چگونه اثرات روحی سوگ بر اثر کرونا را کاهش دهیم؟
فرارو/ در دوران مقابله با کرونا و حفظ فاصله گذاري فيزيکي امکان برگزاري مراسم بزرگداشت متوفيان به شکل معمول امکان پذير نيست، از همينرو سوگواري و تحمل اندوه از دست دادن عزيزان دشوارتر ازهميشه است. شايد بزرگسالان به طريقي اين کمبودها را تحمل کنند، اما کودکان به خداحافظي درخور با فرد متوفا احتياج دارند. در شرايطي که مراسم سوگواري برگزار نشود افراد خانواده به خصوص کودکان و نوجوانان امکان بروز احساسات را نمييابند، پس بايد به طريقي فرصت خداحافظي مناسب براي کودکان ايجاد شود.
اين روزها يکي از چالشهاي پيش روي والدين مکالمه با کودکان درباره بيماري کرونا، پيامدهايش و البته مرگ عزيزان است. همزمان با افزايش نرخ مرگ و مير در ايران و برخي کشورهاي ديگر، شهروندان به دريافت حمايتهاي اجتماعي و رواني بيشتري نيازمند هستند. يکي از اين موارد مربوط به از دست دادن اعضا خانواده در اثر ابتلا به بيماري کروناست. اين نوع مواجه با مرگ عزيزان براي کودکان و نوجوان با اندوه و تروماي سنگينتري همراه است بنابر اين ضروريست که از راهنماييها و نظر کارشناسان در رابطه با پاسخ مناسب به سوالات کودکان و نوجوانان درباره مرگ ناشي از کرونا بهره ببريم.
در اين دوران ممکن است با سوالهاي سختي مواجه بشويم. مثلا سوالهاي دختر ۱۱ سالهاي از پدرش درباره ابتلا يکي از آشنايان به کرونا به اين شرح بود: «پدر اگر مردم مريض بشن، بهشون دارو ميديم و خوب ميشن؟ يا ميتونيم ببرمشون بيمارستان تا پرستارا و دکترا ازشون مراقبت کنند؟... درست نميگم؟...» چه پاسخي بايد به اين کودک داد. تا چه حد پيش رفت و ...؟
در شرايطي که آمار قربانيان ويروس کرونا از مرز نيم ميليون انسان در سراسر جهان گذشته است، انديشيدن به بيماري کرونا و مواجه با مرگ ناشي از آن براي کودکان به مراتب سختتر از بزرگسالان است هر چند که والدين سعي ميکنند از کودکانشان در مقابل نگرانيها و ترس موجود محافظت کنند، اما اين چالش دشواري براي کودکان و حتي افراد بالغ است. در همين رابطه شاهد هستيم که برخي از بزرگسالان در مواجه با تعداد قربانيان و يا آمار مبتلايان به بيماري کرونا شوکه و مضطرب ميشوند، اما شرايط کوکان وخيمتر است، علاوه بر آنکه مرگ و بيماري براي کودکان غير قابل تحمل است، در مواردي حتي ناتوان از درک مهفوم مرگ هستند.
نتايج تحقيقات متعدد در حوزه مواجهه کودکان با مرگ بيانگر اين واقعيت است که بايد با کودکانمان صادق باشيم و البته که راستگويي و صداقت در کاهش احساس اضطراب کودکان موثر است. ما در گام اول بايد بدانيم که حتي خردسالان متوجه تغير حالات عاطفي پدرو مادرشان ميشوند و غيبت غير معمول يکي از اعضاي خانواده مثلا پدربزرگ و يا پرستارشان را ميفهمند.
بدون شک صحبت از مرگ با کودکانمان بسيار دشوار است، براي کاهش دشواريهاي اين مکالمه و درک روش صحيح پاسخ به پرسشهاي کودکان بايد ۶ اصل راهنماي زير را به کار ببنديد. در ادامه شش اصل مورد نظر متخصصان توضيح داده ميشود:
مقتضيات سن کودکان را در نظر بگيريد
در حاليکه والدين اصل صداقت را در مکالمه با کودکان رعايت ميکنند بايد به اين نکته توجه کنند که در هنگام سخن گفتن از مرگ، بايد ميزان و عمق اطلاعاتي که ارائه ميدهند با سن و شرايط کودک همخواني داشته باشد. تخمين اين موضوع که کودک چه درکي از موضوع مرگ دارد تا حدودي دشوار است. دانشمندان پيشنهاد ميکنند که بهتر است والدين براي آغاز مکالمه و پرسش و پاسخ داوطلب نشوند و و از پرسشهاي کودکان به ميزان و عمق آگاهي کودک و پاسخهاي مورد نيازش پي ببرند.
غالبا کودکان ۴-۷ ساله بر اين باورند که مرگ يه امر موقتي و برگشت پذير است. در حقيقت آنها مرگ افراد را با غيبت و يا مرگ شخصيتهاي کارتوني محبوبشان مقايسه ميکنند که مجددا در قسمت بعد باز ميگردند. عليرغم اينکه براي خردسالان توضيح داده ميشود که هر موجود زندهاي روزي ميميرد و زندگي با مرگ به پايان ميرسد، بارها ميپرسند "کسي که رفته کي بر ميگرده؟ " خودتان را براي تکرار پرسشهايي از اين دست آماده کنيد و سعي کنيد که با آرامش و مهرباني به کودکان توضيح دهيد که اگر قلب انسان از حرکت بايستد و انسان بميرد ديگر بازنخواهد گشت.
کودکان در سنين بالاتر و در آستانه نوجواني از تفکرات جادويي پيرامون مرگ فاصله ميگيرند و در ابتداي نوجواني معنا و مفهوم مرگ را زير سوال ميبرند، حال آنکه خود را در برابر مرگ آسيب ناپذير ميبينند. آنها ممکن است بخواهند با شما درباره اينکه چرا فردي ميميرد صحبت کنند و يا اطلاعاتي درباره بيماري کرونا و علت مرگ ناشي از آن احتياج داشته باشند.
در چنين موقعيتي پيشنهاد ميشود که از نوجوانان بپرسيد که چه نکاتي درباره کرونا ويروس ميدانند؟ آيا ميدانند در صورت ابتلا افراد چه علايمي دارند؟ و همچنين براي نوجوانان توضيح دهيد که چه افرادي در خطر بيشترابتلاي حاد به کرونا قرار دارند.
خود را آماده سازيد
سخن گفتن از مرگ به خصوص مرگ عزيزان بسيار دشوار است. به خودتان زمان بدهيد تا افکار پراکنده کمي متمرکز شود و بتوانيد کلمات و جملات مناسب را آماده کنيد. پيش از شروع صحبت چند نفس عميق بکشيد؛ و از خودتان بپرسيد: آيا نياز هست که بزرگسال ديگري در حين دادن خبر مرگ کسي به فرزندم، کنارم باشد؟ آيا منزل محل مناسبي براي اين مکالمه است؟ آيا در زمان اين مکالمه فرزندم به اسباب بازي يا پتوي راحتي نياز ندارد؟
لازم است پيش از آنکه فرزند شما از طرق ديگري به فوت آشنايان پي ببرد، خودتان او را مطلع سازيد و فراموش نکنيد که اول خود را آرام و مهيا کنيد، سپس با کودکان صحبت را آغاز کنيد.
توضيح مختصر علت مرگ
اگر فردي از آشنايان دراثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داد، با ذکر علت مرگ، کودک را در جريان واقعيت بگذاريد و از به کار بردن جملات و مفاهيم غير مستقيم و مبهم خودداري کنيد. به عنوان مثال از گفتن جملاتي نظير «به خواب رفته، ما او را از دست داديم و به جاي بهتري رفته» اجتناب کنيد.
در عوض ميتوانيد به گونهاي ديگر صحبت را آغاز کنيد. به عنوان مثال بپرسيد «عزيزم يادته که پدربزرگ خيلي مريض بود و چند هفتهاي را در بيمارستان به سر ميبرد؟ پزشکها و پرستاران بسيار تلاش کردند تا ريههاي او را درمان کنند، ولي متاسفانه بدليل وضعيت بد ريهها داروها تاثيري نداشت و حال پدربزرگ بهتر نشد، متاسفانه پدربزرگ فوت شده است...»
اين جملات را به آهستگي و با مکث ادا کنيد تا کودکان متوجه وضعيت بشوند.
به غم و اندوه اجازه بروز بدهيد
در دوران سوگواري ممکن است بر احساسات خود کنترل نداشته باشيد و يا ندانيد که به کودکان چه بايد بگوييد. در چنين شرايط سختي به عواطف و اندوه اجازه بروز بدهيد، اين بروز احساسات از سوي والدين، به کودکان اين امکان را ميدهد احساساتي نظير اندوه، ترس و عصبانيت را نشان دهند. همچنين ميتوانيد صادقانه با کودکان راجع به غم مرگ عزيزان صحبت کنيد و اعتراف کنيد که چقدر غمگين و ناراحت هستيد.
کودکان در مواجهه با مرگ عزيزان رفتارهاي متفاوتي را نشان ميدهند برخي در همان ابتدا تمام ناراحتي و خشم خود را بروز ميدهند در حاليکه برخي ديگر ممکن است که پس از گذشت هفتهها و روزها اوج ناراحتي خود را نمايان سازند. براي اين قبيل تغيرات رفتاري خود را آماده کنيد. سوگواري کودکان با بزرگسالان متفاوت است. ممکن است دقايقي به شدت گريه کنند و بعد از آن مشغول بازي باشند. در حقيقت شايد بتوان ايام سوگ را به ترن هوايي تشبيه کرد که بالا و پايينهاي بسيار دارد و هر روز ممکن است که احساسات متفاوتي را تجربه کنند.
به سوالات تکراري نيز پاسخ دهيد
کودکان ممکن است به دفعات از علت مرگ عزيزان سوال کنند و سوالات خود را به اشکال مختلف بپرسند. بايد آماده باشيد تا توضيحاتي را به کودکان بدهيد، در رابطه با بيماريهاي تنفسي که نفس کشيدن را دشوار ميسازد توضيح دهيد ويا اينکه متذکر شويد که تيم پزشکي نهايت تلاش را انجام داده اند، ولي متاسفانه موفق نشده اند.
کودکان ممکن است از احتمال بيمار شدن و مرگ شما يا ديگر اعضا خانواده سوال کنند. در چنين مواردي به کودک توضيح دهيد که چه اقدامات بهداشتي پيشگيرانهاي را انجام ميدهيد. به عنوان مثال از شستن دست ها، استفاده از ماسک و دستکش و مواردي از اين دست صحبت کنيد و به او اطمينان دهيد که موارد احتياطي و پيشگيرانه را به دقت رعايت ميکنيد.
مراسم يادبود
در دوران مقابله با کرونا و حفظ فاصله گذاري فيزيکي امکان برگزاري مراسم بزرگداشت متوفيان به شکل معمول امکان پذير نيست، از همينرو سوگواري و تحمل اندوه از دست دادن عزيزان دشوارتر ازهميشه است. شايد بزرگسالان به طريقي اين کمبودها را تحمل کنند، اما کودکان به خداحافظي درخور با فرد متوفا احتياج دارند. در شرايطي که مراسم سوگواري برگزار نشود افراد خانواده به خصوص کودکان و نوجوانان امکان بروز احساسات را نمييابند، پس بايد به طريقي فرصت خداحافظي مناسب براي کودکان ايجاد شود.
به عنوان مثال ميتوان با اعضا نزديک خانواده زماني را به صحبت درباره فردي که قرباني ويروس کرونا شده است اختصاص دهيد، به ياد او نهالي کوچک بکاريم، شعري بخوانيم، يادي از خاطرات داشته باشيد و يا باکودکان تصاوير و ويدئوهاي روزهاي خوش گذشته را مرور کنيم. يا حتي از کودکانمان بپرسيم که چه ايده و نظري براي بزرگداشت و يا مراسم يادبود دارند؟
در اين شرايط سخت هرگز فراموش نکنيد که چنين مکالمات و اقداماتي با خانواده ضروري است و اين کار از رنج همه اعضا خانواده خواهد کاست؛ و همچنين بايد بدانيم که خانوادهاي بسياري در سراسر جهان عزيزانشان را در اثر ابتلا به کرونا از دست داده اند و در شرايطي که اگر يکي از دوستان يا اعضا خانواده خود را از دست داديد به هر طريقي که امکان پذير است و سلامتتان به خطر نميافتد، از حمايت ديگر افراد بهرمند شويد. حتي در شرايط فاصله گذاري فيزيکي نيز هيچ کس نبايد به تنهايي سوگواري کند.
منبع: CNN
ترجمه: زهرا پورنعمت_فرارو