معماری مناسب برای سالمندان چه ویژگی دارد؟

ايسنا/ براساس تقسيم بندي سازمان ملل متحد کشورها سه نوع ساختار جمعيتي جوان، بزرگسال و سالخورده دارند. شاخص اين نوع ساختار، نسبت جمعيت سالخورده ۶۵ ساله و بالاتر به کل جمعيت در کشور هاست و اين نکته قابل تامل است که چگونه مي‌توان براي ايجاد فضايي که آرامش‌بخش روح و روان سالمندان باشد شرايط لازم را فراهم کرد؟ کارشناسان مسائل علوم رفتاري بر اين باورند که ايجاد فضايي آرام و به دور از تنش و احساسات ياس آميز مي‌تواند دلپذير و آرامش بخش روح سالمندان باشد اما سوال مهم اين است که چگونه مي‌توان اين کار را انجام داد؟ به منظور بررسي پيرامون ايجاد فضاي آرام و مناسب در زمينه طراحي معماري مناسب براي سالمندان، مهندس ندا رفيع زاده (مربي پژوهشي مرکز ساختمان و مسکن) پژوهشي را در اين حوزه انجام داده است. در اين پژوهش، سالمندي يکي از جنبه‌هاي مهم اجتماعي شدن فرآيندي که در طول آن فرد سالمند در برابر هنجارها و ارزش‌هاي فرهنگي يک جامعه خاص قرار مي‌گيرد، تلقي شده است. هرچند معمولاً سالمندي در بسياري از کشورها تعريف معيني دارد، اما واقعيت آن است که حتي در درون فرهنگ‌هاي مختلف موجود در يک کشور هم تلقي يکساني از آن وجود ندارد و افراد از نظر فيزيکي و رواني شرايط يکساني ندارند. همچنين سالخورده شدن به معناي تطابق يافتن با دگرگوني‌هاي منتج در جسم و عملکرد بدن انسان و درمحيط اجتماعي پيرامون آنان است. در همين رابطه، مهم‌ترين جنبه‌هاي جامعه‌شناختي که در مورد سالمندان بايستي مورد توجه قرار گيرد، بازنشستگي، مرگ همسر، محدوديت‌هاي اقتصادي، روابط اجتماعي و مانند آن است که به‌طور مستقيم بر بهداشت رواني سالمند تأثير مي‌گذارد. از مجموع مباحث مطرح شده مي‌توان چنين استنباط کرد که جنبه‌هاي زيست‌شناختي، روان‌شناختي و جامعه‌شناختي مهم‌ترين موضوعاتي هستند که بايد در بهداشت رواني سالمندان مورد توجه قرار گيرند. بنابراين توجه به نيازهاي روان‌شناختي، بهداشتي، اجتماعي و رفاهي سالمندان و فراهم‌آوردن بستري مناسب براي ارضاي اين نيازها، مي‌تواند در بهبود کيفيت و اميد به زندگي سالمندان موثر باشد. همچنين طبق آمار به دست‌آمده، 50 درصد کاهش فعاليت‌هاي فيزيولوژي در بين افراد 30 تا 70 سال ناشي از عوامل محيطي است. بنابراين، طراحي محيط زندگي افراد سالمند بايستي متناسب با شرايط فيزيکي و جسمي آنان باشد، تا حداقل نياز به ديگران را احساس کنند. همچنين دگرگوني‌ها و ويژگي‌هاي خاص سالمندان از فردي به فردي ديگر به‌طور چشمگيري تغيير مي‌کند. از اين رو، توجه به برخي از ويژگي‌هاي لازم در طراحي فضاي مناسب براي زندگي سالمندان مواردي را شامل مي شود، مانند: تغييرات ظاهري که از جمله نازک شدن پوست و کاهش تحمل سرما و گرما در آنان و نيز اختلال در کار مخچه و در نتيجه ناتواني در حفظ تعادل بدن و لزوم استفاده از وسايل کمکي مانند عصاست. همچنين ضعف نيروي حرکتي و ماهيچه‌ها از جمله کاهش تعداد و قدرت و سرعت انقباض سلول هاي عضلاني و در نتيجه کاسته شدن توانايي تحرک آن‌ها و کندي راه رفتن و کوتاه تر شدن گام‌ها و استفاده از وسايل کمکي. براساس بررسي‌ ويژگي‌هاي رواني، احساسي و شخصيتي افراد سالمند و با درنظر گرفتن مهم ترين محدوديت‌هاي فيزيکي و جسمي آنان توصيه‌ها و رهنمودهاي عمومي براي مناسب سازي محيط زندگي آنان شامل مسائل کيفي فضاها و مناسب سازي دسترسي ها ارائه شده است. اين پژوهش براي مناسب سازي فضا با ضعف هاي سالمندان پيشنهاداتي ارائه مي‌کند، به طور مثال توصيه مي‌کند که فواصل و فضاي بين ساختمان ها و طول مسيرهاي دسترسي از حالت عادي کمتر بوده و در مقياس افراد سالمند باشد. همچنين، هيچ گونه بلندي يا مانعي در آستانه در يا مسير حرکت آن‌ها در فضاهاي داخلي يا خارجي نباشد. براساس نتايج بدست‌آمده، براي نورپردازي مناسب به منظور ارتقا عملکرد بينايي در سالمندان تاکيد مي‌شود که از نورپردازي مي‌توان به منظور تاکيد بر يک نقطه يا فضاي خاص براي تعريف يک لبه يا محوطه يا فراهم کردن احساس امنيت در افراد استفاده کرد. طبق بررسي هاي انجام شده در مورد ضعف شنوايي و لامسه نيز راهکارهايي در اين پژوهش ارائه شده اند که عبارتند از:استفاده از علائم هشداردهنده لامسه اي در ابتدا و انتهاي شيب پله ها، همچنين با توجه به اينکه سطوح سفالي، سراميک، کفپوش، موکت، فرش و قطعات وينيل يا آجري هرکدام بافت ويژه اي دارند و احساس لامسه اي متفاوت را در اشخاص ايجاد مي کنند، هريک از پوشش ها مي توانند به عنوان شاخص هاي هر فضا به کار روند. اين پژوهش همچنين به آسايش حرارتي و برودتي در سالمندان اشاره مي کند و مي گويد که آسايش حرارتي عبارتست از "توانايي هر فرد در جذب حرارت و انتقال آن به محيط اطراف". پس درک آسايش حرارتي بستگي به ويژگي هاي فردي و شرايط محيط زيست وي دارد و در اين باره بايد به ويژگي هاي فردي مانند سطح فعاليت، شيوه لباس پوشيدن، الگوهاي رفتاري و وضعيت روحي و فکري توجه کرد. بنابراين توصيه مي شود به طورمثال براي جلوگيري از جريان باد و نفوذ گرما از پنجره هاي دوجداره استفاده شود، اتاقي که فرد سالمند بيشتر وقت خود را در آن مي گذراند آفتاب گير باشد، از گرم و سردشدن ناگهاني هوا در اتاق ها جلوگيري شود و.... اين پژوهش اضافه مي کند: تضاد رنگ به بسياري از عملکردهاي زندگي روزانه سالمندان و تشخيص مرزهاي سطوح کمک مي کند و فضايي دلچسب، روشن و زيبا را براي آنان به وجود مي آورد. بنابراين مي‌توان از اين تضاد براي جداکردن در از چارچوب اطراف آن، لبه پله از کف آن، کليد چراغ ها از ديوار و مشابه آن استفاده کرد. اين پژوهش در انتها خاطرنشان مي‌کند که همه توصيه‌هاي ارائه شده گزيده‌اي از نتايج تحقيقاتي است که در اين زمينه در مرکز تحقيقات ساختمان و مسکن انجام شده است و نتايج ارائه شده در اين مقاله، صرفا کيفي است البته به اين نکته نيز بايد توجه کرد که در خانه‌هاي سالمندان به جز فضاهاي معمول خانه‌هاي مسکوني، فضاهاي ضروري ديگري نيز بايد در نظر گرفته شوند، مانند اتاق‌هاي درماني، بهداشتي، اداري، رستوران و... که اين فضاها بايد بررسي شده و در نظر گرفته شوند. نتايج اين پژوهش در شماره ۳۷ نشريه "صفه" منتشر شده است. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد