حرفهای مهمی که در «جاده قدیم» بازگو نشد!
خراسان/ چرا کمکهاي «ليلي رشيدي» در فيلم سينمايي «جاده قديم» که از سر دلسوزي هم بود، به درد «مهتاب کرامتي» نميخورد؟! «مينو» با هنرمندي «مهتاب کرامتي» زني 45 ساله و موفق است که در شب سال نو دچار حادثهاي دلخراش ميشود. موضوع اصلي فيلم سينمايي «جاده قديم» که به تازگي در شبکه نمايش خانگي توزيع شده، حول و حوش همين مينو ميچرخد که توسط يک زورگير مورد تجاوز قرار ميگيرد. شوربختانه تجاوز جنسي ميتواند براي هر فردي با هر سني و در هر شرايطي اتفاق بيفتد. خبر خوب اين است که ميتوان با آگاهي، پيامدهاي ناخوشايند آن را به حداقل رساند. در ادامه به بررسي ابعاد مختلف اين موضوع ميپردازيم و نگاهي هم به درست يا غلط بودن نقشهاي اصلي اين فيلم از منظر روانشناسي خواهيم انداخت. انکارهاي مينو، واقعيت را محو نکرد تجاوز به عنوان يکي از جرايم خشن، عملي است که «زور» در آن نقش پررنگي دارد و قرباني از شرکت در يک عمل جنسي، ناراضي است.اِعمال زور جنسي، زماني اتفاق ميافتد که متجاوز به کمک آن سعي ميکند با تسلط بر قرباني، با او رابطه برقرار کند. ترس از تلافي، تحقير شدن، متهم شدن به دروغگويي، خجالت کشيدن، نگراني از حرف ديگران، طرد شدن و ... دلايلي هستند که نميگذارند قرباني، موضوع تجاوز را به زبان بياورد. با تمام آسيبهاي تجاوز جنسي اما واقعيت اين است که متاسفانه گاهي اين اتفاق ميافتد و قربانيان ميخواهند با «انکار»، همه چيز را خنثي کنند. مثل اينکه در روز، چشمتان را ببنديد و بخواهيد شب بشود! سازوکاري که مينو رسولي (مهتاب کرامتي)، از آن استفاده کرد، همين انکار بود. او ميخواست به روي خودش نياورد اما هرقدر براي پذيرش واقعيت مقاومت کنيم، با زور بيشتري خودش را به ما تحميل ميکند. نشانههايي که از يک اتفاق تلخ خبر ميدهند در اين فيلم ميبينيم که مينو، زن سرسختي است که حتي در محل کارش هم به کسي باج مالي نميدهد اما يکشب پس از تجاوز، تمام سرسختي او در هم ميشکند. رفتارهاي وسواس گونه او (مثل حمام رفتن، نظافت، شستن دستها)، صرفاً نشانههايي هستند که خبر از يک ماجراي بزرگتر ميدهند. آثاري مثل اختلال استرس پس از سانحه، سوءمصرف مواد، اختلالات خوردن و افکار خودکشي يا ديگرکشي، تعدادي از پيامدهاي تهاجم جنسي هستند. مينو حاضر نيست شب را کنار همسرش بگذراند، يکبار به تراس خانه ميرود و تصميم خودکشي را با خودش مرور ميکند، خواب آشفتهاي دارد و با اطرافيانش نميتواند مثل گذشته ارتباط برقرار کند. تمام اين نشانهها، متناسب با اتفاق تجاوز جنسي هستند اما قرار نيست قرباني، براي هميشه در اين وضعيت بماند. پيشنهادهايي براي «مينو»ها! از اقدامات قانوني گرفته تا انتقامهاي شخصي، ميتوانيم مدتها بر شخصيت مجرم متمرکز شويم اما موضوع مهم و اصلي، فرد قرباني است. کساني شبيه مينو، يک «بحران» را تجربه ميکنند و براي بهبود شرايط به مداخله تخصصي، کاربردي و فوري نياز داريم. در روزهاي ابتدايي پس از حادثه، فرد بيشتر مقابله هيجانمدار دارد (گريه کردن، انکار، رفتارهاي پرخاشگرانه، سرکوب احساسات، پرحرفي، کمحرفي و...) اما با گذشت زمان بايد بر مقابله مسئله مدار متمرکز شويم و راهحلهاي بهبودبخش را عملي کنيم. تعدادي از اين راهحلها عبارتاند از: از خودتان مراقبت کنيد در وهله اول لازم است تمامقد، مراقب خودتان باشيد. آزمايشهاي پزشکي، خط اول مراقبتهاي جسمي هستند. آزمايش ايدز، تست بارداري و بررسي سلامت اعضاي جنسي، اقداماتي هستند که نبايد آنها را به تعويق بيندازيد. درست شبيه کاري که همسر مينو اصرار داشت انجام شود. البته نکاتي وجود دارد که قرباني بايد همواره آنها را باور داشته باشد: قرباني تنها نيست، او مستحق چنين رفتاري (آزار جنسي) نبوده و تقصيري نداشته است، قرباني ديوانه نيست و آنچه دربارهاش اتفاق افتاده، جرم بوده است. بحران را بپذيريد با اينکه «انکار» ، «سرکوب احساسات»و «سرزنشگري»، معمولاً به شکل خودآگاه اتفاق نميافتد اما مي توان با آگاهي از پيامدهاي منفي آن ها، راه پذيرش را هموار کرد. در گام اول لازم است بدانيد مشکلي وجود دارد و بعد خودتان را از نظر هيجاني، شناختي و رفتاري، مهياي وضعيت کارآمد و سازگارانه کنيد. فراموش نکنيد تا وقتيکه مشکل را نپذيريد، براي حل آن هم کاري انجام نخواهيد داد و در وضعيت ناهنجار، تثبيت خواهيد شد. پس نگذاريد مشکلتان مزمن شود. کمک حاميان را بپذيريد حمايت اجتماعي کساني که هم شما را دوست دارند و هم به آنها اعتماد داريد، ميتواند ميزان آسيبها را کمتر کند؛ پس تا جايي که ميتوانيد کمکها را پس نزنيد. ممکن است کمکها از همراهي با قرباني براي پيگيريهاي پزشکي و روانشناختي شروع شوند و در نهايت با همدلي و گوش کردن فعال به حرفهاي او، به اوج خودشان برسند. صحبت با يک فرد معتمد و دلسوز از طريق صحبت با يک فرد معتمد و دلسوز، رنجهاي اوليه قرباني کاهش پيدا ميکند. در جاده قديم، دخالتهاي آزاردهنده گلي (ليلي رشيدي) را ميبينيم که اتفاقاً مينو اصلاً با او راحت نيست. چنين افرادي ميتوانند با کمکهاي ناشيانهشان هرچند از سر دلسوزي باشد، حتي آسيب برسانند! بنابراين، براي کمک گرفتن بايد سراغ کساني رفت که در نقش يک دوست و معتمد، کارشان را بلد هستند و افرادي به جز اينها، اصلا نبايد در مراحل درمان چنين اختلالي دخالت کنند. از درمانگران حرفهاي کمک بگيريد دارودرماني و رواندرماني به فرد آسيبديده کمک ميکند تا دوره بحراني را به شکل سازگارانهاي بگذراند. متخصصان، در يک فضاي امن و همدلانه و بدون قضاوت به حرفهاي فرد آسيبديده گوش ميکنند و شخص فرصت دارد تا تمام هيجانهايش را تجربه کند و دربارهشان حرف بزند. بعد از تجربه هيجاني (و نه تخليه هيجاني)، خلق و عاطفه قرباني، بهبود خواهد يافت. نويسنده : نگار فيضآبادي | کارشناس ارشد روان شناسي باليني