چرا کودک باید بازی همراه با کثیف کاری داشته باشد؟

کودکت/ از بدو تولد و در طول دوران کودکي، کودکان از حواسشان براي کشف دنياي پيرامون خود استفاه مي‌کنند و تلاش مي‌کنند جهان پيرامون خود را بشناسند. يادگيري از طريق حواس اين فرصت را براي کودک فراهم مي‌کند که اطلاعات بيشتري از محيط اطراف خود دريافت کند. براي آشنايي بيشتر با انواع بازي هاي حسي در کودکان و اهميت آن‌ها در رشد، با اين مقاله کودکت همراه باشيد. اغلب صحبت درباره پنج حس است: چشايي: گيرنده‌هاي چشايي که به مواد شيميايي واردشده به دهان واکنش مي‌دهند. لامسه: محرک‌هايي که باعث تحريک گيرنده‌هاي لمسي در سطح پوست به احساس فشار، گرما، سرما و لرزش مي‌شوند. بويايي: محرک‌هايي از نوع گيرنده‌هاي شيميايي که مسير هوايي را تحريک مي‌کنند. بينايي: تحريک گيرنده نور در چشم‌ها که در نهايت در مغز منجر به تعبير و تفسير تصاوير بينايي مي‌شوند. شنوايي: تحريک مکانيسم‌ها و گيرنده‌هاي حسي در گوش داخلي. البته دو حس ديگر هم هست که اغلب ناديده گرفته مي‌شود. اين حس‌ها عبارت‌اند از: آگاهي بدني: بدن از طريق کشيدگي و فشار ماهيچه‌ها و ارسال پيام‌هايي به مغز، فرد را قادر به درک موقعيت خود مي‌کند. تعادل: حرکتي از سيستم وستيبولار در گوش داخلي که به فرد درباره موقعيتي که در آن قرار دارد آگاهي مي‌دهد. اينجا همان منطقه‌اي است که، در صورت عفونت، فرد را دچار سرگيجه مي‌کند؛ يعني رابطه فرد و موقعيت را دچار مشکل مي‌کند. سيستم حسي هر فرد شبيه فنجان است. برخي فنجان خيلي بزرگي دارند (آستانه تحريک بالا) که مقدار زيادي حجم در خودش مي‌گيرد (محرک‌هاي بيشتر) و برعکس، برخي فنجان‌هاي کوچک‌تري دارند (آستانه تحريک پايين) که با کوچک‌ترين تحريکي سرريز مي‌شود. دسته‌اي از بازي‌ها بازي‌هاي حسي يا sensory play هستند که هدفشان تحريک و تقويت حواس کودک در سنين ابتدايي تولد است. بازي هاي حسي چيست؟ بازي‌ هاي حسي در کودکان شامل هر نوع فعاليتي است که حواس کودک را تحريک مي‌کند. هرچه بيشتر، بهتر! فراهم کردن فرصت‌هاي مناسب براي کودکان، از طريق بازي‌هايي که از حواس خود استفاده مي‌کنند، براي رشد و تکامل مغز ضروري و حياتي است. اين بازي‌ها همزمان مي‌توانند چند حس از کودک را تحريک کنند. مثلا خمير بازي را در نظر بگيريد که هم بافت نرمي دارد (لامسه)، هم رنگ جذابي دارد (بينايي) و هم خوشبوست (بويايي). علاوه بر اين، اين دسته از بازي‌ها به توانمند شدن کودکان در يادگيري فعاليت‌هاي پيچيده‌تر، رشد شناختي، زباني، مهارت‌هاي حرکتي ظريف و درشت، مهارت‌هاي حل مسئله و تعاملات اجتماعي کودک کمک مي‌کند. بازي هاي حسي در کودک بازي‌ هاي حسي در کودکان اغلب با کثيف‌کاري همراه‌اند که همين موضوع تمايل والدين را براي فراهم کردن چنين بازي‌هايي کم مي‌کند. اما بايد بدانيد که بازي‌هاي حسي در رشد مهارت‌هاي پايه کودک تاثير بسزايي دارد. براي مثال، تصور کنيد کودک ده ماهه‌اي در حال بازي با بلوک‌هاي رنگي و چوبي است. او تلاش مي‌کند بلوک‌هاي چوبي را در دستش بگيرد و از اين دست به آن دست دهد. او، همانطور که بلوک‌ها را بين دستانش جابه‌جا مي‌کند، به‌دقت آن‌ها را لمس مي‌کند. سپس آن‌ها را به طرف دهانش مي‌برد تا بافتش را بهتر کشف کند. او با زبان و انگشتانش سطح صاف و لبه‌هاي بلوک را لمس مي‌کند. گاهي آن‌ها را به هم مي‌زند تا کشف کند چه صدايي مي‌دهند و گاهي با دقت به رنگ آن‌ها توجه مي‌کند. در واقع، از همه حواسش استفاده مي‌کند تا بلوک‌ها را بيشتر کشف کند. اهميت بازي هاي حسي در کودکان براساس تحقيقات انجام‌شده، اين دسته از بازي‌ها ارتباطات عصبي زيادي را در مغز ايجاد مي‌کند که توانايي کودک را براي يادگيري‌هاي پيچيده و دشوار افزايش مي‌دهد. بازي‌هاي حسي رشد زباني و تعاملات اجتماعي کودکان را تقويت مي‌کند. اين دسته از بازي‌ها بسترهاي گفتگوي خوبي با کودکان فراهم مي‌کند. کودک طي بازي واژگان و ساختارهاي زباني جديد مي‌شنود. براي مثال، تصور کنيد با فرزندتان مشغول خميربازي هستيد. احتمالا جملاتي از قبيل «فشار بده»، «صاف کن»، «گرد کن»، «يه تکه بکن» يا «ماري کن» بين شما و کودکتان رد و بدل مي‌شود که فرصتي است براي رشد مهارت‌هاي زباني کودک. در سنين بالاتر، ترکيب بازي‌هاي حسي و بازي‌هاي وانمودي بستري براي تعاملات و گفتگوي بيشتر و پيچيده‌تر با کودک فراهم مي‌کند. بازي‌هاي حسي در رشد و افزايش عملکرد حافظه نيز مؤثر است. تجربيات حسي مختلف در حافظه حسي ذخيره مي‌شوند. اين حافظه براي شروع فرايند درک و کسب دانش ضروري است. بازي‌هاي حسي در رشد مهارت‌هاي شناختي کودکان نيز بسيار مؤثر است. منظور از مهارت‌هاي شناختي مهارت‌هاي ذهن و فکر است. برخي از جنبه‌هاي رشد شناختي عبارت‌اند از: استفاده از مهارت‌هاي حل مسئله، درک مفاهيم و استفاده از تخيل و خلاقيت. اين دسته از بازي‌ها مهارت‌هاي حرکتي ظريف را در کودک تقويت مي‌کند. در طول اين بازي‌ها، عضلات کوچک دست و انگشتان اغلب درگير مي‌شوند. مهارت ‌هاي حرکتي درشت مانند دراز کردن دست براي رسيدن به چيزي، تعادل، چهار دست و پا شدن و نشستن همزمان با اين بازي‌ها تقويت مي‌شود. در نهايت، بازي‌هاي حسي براي آرام کردن کودکان مضطرب بسيار عالي و کارآمد است. اين دسته از بازي‌ها موجب آزادسازي نوروکميکال‌هايي در مغز کودک مي‌شود که، بسته به نوع فعاليت، تا دو ساعت باقي مي‌ماند و باعث آرامش کودک مي‌شود. در ادامه، به چند نمونه از بازي هاي حسي در کودکان اشاره مي‌شود که مي‌توانيد براي فرزندتان فراهم کنيد. يکي از مهم‌ترين و اولين حس‌هايي که در بازي‌هاي حسي به آن پرداخته مي‌شود حس لامسه است. لمس کردن جنبه مهمي از ادراک حسي حرکتي است و به آگاهي دقيق از بدن مربوط مي‌شود. دستان کودک، به‌ويژه نوک انگشتانش، گيرنده‌هاي حسي فراواني دارد و قادر است اطلاعات حسي فراواني از محيط اطراف خود دريافت کند. شرايط خارجي، از جمله دما و جنس، اين گيرنده‌ها را به توليد سيگنال‌هاي الکتريکي تحريک مي‌کند. اين سيگنال‌ها از طريق عصب حسي به مغز مي‌رسد و در آنجا پردازش و در نهايت برچسب‌گذاري مي‌شود. تجربه بازي با يخ، آب، آرد، خمير، گل، نمک‌هاي رنگي، برنج‌هاي رنگي، ژله و حتي ترکيب آب با تخم شربتي مي‌تواند فرصت مناسبي براي کودک باشد تا بتواند از طريق لمس به کشف دنياي پيرامون خود بپردازد. براي کودکان کوچک‌تر، که تقريبا همه چيز را در دهانشان مي‌گذارند، بسيار مهم است که از مواد قابل خوردن، مثل برنج‌هاي شسته‌شده که با رنگ خوراکي رنگ شده‌اند، استفاده شود. نکته مهم‌تر اين است که حتما در کنار کودک حضور داشته باشيد. تجربه لمسي براي پاها بسيار مهم است. پاهاي کودکان نياز بيشتري به تحريک شدن و تجربه‌هاي جديد دارند. زيرا پاهاي کودکان اغلب فرصت کشف بافت‌هاي مختلف را ندارند. براي اين کار، مي‌توان فرش حسي شامل زبري، نرمي، صافي، همواري و مانند اين‌ها براي کودک تهيه کرد و اجازه داد پاهاي کودک بافت‌هاي مختلف را تجربه و کشف کند. صدا اولين محرکي است که نوزادان به‌خوبي به آن‌ها واکنش نشان مي‌دهند. فرصت توليد صداهاي مختلف را، از طريق ضربه زدن به وسايل مختلف، به محض اينکه کودک قادر به اين کار بود، براي او فراهم کنيد تا خودش به کشف تفاوت‌هاي صداهايي که توليد مي‌کند بپردازد. حس چشايي از جمله حس‌هايي است که اغلب در بازي‌ها کمتر فرصت کشف آن براي کودک فراهم مي‌شود. البته کودکان زير يک سال خيلي خوب راه تحريک اين حس را، از طريق گذاشتن همه اشياء در دهان، براي خود فراهم مي‌کنند. به هر حال، سعي کنيد شرايطي را فراهم کنيد تا کودک مزه‌هاي مختلف مثل شيرين، شور، ترش و تلخ را تجربه کند. در اين ميان، مي‌توانيد فرصت گفتگو و تعامل را با او فراهم کنيد. اين شرايط بستري فراهم مي‌کند که کودک، علاوه بر آشنايي با مزه‌ها، با واژه‌هاي شيرين و شور و ترش و تلخ آشنا شود. به کودک اين فرصت را بدهيد تا غذاهاي سرد و گرم و حتي يخ‌‍‌زده را امتحان کند. تجربه غذاهايي با سفتي و بافت‌هاي مختلف (متناسب با سن کودک)، علاوه بر تقويت حس چشايي، بستر خوبي براي هم‌صحبتي با کودک است. براي مثال، غذايي که هنگام خوردن خرت‌خرت مي‌کند يا بافتي نرم دارد يا جويدني است. بازي هاي کودکان با آرد براي تقويت حس بويايي، مي‌توان بستري را براي کودک فراهم کرد تا ادويه‌جات ،گياهان دارويي، ميوه‌ها و گل‌هاي مختلف را بو کند. در اغلب بازي‌هاي حسي، که هدف تحريک حواس ديگر است، حس بينايي خودبه‌خود تحريک مي‌شود. براي نوزادان، در ماه‌هاي اول، استفاده از تصوير با کنتراست بالا (مثلا تصاوير سياه و سفيد) مي‌تواند حس بينايي را تحريک و تقويت کند. کتاب‌هاي «نگاه کن! نگاه کن!» و «سلام دنيا»، از انتشارات مؤسسه پژوهشي کودکان دنيا، کتاب‌هاي سختي هستند که با اين هدف چاپ شده‌اند. مهم نيست اين بازي‌ها چقدر ساده و ابتدايي باشند. آنچه در اين ميان مهم است اين است که، علاوه بر هدفمندي، حواس بيشتري را در کودک درگير کند و فرصت کشف بيشتري را براي کودک فراهم کند. بهتر است براي انجام اين بازي‌ها، براي کودک در طول هفته برنامه‌ريزي مشخصي داشته باشيد. در نهايت، به خاطر داشته باشيد که بازي هاي حسي در کودکان براي ايجاد حس مثبت در آنها انجام مي‌شود. پس هر زمان که کودکتان تمايلي به اين فعاليت‌ها نداشت، حتما فعاليت را متوقف کنيد. هيچ فعاليتي نبايد به کودک تحميل شود، فعاليتي را براي کودک فراهم کنيد که از انجام آن خشنود شود. اين مقاله توسط متخصص خانم مريم ثريا، کارشناس ارشد گفتاردرماني تاليف شده است.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar