چگونه میتوان با وجود کودکان مبتلا به اختلال رفتاری، یک قرنطینه با کیفیت داشت؟
جام جم/ اين روزها بيشتر از هر زمان ديگري کودکان در خانه کنار والدين خود هستند. اين کنار هم بودن ممکن است گاهي فرسايشي شود، مخصوصاً زماني که کودک مبتلا به يک اختلال رفتاري است. واقعيت اين است هيچ راهي براي ناديده گرفتن اين دسته از کودکان و فرار کردن از اين وضعيت وجود ندارد. در وضعيت فاصلهگذاري هوشمند خيلي خبري از مهد و پرستار و مربي نيست و والدين بايد بتوانند شرايط موجود را مديريت کنند. اول از همه بايد بپذيرند شرايطي پيش آمده که تقصير کودک نيست و او در اين سن وظيفه ندارد مشکلات و محدوديتهاي بيماري کرونا را هم درک و رفع کند. تنها وظيفه کودک کشف جهان و بازيکردن است. والدين وظيفه دارند با مراقبت از جسم و روان کودک، او را در مسير کشف جهان ياري دهند و بدانند با هر کودکي که مبتلا به اختلال خاصي است چگونه رفتار کنند. اختلالهاي اضطرابي کودکاني که دچار اختلالهاي اضطرابي هستند به روشهاي مختلفي نسبت به استرس واکنش نشان ميدهند، مثلاً بيشتربه والدين ميچسبند، مضطرب و گوشهگير و عصباني ميشوند يا حتي شبادراري سراغشان ميآيد. آنچه شما به عنوان والدين درباره کرونا ميگوييد و انجام ميدهيد، ميتواند اضطراب کودک شما را افزايش يا کاهش دهد. با اين حال سانسور کردن واقعيت درباره کرونا اشتباه است. اين درست است که حرف زدن با کودک درباره کرونا دشوار است اما باعث ميشود شما با روشي مناسب به کودک نزديک شويد و به او اطمينان ميدهد براي طرح مسائل و مشکلات بعدي نيز ميتواند به شما مراجعه کند. پس اگر احساس اضطراب داريد، با کودک صحبت نکنيد. اضطراب شما براي او به راحتي قابلتشخيص بوده و ممکن است او را نيز مضطرب کند. قبل از صحبت با کودک، سعي کنيد خود را آرام کنيد. کودکان نبايد تحت تاثير اضطراب شما قرار بگيرند و تصور کنند که جهان ترسناک است زيرا اين تصور ممکن است آنها را از کنجکاوي و درگير شدن با جهان باز دارد. حرف زدن درباره کرونا در شب و تاريکي ميتواند براي کودک دلهرهآور باشد. يک فضاي امن و روشن را در ساعاتي از روز انتخاب کنيد تا بتوانيد کاملا به کودک توجه داشته باشيد و توجه او را نيز جلب کنيد. بفهميد که کودک از قبل چه چيزهايي در اين باره ميداند. اين آگاهي به شما اجازه ميدهد هرگونه اطلاعات غلط را تصحيح کرده و بدانيد از کجا ميخواهيد وارد گفتوگو شويد. با يک سوال کلي درباره اينکه او چه شنيده است، شروع کنيد. بگذاريد سوالات او راهنماي شما براي ارائه اطلاعات باشد. سوالات کودک درباره کرونا را از قبل پيشبيني کرده و براي پاسخگويي آماده باشيد. در آغاز تنها مهم است بدانيد ميزان نگراني او از کرونا چقدر است. از او دعوت کنيد تا هر چيزي که درباره کرونا شنيده و هر احساسي که دارد را به شما بگويد. اگر کودک شما ميترسد زيرا بعضي از بچهها به او گفتهاند که ممکن است بميرد، اين يک ترس واقعي است و شما بايد آن را جدي بگيريد. براي کودکان توضيح دهيد کرونا يک ويروس جديد است و به همين دليل مردم آن را بسيار جدي ميگيرند. شما بايد به کودک اطمينان دهيد بچهها نسبت به ويروس آسيبپذير نيستند اما با اين حال بايد مراقب باشند و نکات بهداشتي را رعايت کنند. ميتوانيد درباره کرونا با لبخند صحبت کرده و از شوخطبعي استفاده کنيد. از ارائه جزئياتي مانند آمار جانباختگان، تعداد مبتلايان، اسامي کشورهاي درگير و… خودداري کنيد زيرا ورود به اين مباحث، بيشتر باعث ايجاد نگراني ميشود. بهجاي آن سعي کنيد به سوالات کودک پاسخ دهيد. دنياي کودک بسيار کوچک است و او بيشتر نگران پدر، مادر، خواهر، برادر و حيوان خانگي خود است. بنابراين شما بايد به او اطمينان دهيد خطري آنها را تهديد نميکند.پيامهاي بيمنبع شبکههاي مجازي را برايش خود بازنشر نکنيد. براي کودک منبعي معتبر باشيد تا احساس اعتمادبهنفس کند. به واکنشهاي او بهگونهاي حاميانه پاسخ دهيد. کودکان در شرايط سخت به عشق و توجه بزرگترها نياز دارند. بنابراين تا ميتوانيد به آنها توجه کنيد و برايشان وقت بگذاريد تا استرس آنها کم شود. مهم است او بداند شخصي دارد که به حرفهايش گوش ميدهد. اين فرصتي براي کمک به کودک است تا بداند وقتي درباره مسألهاي احساس نگراني دارد، ميتواند با شما صحبت کند. براي کودک توضيح دهيد رعايت نکات بهداشتي و قرنطينه چطور از ابتلا به ويروس جلوگيري ميکند و به مسؤوليت او در مورد محافظت از ديگران اشاره کنيد. برايش روشن کنيد که با رعايت بهداشت ميتواند از ابتلاي ديگران به بيماري جلوگيري کرده و جان آنها را نجات دهد. داشتن وعدههاي غذايي مرتب و خوابيدن در ساعت هميشگي، اقدامي اساسي براي شادابي و سلامتي بچههاست. کودک را ترغيب کنيد که همچنان اوقاتي را به فعاليتهاي درسي بپردازد اما او را تحت فشار نگذاريد زيرا شرايط واقعا پيچيده است. بر تماشاي تلويزيون و رسانههاي اجتماعي نظارت کرده و مشاهده تلويزيون و دسترسي به رسانههاي اجتماعي را محدود کنيد. اختلال اوتيسم اختلال اوتيسم مشکلات زيادي را براي رشد کودک در حيطههاي مختلف رشد (شناختي، اجتماعي، عاطفي) ايجاد و کودک و خانواده را دچار انواع چالشها ميکند. خانوادههاي کودکان اوتيسم سالهاي زيادي را به خاطر نگاه سنگين جامعه در قرنطينه هستند و اين روزها قرنطينهاي دوباره را با شيوع ويروس کرونا تجربه ميکنند؛ خانوادههايي که با روشهاي آموزش اين کودکان به صورت تخصصي آشنا نيستند و قرنطينه دوباره کودکانشان در روند رشد آنها تاثيرگذار خواهد بود. بسياري از کودکان اوتيسم به دورههاي کاردرماني نياز دارند که در خانه قابل انجام نيست. همچنين انرژي اين کودکان در خانه تخليه نميشود و نياز به آموزش همراه با بازي دارند. اگر تا پيش از بيماري کرونا روند زندگي کودک اوتيسم اين بود که در ساعت منظمي از خواب بيدار شود و سر ساعت معيني بخوابد، بايد تلاش کرد همين شرايط را به گونهاي ديگر براي او فراهم کرد، مثلاً اگر کودک ساعت ۱۲ شب ميخوابد و ۱۰ صبح بيدار ميشود، بايد سعي کرد هر روز اين شرايط تکرار شود تا کودک به آن عادت کند. به دليل همهگيري ويروس کرونا چيزي که آنها را تهديد ميکند اين است که ممکن است دست خود را به سطوح بزنند يا اسباببازيهاي ضدعفوني شده را در دهانشان بگذارند. پس لازم است حواس خانوادهها به اين موضوع باشد و اگر رفت و آمدي به بيرون ندارند، در استفاده از شويندهها وسواس به خرج ندهند تا مبادا خطري اين کودکان را تهديد کند. دقت کنيد وسواس زياد، خانوادهها را دچار اضطراب ميکند و اين استرس به کودکان منتقل ميشود و آنها را تهديد ميکند و حتي ممکن است آنها را دچار شبادراري و بدخوابي کند. خانوادههاي اين کودکان بايد وظايفشان را تقسيم کنند و همه بار مراقبت از کودک اوتيسم بر دوش يک نفر نباشد و ديگر اعضاي خانواده نيز کارهاي آموزشي و سرگرمي مربوط به او را برعهده بگيرند. بهتر است والدين نگران آموزش کودکان اوتيسم که به دليل شرايط اين روزها عقب افتاده است نباشند و با لذت در کنار آنها زندگي کنند. توانبخشي مبتني بر خانواده و بازيهايي که مبتني بر حضور والد و کودک است و پايه آموزش به کودکان طيف اوتيسم است از طريق تلويزيون و گوشي همراه و در ارتباط با معلم او يک فرصت مناسب براي چنين خانوادههايي است. اختلال بيشفعالي نقص توجه در شرايط قرنطينه خانگي ويروس کرونا، کودکان مبتلا به اختلال نارسايي بيش فعالي نيز مثل ساير کودکان بايد در منزل نگهداري شوند. پس امکان رفت وآمد آنها و تخليه انرژي اين کودکان ميسر نيست. اغلب خانوادههاي داراي چنين کودکي، در معرض گستره وسيعي از عوامل استرسزا قرار دارند. درگير کردن کودک در تهيه و انجام يک ليست فعاليت روزانه کمک ميکند که کودک با کليه فعاليتهايي که در روز بايد انجام دهد، آشنا شود و روند زندگي او مختل نشود. در ضمن چون خودش در تهيه ليست دخيل بوده، احساس الزام بيشتري براي انجام آن کند. از آنجايي که اين کودکان در مديريت و تخمين زمان نقص دارند براي آنکه به او نشان دهيد زمان انجام کاري تمام شده است، از ساعت زنگدار يا يادآورهاي تلفن همراه استفاده کنيد تا فرزندتان مدت زمان طولاني به کاري مشغول نشود. به دليل اينکه کودکان بيش فعال، خواب کم و به همريختهاي دارند براي آنها برنامه خواب منظمي طراحي کنيد چون خواب نامناسب باعث خستگي و بيحوصلگي آنها ميشود به همين دليل سعي کنيد زمان تلويزيون ديدن را به خصوص در ساعات قبل از خواب کاهش دهيد، مصرف کافئين را کم کنيد و قبل از خواب فعاليتهاي جسماني تحريک کننده را انجام ندهيد. براي اين کودکان وسيلهاي پيدا کنيد تا انرژي کودک را خنثي کرده و ذهن آنها را آرام کند. چون کودکان بيشفعال بايد زياد بدوند و بازي کنند انجام فعاليتهايي مثل کمک کردن در آشپزي، تماشاي تلويزيون، تميز کردن خانه و يا انجام بازيهاي فکري مثل پازل، جورچين و… باعث ميشود تا ذهن کودک درگير شود. همچنين بازيهايي مانند شطرنج، معما، بازيهاي ساختني و... نيز از سري بازيهاي نشستني جذاب براي بچههاي بيشفعال است. اگر کودک براي انجام اين بازيها انگيزه ندارد، ميتوانيد با آنها رقابت کنيد. مثلا با هم مسابقه دهيد و ببينيد چه کسي ميتواند در ۵ دقيقه پازل بچيند، يا چه کسي ميتواند بيشترين رنگ را در نقاشي خود استفاده کند. علاوه بر بازي، گوش دادن به موسيقي نيز يک ورزش ذهني عالي براي کودکان و وسيلهاي براي به آرامش رسيدن آنهاست. به طور کلي موسيقي آرام، راه حلي فوقالعاده براي آرام کردن مغز کودکان بيشفعال است. در هيچ شرايطي کودک را به خاطر فعاليت زياد تنبيه بدني نکنيد. شايد تنبيه بدني و کتکزدن به طور موقتي رفتار نامناسب را قطع کند اما به کودک آموزش نميدهد که چه کاري درست است و بايد به جاي رفتار نامناسب خود انجام دهد. از طرف ديگر با تنبيه بدني به کودک پرخاشگري را آموزش ميدهيد. در واقع به او ياد ميدهيد وقتي عصباني هستي، ميتواني بزني. همچنين با تنبيه بدني رابطه بين والدين وکودک مخدوش ميشود. خطر قرنطينه خانگي طولاني مدت براي کودکان به طور کلي در قرنطينه خانگي، دو خطر کودکان را تهديد ميکند. يکي از آنها اختلال در ارتباطات اجتماعي و ديگري اختلال در قدرت تخيل است. يکي از مهمترين عواملي که بايد در کودکان به ويژه کودکان سه تا شش سال تقويت شود، گسترش ارتباط است. طيف اختلالات ارتباطي، بزرگترين چالش رواني بچهها در دوران کنوني شناخته شده است. قرنطينه خانگي، کودکان را از هر ارتباط حضوري و مکالمه با دوستان، همسن و سالان، همکلاسيها و حتي اقوام منع کرده است به همين دليل احتمال آسيب به ارتباطات اجتماعي کودکان وجود دارد که البته والدين ميتوانند شدت آن را به حداقل برسانند. براي مثال بهتر است سعي کنيم با رعايت فاصله، در برخي روزها، فرصت ارتباطات حضوري کودکان را فراهم کنيم. در صورت امکان کودکان ميتوانند در پارکينگ يا حياط خانه که خلوت و تميز باشد با دوستان همسن و سال خود ديداري داشته باشند. البته با حفظ همه نکات بهداشتي. ارتباطهاي مجازي هم راهکار دستيافتنيتري است. کودکان ميتوانند با دوستان و نزديکان خود تماسهايي از طريق فضاي مجازي داشته باشند. اين روزها خوشبختانه تماسهاي تصويري بسيار رايج شده و ميتواند براي تقويت مهارت ارتباطگيري به کودکان کمک کند و تا حدي آنها را از خطرات احتمالي مصون دارد. دومين آسيب احتمالي براي کودکان در ايام قرنطينه، اختلال در قوه تخيل و تجسم است. به هر حال به دليل قرنطينه، کودکان مجبور شدهاند روزهاي طولاني در فضاي محدود و يکنواخت خانه بمانند آن هم در شرايطي که از رفت و آمد هم منع شدهاند؛ براي همين ممکن است تخيل آنها آسيب ببيند. بنابراين توصيه ميشود حتما والدين براي کودکان کتاب بخوانند، قصه بگويند يا با جان بخشيدن به عروسکها و برگزاري نمايش عروسکي قوه تخيل کودکان را تحريک کنند. والدين در بازيهاي اين چنيني از کودکان بخواهند که مشارکت داشته باشند و آنها هم با استفاده از تخيلشان قصه بسازند. اهميت بازيها براي کودکان زير دبستان به اين است که آنها ميتوانند حرفه و شغلي را که قرار است در آينده داشته باشند، در اين سن تمرين ميکنند. براساس مطالعات، بسياري از افراد موفق، در سنين بزرگسالي شغلي را دارند که در سنين کودکي آن را بازي و تمرين ميکردند. اين يعني بازي و روياپردازي تا اين حد براي کودکان مهم است.