برگزیده

عوارض و آثار افسردگی مادر بر کودک

بروزرسانی 1399/05/13 - 21:0

هنر زندگي/ افسردگي در دوران بارداري يکي از خطراتي است که سلامت روان مادران را تهديد مي‌کند و باعث ايجاد مشکلاتي در روابط ميان زوجين مي‌شود. عوامل بسياري نظير تغييرات هورموني، افزايش تحريک پذيري، حساسيت و وجود استرس‌هايي در مورد سلامت کودک، سختي‌هاي زايمان و... مادران را نسبت به افسردگي در بارداري آسيب پذير مي‌کند. توجه داشته باشيد که مراقبت از سلامت روان مادر به اندازۀ سلامت جسم او در اين دوران حائز اهميت است چرا که افسردگي مادر بر مراقبت او از خودش، نحوه ارتباط با کودک، سبک فرزندپروري و تربيت نيز تاثير گذار است. با اين حال اگر دوران بارداري خود را سپري مي‌کنيد و متوجه تغييرات خلقي در خود شده‌ايد، با مطالعه اين مقاله مي‌توانيد براي حل آن گام برداريد. مشاوره روانشناسي نيز در اين راه مي‌تواند مناسب‌ترين درمان‌ها را در اختيارتان بگذاريد.

افسردگي در بارداري و علائم آن
افسردگي يکي از شايع‌ترين اختلالات روان پزشکي است که احتمال بروز آن در برخي شرايط و موقعيت‌ها بيشتر است. از جمله موقعيت‌هايي که مي‌توانند زمينه‌ساز افسردگي شوند مي‌توان به دوران بارداري و پس از زايمان اشاره کرد. بسياري از افراد افسردگي را با غمگيني و ناراحتي اشتباه مي‌گيرند. اين در حالي است که افسردگي نوعي احساس اندوه شديد و پايدار است که در بيشتر اوقات روز ديده مي‌شود و فرد مي‌تواند حالات منفي ناشي از آن را به طور پايدار در خود حس کند.
توجه به اين نکته اهميت دارد که بدانيد غمگين بودن يا ناتواني در لذت بردن از موضوعاتي که قبلاً باعث شادي فرد مي‌شده تنها براي تشخيص افسردگي کافي نيستند چراکه اين اختلال در کنار اين مشکلات منجر به بروز مجموعه علائمي مي‌شود که از جمله آن‌ها مي‌توان به احساس عدم تمرکز، نااميدي، احساس بي‌ارزشي، احساس گناه، تمايل به انزوا، درگيري با افکار مرگ و بروز تغييراتي در خواب و اشتها اشاره کرد. با توجه به تعداد علائمي که فرد افسرده تجربه مي‌کند شدت افسردگي مي‌تواند متغير باشد در نتيجه لزوماً همه اين علائم در کنار يکديگر اتفاق نمي‌افتند.

علت بروز افسردگي در دوران بارداري
همان طور که گفتيم يکي از عوامل و موقعيت‌هاي زمينه‌ساز براي بروز افسردگي تجربه دوران بارداري است. اما علت اين اتفاق چيست؟ اولين دليل؛ بروز تغييرات هورموني گسترده‌اي است که هنگام بارداري براي زنان اتفاق مي‌افتد. اين تغييرات زنان را در برابر افت خلقي و بروز علائم افسردگي آسيب‌پذير مي‌کند به خصوص آن دسته از بانواني که قبلاً يعني در دوران پيش از بارداري تجربه افسردگي را داشته‌اند و زمينه ژنتيکي ابتلا به اين اختلال را دارند بيش از ديگران نيازمند دريافت مراقبت‌هاي رواني هستند. علاوه بر تغييرات هورموني عامل ديگري که مي‌تواند در بروز اين مشکل در دوران حاملگي تأثير داشته باشد تکاليف مرتبط با مادر شدن و انتظار ايجاد تغييرات قريب‌الوقوع در زندگي است.
در واقع فکر کردن به مسئوليت‌هاي مرتبط با نقش مادر و تغييراتي که در پي به دنيا آمدن کودک در زندگي مشترک ايجاد مي‌شود بسياري از بانوان را آشفته مي‌کند و باعث مي‌شود در برابر اختلالات رواني نظير اضطراب و افسردگي آسيب‌پذير شوند. در نتيجه بسيار اهميت دارد که قبل از تصميم گيري براي بچه دار شدن آمادگي رواني لازم را در خود ايجاد کنيد و ميزان سازگاري رواني خود را بالا ببريد. شرکت در جلسه‌هاي مشاوره و رواندرماني و استفاده از کتاب‌هاي راهنماي والدين از جمله روش‌هايي هستند که مي‌توانند به سلامت روان شما کمک کنند.

راه‌هاي مراقبت از خود در برابر افسردگي دوران بارداري
بسياري از بانواني که قصد بچه دار شدن دارند يا آن‌هايي که دوران حاملگي خود را مي‌گذرانند در جست و جوي روش‌هايي هستند که بتوانند در اين برهه از زندگي خود تجربيات مثبت‌تر و سالم‌تري را کسب کرده و از بروز افسردگي پيشگيري نمايند. رعايت توصيه‌هاي زير از جمله مهم‌ترين مواردي است که در کنار مشورت گرفتن از يک روانشناس به شما در اين زمينه ياري مي‌رساند.

1- در ميان گذاشتن افکار و احساسات
بسيار اهميت دارد که بتوانيد فرد مورد اعتمادي را در کنار خود داشته باشيد تا افکار و احساسات خود را با او در ميان بگذاريد. کسي که بتواند نگراني‌هايتان را درک کند، از خود همدلي نشان دهد و شما را به خاطر داشتن احساسات منفي سرزنش يا قضاوت نکند. اين فرد مي‌تواند همسر، دوست يا يکي از اعضاي خانواده باشد. اگر احساس مي‌کنيد در اطرافيانتان کسي شما را درک نمي‌کند بهتر است از يک روانشناس کمک بگيريد و از فضاي جلسات مشاوره براي بيرون ريختن احساسات دروني‌تان کمک بگيريد.

2- پذيرش وجود احساسات منفي در خود
يکي از عواملي که تا حد زيادي مي‌تواند باعث شدت گرفتن افسردگي در دوران بارداري شود ناتواني در پذيرش احساسات منفي در خود است. در واقع بسياري از مادران از وجود احساس غم و اندوه در خود ناراحت مي‌شوند و از اين بابت احساس گناه يا شرمندگي مي‌کنند. براي مثال ممکن است در اين شرايط خود را سرزنش کنيد که چرا به اندازه کافي خوشحال نيستيد يا درگير اين فکر شويد که نمي‌توانيد مادر خوبي براي فرزندتان باشيد.
اين افکار منفي و خود سرزنشگري معمولاً چرخه افسردگي را تشديد کرده و به دور باطلي مي‌انجامد. لازم است بدانيد بسياري از زنان همانند شما در دوران بارداري دچار احساسات منفي مي‌شوند که ناشي از استرس‌ها و تغييرات هورموني مرتبط با اين دوره است. در نتيجه خود را به خاطر اين مشکل سرزنش نکنيد و سعي کنيد خودتان را با همه احساسات مثبت و منفي بپذيريد. همچنين به اين نکته توجه داشته باشيد که افکار و حالات ناخوشايند ناپايدار هستند و اگر بتوانيد به درستي آن‌ها را مديريت کنيد از بين مي‌روند.

3- ورزش کردن در طول دوران بارداري
انجام ورزش‌هاي ملايم نظير ورزش‌هاي کششي و يوگا در طول دوران حاملگي مي‌تواند تأثيرات بسيار مثبتي بر جسم و روان شما بگذارد و از بروز افسردگي نيز پيشگيري نمايد. از جمله تأثيرات مثبت ورزش مي‌توان به افزايش سطح انرژي، ترشح هورمون‌هاي شادي‌آور در سيستم اعصاب، بهبود خلق و کاهش ميزان استرس اشاره کرد.

4- افزايش سطح آگاهي در مورد بروز تغييرات خلقي در حين بارداري
بسياري از مواقع زنان از بارداري و تغييرات روحي رواني که در طي آن اتفاق مي‌افتد اطلاع چنداني ندارند. همين امر باعث مي‌شود که نوسانات خلقي در اين دوران آن‌ها را غافلگير کرده و باعث شود که احساس کنند اوضاع از کنترلشان خارج شده است. هرچقدر در مورد تغييرات جسمي و رواني که در طي بارداري و پس از آن تجربه خواهيد کرد اطلاعات بيشتري داشته باشيد مديريت آن‌ها نيز آسان‌تر خواهد شد.

5- دنبال کردن رژيم غذايي سالم
نخوردن غذاي کافي و سالم در اين دوران مي‌تواند انرژي شما را تحليل ببرد و منجر به ضعيف شدن سيستم عصبي‌تان بشود. از همين رو لازم است حتي اگر اشتها نداريد تلاش کنيد تا مقدار غذاي مورد نياز خود را در مقادير کمتر و تعداد وعده‌هاي بيشتر دريافت نماييد.

افسردگي زنان در دوران بارداري چگونه عمل مي کند؟
افسردگي در دوران بارداري باعث مي‌شود که مادر نتواند از خود مراقبت کافي به عمل بياورد و مشکلات ديگري از جمله سقط جنين، زايمان زودرس و به دنيا آوردن نوزاد با وزن کم را به وجود مي‌آورد. علائم افسردگي در هر کسي با شدت و ضعف متفاوتي بروز پيدا مي‌کند.
اگر افسردگي در دوران بارداري تحت درمان قرار نگيرد، در نهايت به افسردگي پس از زايمان منجر مي‌شود. افسردگي پس از زايمان شرايط خاصي است که ممکن است تا ماه ها پس از تولد نوزاد ادامه پيدا کند. اين مشکل سلامت شما را تحت تاثير قرار مي‌دهد و بر نحوۀ ارتباط شما نيز با فرزندتان اثرگذار است.

تفاوت سندروم بيبي بلو (baby blue) و افسردگي پس از زايمان در مادران
سندروم بيبي بلو در واقع شکل خفيفي از افسردگي پس از زايمان است که بسياري از زنان پس از زايمان آن را تجربه مي‌کنند. اين سندروم معمولا يک تا سه روز پس از به دنيا آمدن نوزاد شروع مي‌شود و مي‌تواند براي 10 روز تا چند هفته باقي بماند. در اين حالت زنان علائمي نظير نوسانات خلقي را تجربه مي‌کنند. به اين صورت که ممکن است شما يک دقيقه شاد باشيد و چند دقيقه بعد شروع به گريه کردن کنيد. همچنين احساس اضطراب، سردرگمي و مشکلاتي در خواب و خورد و خوراک نيز مي‌تواند به سراغ شما بيايد.
البته اين علائم امري طبيعي است و بيش از 80 درصد زنان آن را تجربه مي‌کنند. اين علامت‌ها به طور خود به خودي و به مرور ناپديد مي‌شوند. اما نزديک به 13 درصد از مادران دچار افسردگي پس از زايمان مي‌شوند که در واقع مشکل جدي‌تري است و به مدت طولاني تري هم باقي مي‌ماند. اگر در خانواده سابقه افسردگي داشته باشيد و يا قبلا دوره‌هايي از افسردگي را تجربه کرده باشيد، بيشتر در معرض خطر افسردگي در دوران بارداري و پس از زايمان قرار داريد.

تاثيرات افسردگي دوران بارداري مادر بر کودک
افسردگي يک اختلال قابل درمان است. اما اگر براي درمان افسردگي در دوران بارداري اقدامي صورت نگيرد، کودک نيز تحت تاثير قرار مي‌گيرد چرا که معمولا مادران افسرده کمتر مي‌توانند از خود و فرزندشان مراقبت کنند. آن‌ها ممکن است يک لحظه به نوزاد عشق بورزند و لحظه‌اي ديگر از او کناره گيري کنند. آن‌ها ممکن است به شيوه‌اي منفي به نيازهاي کودک پاسخ دهند يا اينکه اصلا به او پاسخي نشان ندهند. افسردگي بر نحوه شکل گيري دلبستگي در کودک نيز اثر گذار است. دلبستگي به معني آن ارتباط عاطفي عميقي است که نوزاد با مراقب اصلي خود برقرار مي‌کند. نحوه شکل گيري اين مفهوم براي رشد کودک بسيار مهم است.
هنگامي که شما در دوران بارداري افسرده باشيد در عشق ورزي به کودک و مراقبت دائمي از او دچار مشکل خواهيد شد. اين موضوع باعث مي‌شود که دلبستگي در کودک به سبک ناايمن رشد کند که اين مساله نيز خود به مشکلات بيشتري در دوران بعدي زندگي او مي‌انجامد.

آيا مصرف قرص هاي ضدافسردگي در دوران بارداري براي نوزاد خطر دارد؟
شايد شما فکر کنيد که در دوران بارداري بايد درمان قبلي افسردگي خود را قطع کنيد. اما اگر افسردگي شما بدون درمان باقي بماند هم شما و هم فرزندتان در معرض اثرات جدي آن قرار خواهيد گرفت. اگر قبلا داروهاي افسردگي مصرف مي‌کرديد و اکنون باردار شده‌ايد، قبل از قطع داروهاي خود حتما با پزشکتان مشورت کنيد.
برخي از نوزاداني که مادرانشان در طول دوران بارداري داروهاي ضد افسردگي مصرف مي‌کنند، علائمي نظير تحريک پذيري، تنفس سريع، لرزش و مشکلاتي در تغذيه از شير مادر را نشان مي‌دهند، اما اين علائم در اکثر موارد بسيار خفيف هستند و به سرعت هم محو مي‌شوند. در واقع احتمال اينکه داروهاي افسردگي در دوران بارداري منجر به مشکلات جدي براي نوزاد شود، بسيار نادر مي‌باشد.

افسردگي در دوران بارداري را جدي بگيريد
در صورتي که در دوران بارداري خود به سر مي بريد و علائم افسردگي را تجربه مي کنيد، حتما براي بهبود سلامت خود و فرزندتان هر چه زودتر اقدام کنيد. افسردگي مشکل قابل درماني است که با مراجعه به روان شناس و در موارد شديدتر مراجعه به روان پزشک به سادگي قابل کنترل است. اما در صورتي که درمان نشود مي تواند مشکلات جدي براي شما و فرزندتان ايجاد کند. به همين دليل اگر دچار مشکلات خلقي هستيد، دريافت کمک حرفه اي در دوران بارداري براي شما ضروري است.

سوالات متداول
- افسردگي در ميان زنان باردار چقدر شايع است؟
افسردگي در دوران بارداري يکي از مشکلات بسيار رايج در ميان بانوان است که متأسفانه در بسياري از موارد جدي گرفته نمي‌شود. بررسي‌ها نشان مي‌دهند که تقريباً از هر 10 زن باردار يک نفر اين مشکل را تجربه مي‌کند.

- چه عواملي احتمال دچار شدن به افسردگي در دوران بارداري را افزايش مي‌دهند؟
عوامل مختلفي مي‌توانند در بروز اين مشکل نقش داشته باشند که از جمله مهم‌ترين آن‌ها مي‌توان به ناخواسته بودن بارداري، داشتن سابقه افسردگي قبلي، درگيري با اضطراب و استرس‌هاي شديد، وقوع رويدادهاي ناخوشايند نظير طلاق در اين زمان و تجربه خشونت خانگي اشاره کرد.