دکتر سلام/ تفسیر آزمایش‌های هماتولوژی یا CBC

پزشکان بدون مرز/ شمارش کامل خون يا همان CBC جهت تشخيص و ارزيابي بسياري از بيماري‌ها مثل کم‌خوني‌ها، عفونت‌ها و … مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين تست معمولاً شامل تعيين تعداد، نوع، شکل و اندازه‌ي سلول‌هاي خوني است. به گزارش خبرنگار سايت پزشکان بدون مرز، سلول‌هاي موجود در جريان گردش خون به طور کلي به سه نوع تقسيم مي‌شوند که شامل سلول‌هاي سفيد خون (لکوسيت)، سلول‌هاي قرمز خون (اريتروسيت)، و پلاکت‌ها (ترومبوسيت) هستند. در بسياري از بيماري‌ها ممکن است تغييراتي در تعداد، شکل و يا اندازه‌ي اين سلول‌ها رخ دهد، بنا بر اين شمارش کامل خون مي‌تواند در تشخيص بيماري‌ها بسيار راهگشا باشد. هنگامي که آزمايش cbc مي دهيم پارامترها و ايندکس‌هايزير را مورد ارزيابي قرار مي دهيم: Hb, Hct, RBC count, WBC count, platelet, 5 MCV, 6 MCH, 7 MCHC, 8 RDW RBC يا (Red blood cell) گلبول‌هاي قرمز اصلي‌ترين قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود اين رنگ قرمز به دليل وجود ماده‌اي به نام هموگلوبين است که به گلبول‌قرمز کمک مي‌کند تا اصلي‌ترين وظيفه‌ي خود يعني حمل و نقل اکسيژن و دي‌اکسيدکربن را انجام دهد. چه چيزهايي باعث کاهش RBC مي‌شود؟ انواع خون‌ريزي‌ها، سوءتغذيه، کمبود آهن يا کمبود ويتامين B12، برخي بيماري‌هاي خاص، بعضي مشکلات ژنتيکي مثل گلبول‌هاي قرمز داسي شکل، مشکلات مغز استخوان و …. مي‌توانند از علل کاهش RBC باشند. خوردن داروهايي مثل کلرامفنيکل هم باعث کاهش RBC مي‌شود. چه چيزهايي باعث افزايش RBC مي‌شود؟ بيماري‌هاي ريوي يا کلاً هر نوع بيماري‌که هيپوکسي مزمن يا (کمبود اکسيژن طولاني مدت در بدن) ايجاد مي‌کند، مثل بيماري‌قلبي مادرزادي، مي‌تواند باعث توليد بيشتر RBC شود. در ورزشکاران و يا افرادي که در ارتفاعات زندگي مي‌کنند، گلبول قرمز مي‌تواند بيشتر از تعداد طبيعي باشد که نشان دهنده‌ي بيماري نيست. WBC يا (white blood cell) اندازه‌گيري مقدار گلبول‌هاي سفيد خون، يکي از روش‌هاي اصلي براي تعيين وجود عفونت در بدن است، چون اين سلول‌ها که جزو سيستم دفاعي بدن هستند، در بيماري‌هاي عفوني و غيرعفوني واکنش‌هاي مختلفي از خود نشان مي‌دهند. شمارش WBCها دو جزء دارد: يکي مقدار کلي گلبول‌هاي سفيد در يک ميلي‌ليتر خون و دوم شمارش جزء به جزء اين سلول‌ها، چون گلبول‌‌هاي سفيد خون، پنج نوع مختلف دارند که کم و زياد شدن هر کدام از اين انواع، معني خاص خود را خواهد داشت. کلمه «diff» که در جلوي CBC نوشته مي‌شود، درخواست براي شمارش همين انواع مختلف گلبول سفيد است. محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بيشتر از ۳۰۰۰۰ نشان دهنده‌ي بيماري‌هايي هستند که مي‌توانند گاهي خطرناک باشند. چه چيزهايي باعث کاهش WBC مي‌شود؟ لکوپني يا کاهش گلبول سفيد به مقادير کمتر از ۴ هزار گفته مي‌شود که معمولاً در اثر نارسايي مغز استخوان، مسموميت دارويي، عفونت بسيار زياد، سوءتغذيه، بيماري‌هاي خودايمني، و ايدز به وجود مي‌آيد. در بسياري از انواع نارسايي‌هاي مغز استخوان، مثلاً بعد از شيمي درماني،‌ راديوتراپي و … هم اين مقدار کاهش مي‌‌يابد. چه چيزهايي باعث افزايش WBC مي‌شود؟ افزايش گلبول سفيد، لکوسيتوز نام دارد و به مقادير بالاتر از ۱۰ هزار گفته مي‌شود که به طور معمول نشان‌دهنده‌ي عفونت، التهاب، تخريب بافت بدن، لوسمي يا سرطان خون است. ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزايش مي‌دهد. شمارش تفريقي WBC در بيماري‌هاي عفوني مختلف، بسته به عامل ايجاد کننده‌ي عفونت، انواع مختلفي از گلبول‌هاي سفيد وارد عمل مي‌شوند. در نتيجه با بررسي اين که کدام نوع WBC کاهش يا افزايش يافته مي‌توان حدس زد که عامل عفونت چه بوده است. مثلاً ائوزينوفيل‌ها آنتي هيستامين مي‌سازند، بنا بر اين در واکنش‌هاي ازدياد حساسيت نقش دارند، همين طور در عفونت‌هاي انگلي ميزان ائوزينوفيل‌ها افزايش مي‌يابد. اما ميزان نوتروفيل‌ها در عفونت‌هاي باکتريايي بيشتر مي‌شود. پلاکت‌ها پلاکت‌ها، اجزاي کوچک ديسک شکلي هستند که در خون وجود دارند و از بقيه‌ي سلول‌هاي خوني بسيار کوچک‌ترند. اين ساختارها حاوي آنزيم‌هايي هستند که باعث انعقاد خون مي‌شوند و وظيفه‌ي اصلي آن‌ها جلوگيري از خون ريزي و خارج شدن گلبول قرمز از داخل رگ است. افزايش تعداد پلاکت‌ها با افزايش خطر تشکيل لخته در خون همراه است، که مي‌تواند باعث انفارکتوس (سکته) شود. کاهش تعداد آن‌ها مي‌تواند با بروز مشکلاتي در انعقاد خون موجب اشکال در قطع خونريزي‌ها گردد. در شمارش کامل سلول‌هاي خوني موارد زير اندازه گيري مي‌شوند: • تعداد گلبول‌هاي قرمز خون (RBCs) دامنه مقادير ۴/۵-۵/۵ (x ۱۰۶/ml) در آقايان و ۴/۰-۴/۹ (x ۱۰۶/ml) در خانم‌ها • تعداد گلبول‌هاي سفيد خون (WBCs) دامنه مقادير ۴۵۰۰-۱۰۰۰۰ در هر ميلي ليتر خون • مقدار هموگلوبين خون • مقدار هماتوکريت خون (نسبت حجم گلبول‌هاي قرمز به حجم کل خون) ۴۱-۵۰% • حجم متوسط يک گلبول قرمز (MCV) دامنه مقادير ۷۶-۹۶ fl • ميزان متوسط وزن هموگلوبين در يک گلبول قرمز (MCH) دامنه مقادير ۲۶-۳۴ پيکوگرم • ميزان ميانگين غلظت هموگلوبين سلولي (MCHC) دامنه مقادير ۳۲-۳۷% (MCHC غلظت متوسط هموگلوبين در حجم معيني از گلبول‌هاي قرمز است؛ و با تقسيم هموگلوبين بر هماتوکريت به دست مي‌آيد.) • تعداد پلاکت‌ها (Plt) نيز معمولاً در اين آزمايش ذکر مي‌شود. دامنه مقادير ۱۰۰۰۰۰-۴۵۰۰۰۰ • شمارش تفريقي گلبول‌هاي سفيد که شامل نوتروفيل، بازوفيل، ائوزينوفيل، لنفوسيت، و مونوسيت هستند، که به صورت درصد گزارش مي‌شود. MCV : عبارت است از حجم متوسط گلبول‌هاي قرمز. ميزان طبيعي MCV = fl 96-80 اســـــــــــت fl] ( femtoliter ) واحــــــد سنجش MCV بوده و معادل lit 15- 10 است . نحوه اندازه‌گيري MCV : دستگاههاي هماتولوژي حجم تعداد زيادي از RBC ها را اندازه‌گيري کرده و ميانگين آنها را محاسبه مي‌‌نمايند. تفسير: با استفاده از MCV مي‌توانيم گلبول‌هاي قرمز را از نظر حجم در سه گروه Normocyte ، Microcyte و Macrocyte قرار دهيم. RBC هاي محـــــــــــدودة fl 96-80 = Normocyte هستند، بالاي 100 ماکروسيت و زير 80 ميکروسيت هستند. • براي اينکه بتوانيم MCV را درست تفسير کنيم بايد تغييرات آن را در دوره‌هاي مختلف زندگي بدانيم: در بدو تولد MCV معادل fl 118-103 است، سپس به موازات رشد کودک MCV کاهش مي‌يابد و در يک‌سالگي به کمترين حد خود مي‌رسد و ميزان آن به fl 8 ± 78 مي‌رسد. نکته: بايد بدانيم که ايندکس هاي خوني در هر شخصي ثابت است و تغييراتش نبايد از 1 ± تجاوز کند مثلاً اگر MCV فردي fl 85 است، با آزمايش‌هاي متعدد بايد بين fl 86-84 باشد و اگر فرضاً ميزان آن 75 شود بايد همه چيز مجدداً بررسي شود، با استفاده از فرمول DF 1 و Mentzen index در مطب مي‌توان از MCV براي تشخيص فقر آهن از تالاسمي استفاده کرد. *اگر DF منفي بود تالاسمي و اگر مثبت بود فقر آهن است. DF=MCV-RBC-(5 × Hb)-3.4 MI= MCV/RBC • اگر MI زير عدد 13 باشد تالاسمي و اگر بالاي عدد 13 باشد فقر آهن است. MCV معدل اندازه RBC را به ما نشان مي‌دهد؛ يعني ممکن است اگر MCV فردي مثلاً fl 80 باشد، RBC کوچک، بزرگ، يا نرمال داشته باشيم ؛حال چه فاکتوري مي‌تواند به ما نشان بدهد که چه ميزان RBC هاي کوچک يا بزرگ داريم، اين فاکتور RDW نام دارد. RDW در واقع دامنه پراکندگي حجم RBC ها را به ما نشان مي‌دهد. مثال: در دو گروه درسي نمرة چهار دانشجو عبارتند از 20-20 و 0و 0و در گروه ديگر 10-10-10-10 است معدل هر دو گروه 10 است همان چيزي که MCV به ما نشان مي‌دهد. اما گروه اول و دوم با هم خيلي فرق دارند ما با S.D يا انحراف معيار مي‌توانيم تفاوت اين دو را کشف کنيم. در گروه دوم انحراف معيار صفر و در گروه اول انحراف معيار 10 است. بنابراين MCV معدل را به ما مي‌گويد ولي RDW انحراف معيار را به ما اعلام مي کند. در دستگاه‌هاي اتوماتيک اين انحراف معيار حجم به صورت درصدي از ميانگين بيان مي‌شود و همانطور که مي‌دانيم بيان انحراف معيار بصورت درصدي از ميانگين را Coefficient of Variation مي‌گويند که عبارت است از 100 × CV= RDW= SD/MCV لذا RDW که دستگاه آنرا بصورت CV محاسبه مي‌کند، نشان مي‌‌دهد که چقدر پراکندگي از نظر حجم RBC ها وجود دارد. به عبارت ديگر RDW معياري است براي Anisocytosis . تفسير RDW RDW بطور نرمال زير 15% است، هرگاه ميزان آن بالا رود نشان دهنده آنيزوسيتوز 1 است. وقتي در جواب بيمار ( Report sheet ) هيپوکروم ميکروسيتيک آنمي وجود داشته باشد، دو تشخيص افتراقي داريم : • 1. آنمي فقر آهن • 2. تالاسمي مينور حال اگر RDW بالا باشد (بيشتر از 15%)، به نفع فقر آهن و اگر پايين باشد به نفع تالاسمي مينور است. در برخي مقالات RDW بالا بعنوان يک اخطار اوليه است براي شروع يک آنمي فقر آهن. اگر RDW بين 18-15% باشد، آنيزوسيتوز 1 + است. اگر RDW بين 22-18% باشد، آنيزوسيتوز 2 + است. اگر RDW بيش از 22% باشد، آنيزوسيتوز 3 + است. • حال اگر MCV بالا باشد و RDW هم بالا باشد يعني اينکه : 1) RBC ها ماکروسيتيک هستند 2) اختلاف در اندازه‌ها هست. چه تشخيص افتراقي مطرح مي‌شود؟ جواب: آنمي مگالوبلاستيک. • حال اگر MCV بالا ولي RDW طبيعي بود، يعني اينکه: 1) RBC ها ماکروسيتيک هستند 2) اختلاف در اندازه ندارند. چه تشخيص‌هاي افتراقي مطرح مي‌شود؟ Aplastic anemia Anemia of liver dix Mean Cell Hemoglobin : MCH ميانگين ميزان RBC Hb ها را نشان مي‌دهد. ميزان نرمال: 27-31 pg (Pico gram=10 -12 gr) ( HDW ) 1 : (دامنه پراکندگي هموگلوبين RBC ها و يا انحراف معيار Hb ) . ميزان نرمال :HDV 3.4 اگر در فردي HDW کمتر از 4/3شد، يعني RBC ها از نظر وجود هموگلوبين يکدست هستند و اگر HDW بالاتر از4/3 باشد، يعني RBC ها از نظر محتواي هموگلوبين مختلف هستند ( Anisochromia ). مثال اين حالت در ٍ Sideroblastic Anemia است و يا در فقر آهن و در ترانسفيوژن مي‌باشند. MCHC : يعني ميزان هموگلوبين در حجم مشخصي از RBC ها ميزان نرمال 33-37% gr . • يکي از شاخص‌هاي کمبود آهن کاهش MCHC است و ما در هر بيماري که MCHC را پايين ديديم، بايد به فکر آنمي فقر آهن بيافتيم و هر گاه MCHC بالا بود، بايد به فکر spherocytosis باشيم. MPV 2 : حجم متوسط پلاکتي ميزان نرمال: 7.2-11.1 fl براي تفسير MPV بايد هميشه شمارش پلاکتي را درنظر بگيريم. ميزان نرمال شمارش پلاکت: mm 3 / 10 3 ×400- 150× 100 تفسير MPV الف) حالت اول: PLT بالا، MPV پايين: در برخي بيماري‌ها مثل بيماري‌هاي کلاژن واسکولار و برخي نئوپلاسم‌ها مثل کانسر Breast ، بيماري هاچکين 2 و برونکوژنيک کارسينوما 3 و برخي نئوپلاسم‌هاي مخفي اين حالت ديده مي‌شود. ب) حالت دوم: PLT بالا، MPV بالا: اين حالت معياري براي بيماري‌هاي ميلوپرليفراتيو مثل CML ، ميلوفيبروز، PVC ، Essential thrombocytemia مي‌تواند باشد. در اين بيماري‌ها پلاکت‌ها به علت نقص در stem cell بزرگ، غول‌آسا و داراي کمبود گرانول ( Hypogranular ) مي‌شوند و در لام بصورت توده‌هاي بزرگ همراه با پاهاي کاذب ديده مي‌شوند. حالت سوم: PLT پايين، MPV بالا: (يعني thrombocytopenia ) مثــــــــلاُ PLT= 70/000 و MPV= 16 fl مثال شايع اين حالت: از بين رفتن پلاکت‌ها در خون محيطي مثل ITP 4 که مگاکاريوسيت‌ها پلاکت‌هاي جوان را که size بزرگتري دارند، به خون محيطي مي‌‌فرستند. بيماري برنارد سولوئر 5 (داراي خونريزي و ترومبوسيتوپني ارثي). • 1. Gray Plateler syn may hygglin dix حالت چهارم: PLT پايين، MPV پايين يا نرمال: که در اين حالت مغز استخوان تنبل است و نمي‌تواند پلاکت کافي بسازد مثل آنمي آپلاستيک. کلاً در بيماري که ترومبوسيتوپني دارد، دو بيماري در تشخيص افتراقي بيشتر مطرح است و MPV به مادر تشخيص کمک مي‌کند: الف) ITP ب) آنمي آپلاستيک يعني اگر MPV بالا بود، به نفع ITP و اگر MPV نرمال يا پايين بود، به نفع آپلاستيک آنمي است. PDW : Platelet Distribiution Width : (دامنه پراکندگي حجم پلاکت) PDW : معياري است که کوچک يا بزرگ بودن پلاکت‌ها را به ما نشان مي‌دهد. (مثل RDW ). با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد