين باره خداوند آيات متعددي در قرآن آورده است به گونهاي که 23 آيه از آيات قرآن را به خود اختصاص داده است. پيامبر گرامي اسلام(ص) در حديثي قابل تأمل فرمود: «آيا دوست دارى نرمدل شوى و به خواستهات برسى؟ به يتيم مهربانى کن و دست محبت بر سر او بکش و از غذايت به او بخوران، تا دلت نرم شود و به خواسته ات برسى؛ أَ تُحِبُّ أَن يَلينَ قَلبُکَ وَتُدرِکَ حاجَتَکَ؟ اِرحَمِ اليَتيمَ و َامسَح رَاسَهُ وَ أَطعِمهُ مِن طَعامِکَ يَلِن قَلبُکَ و َتُدرِک حاجَتَکَ. عمل به قرآن توصيه مهم امام علي(ع) توصيه ديگر اميرالمؤمنين(ع) درباره عمل به قرآن است. حضرت ميفرمايد «اينطور نباشد که ديگران يا غير مسلمانان در عمل کردن به دستوراتش از شما سبقت بگيرند؛ وَ اللَّهَ اللَّهَ فِي الْقُرْآنِ لَا يَسْبِقُکُمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَيْرُکُم». متأسفانه يکي از چالشهايي که در جامعه ما رواج يافته، آن است که غير مسلمانان نسبت به جوامع اسلامي، برخي آموزههاي قرآني را بهتر عمل ميکنند؛ اين در حالي است که برترين کتاب وحي در دست ماست. برخي آموزههاي قرآن مثل عدالت، رعايت حق ديگران، عدم رشوهخواري، دوري از سرقت بيتالمال و اختلاس برخي مسئولان و ... در جامعه ما کمرنگ شده است در حالي که بايد در اوج اين ارزشها باشيم. کمک به همسر مساوي با ثواب هزار شهيد * در حال حاضر به دليل سبکهاي فرهنگي وارداتي که عمدتاً از ماهوارهها، شبکههاي مجازي و تلويزيون به خورد مردم داده ميشود، شاهد يک نوع از همگسستگي در رابطه بين زوجين هستيم. دلسردي از روابط زناشويي، عدم تعامل مناسب با همسر و ... از جمله مسائل شايع زوجين است. از اين جهت نياز به بازخواني سيره اميرالمؤمنين(ع) در برخورد با همسر بزرگوارشان فاطمه زهرا(س) داريم. يکي از لوازم جذب همسر، محبت به اوست. وقتي محبت باشد، بسياري از معضلات ناخداگاه برطرف ميشود. ضربالمثل "از محبت خوارها گل ميشود" حقيقتش را بايد درک کنيم. اين محبت را ميتوان به بهانههاي مختلف ابراز کرد از جمله: کمک در کارهاي منزل؛ از اميرالمؤمنين روايت شده: «رسول خدا (ص) بر ما داخل شد، در حالى که فاطمه نشسته بود و من عدس در ديک ميريختم. آن سرور فرمود يا ابو الحسن. عرض کردم لبيک يا رسول اللَّه. فرمود بشنو از من. هر آنچه ميگويم و نميگويم از امر پروردگارم است. مردى که زن خود را در خانه يارى کند براي او به اندازه موئى که در بدن اوست، عبادت يک ساله که روز آن روزه باشد نوشته ميشود. مَا مِنْ رَجُلٍ يُعِينُ امْرَأَتَهُ فِي بَيْتِهَا إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَةٍ عَلَى بَدَنِهِ عِبَادَةُ سَنَةٍ صِيَامٍ نَهَارُهَا وَ قِيَامٍ لَيْلُهَا» روايت طولاني است. در بخش ديگري فرمود: «يا على هر که در خانه خدمت عيال باشد و از آن ننگ ندارد، خداى تعالى نام او را در ديوان شهيدان بنويسد و نيز خدا از براى وى ما به ازاي هر روز و شبى ثواب هزار شهيد را بنويسد و براي هر قدمى ثواب حج و عمره بنويسد. بدهد او را به اندازه رگى که در بدن اوست شهرى در بهشت به او بدهد. يَا عَلِيُّ مَنْ کَانَ فِي خِدْمَةِ الْعِيَالِ فِي الْبَيْتِ وَ لَمْ يَأْنَفْ کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَى اسْمَهُ فِي دِيوَانِ الشُّهَدَاءِ وَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ يَوْمٍ وَ لَيْلَةٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِيدٍ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ حِجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى بِکُلِّ عِرْقٍ فِي جَسَدِهِ مَدِينَةً فِي الْجَنَّةِ. يا على يک ساعت در خدمت خانه بهتر از عبادت هزار ساله و هزار حج و هزار عمرهاست؛ ِ يَا عَلِيُّ سَاعَةٌ فِي خِدْمَةِ الْعِيَالِ خَيْرٌ مِنْ عِبَادَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ أَلْفِ حَجٍّ وَ أَلْفِ عُمْرَةٍ ...» يا در ديگر روايت ميخوانيم عدهاي از زنان خدمت رسول مکرم اسلام (ص) رسيدند و از آن حضرت سؤال کردند: مردان ثواب جهاد در راه خدا را از آن خود کردهاند، ديگر عملي نيست که با انجام آن به فضيلت عمل مجاهدان در راه خدا برسيم. پيامبر در جواب فرمود: کار و خدمت هر يک از شما در خانهاش، با عمل مجاهدان در راه خدا برابري ميکند. غيرت بيجا، زن پاکدامن را دچار آلودگي ميکند دومين نکته، مراقبت از غيرت بيجاست. گاهي مشاهده ميشود مردان به گونهاي از زنان خود مراقبت ميکنند که زن در حصار قرار ميگيرد. به دنبال آن، شروع به آزارهاي مختلف ميکنند و در آخر به وسواس رفتاري کشيده ميشوند. اميرالمؤمنين(ع) در توصيههاي خويش به امام حسن و امام حسين(ع) فرمود: «برحذر باش از اينکه در جايي که نبايد غيرت به خرج دهي، اظهار غيرت کني (و کار تو به سوء ظن ناروا بيانجامد) زيرا اين غيرت بيجا و سوء ظن زن پاک دامن را به ناپاکي و بيگناه را به آلودگيها سوق ميدهد؛ وَإِياکَ وَالتَّغَايرَ فِي غَيرِ مَوْضِعِ غَيرَة، فَإِنَّ ذَلِکَ يدْعُو الصَّحِيحَةَ إِلَي السَّقَمِ وَالْبَرِيئَةَ إِلَي الرِّيبِ.