نابودی کبد با زیادهروی در این دمنوشها!
همشهري تندرستي/ چند سالي است که استفاده مکرر از آنها ديگر پير و جوان نمي شناسند و اقبال کم نسل هاي جديد به محصولات گياهي به حدي زياد شده که آنها پاي شان را به کافه ها هم باز کرده اند اما واقعا دمنوش ها که خيلي هاي شان خاصيت دارويي دارند، عصاره اي از مواد سراسر مفيدند و نمي توانند عوارض جانبي داشته باشند؟ حرف هايي که اخيرا بعضي از پزشکان مي زنند باعث مي شود مجبور باشيم براي جواب دادن به اين سوال از باورهاي قديمي تا حد زيادي دست بکشيم. سيد موريد علويان، فلوشيپ گوارش و کبد و متخصص بيماري هاي داخلي، يکي از همين پزشکان است و توصيه هايي در مورد استفاده از گياهان با خواص دارويي دارد.
به نظر مي رسد در حال حاضر تب استفاده از داروهاي گياهي در جامعه ايراني به وجود آمده است؛ آيا اين تب مي توانند آسيب زننده باشد؟
- براي ما که در زمينه بيماري هاي کبدي کار مي کنيم اين موضوع باعث شده زنگ خطرهايي بشنويم و مجبور باشيم هشدار بدهيم چرا که تاثير رواج استفاده از گياهان دارويي با هدف درمان با نوشيدن دمنوش هاي آنها به عنوان يک عادت بر کبد مردم کاملا قابل مشاهده است و خطراتي که مصرف بي ضابطه برخي از آنها بر سلامتي مردم دارد کاملا جدي است. بنابراين ما بايد اين باور غلط مردم را اصلاح کنيم که داروهاي گياهي خلاف داروهاي شيميايي که عوارض زيادي دارند، بدون عارضه هستند و کاملا بي خطر محسوب مي شوند.
بايد به مصرف کننده ايراني که اين روزها اشتياق زيادي به داروهاي گياهي نشان مي دهد، خبر داد که داروهاي گياهي هم مانند داروهاي شيميايي عوارضي دارند و از قضا اين عوارض مي توانند خطرناک تر هم باشند و در مواردي حتي منجر به مرگ مردم هم بشوند. نکته ديگر اين است که خيلي از داروهاي شيميايي که مردم به دليل شيميايي بودن از آنها ترس دارند، ريشه گياهي دراند، چرا که طب امروز برخاسته از طب قديم است.
عوارض اين داروها چطور مي تواند خطرناک تر باشد؟
- از اين جهت که عوارض داروهاي شيميايي به دليل مشخص بودن فرمول شان و آزمايش هايي که به طور مشخص روي هر کدام از آنها انجام شده تا حد زيادي قابل پيش بيني هستند و پزشکي که يک دارو را تجويز مي کند، علم مواجهه با عوارض آن را هم دارد اما وقتي يک داروي گياهي که از سوي بيماران استفاده مي شود و آنها بعد از مواجهه با عوارض آن به پزشک مراجعه مي کنند، او اولا به درستي نمي داند که چه اتفاقي افتاده و ضمنا راه هاي جلوگيري از بروز عوارض يا متوقف کردن آنها را هم به درستي نمي داند و نياز دارد که تلاش بيشتري بکند و آزمايش هاي مختلفي تجويز کند تا بفهمد مشکل از کجاست.
ضمن اين که خيلي از مردم داروهاي گياهي را از محل مناسب تهيه نمي کنند و معلوم نيست عطاري که اين گياه را در اختيارشان گذاشته آن را با چه چيزهاي ديگري مخلوط کرده و همين موضوع هم مزيد بر علت مي شود و پزشکان به سختي مي توانند اتفاقي که افتاده را تشخيص بدهند و مديريت کنند.
خب با توجه به اين که مردم علاقه زيادي به مصرف داروهاي گياهي دارند، راه حل بهتر اين نيست که پزشکان علم بيشتري نسبت به آنها کسب کنند تا اين که به مردم بگويند مصرف نکنيد؟
- اولا که گرايش طب سنتي هم در ميان دانش آموختگان پزشکي وجود دارد که داروهاي گياهي تجويز مي کنند و خودشان بر ميزان مصرف و محل تهيه آنها نظارت دارند اما اگر توقع داشته باشيم همه پزشکان و علم پزشکي به اين سمت برود، به نوعي توقع داريم که يک برگشت به عقب صورت بگيرد. همان طور که گفتم پزشکي ادامه همان طب سنتي است. اصولا علوم در امتداد هم هستند و به همين دليل هم بسياري از داروهايي که به صورت صنعتي توليد مي شوند ريشه گياهي دارند.
مگر الان از دانشمندان فيزيک توقع مي رود که فيزيک سنتي را هم ياد بگيرند؟ قطعا نه؛ چون دستاوردهاي دانشمندان در طول تاريخ در زمينه علم فيزيک در امتداد هم بوده است. علم پزشکي هم در ادامه دانشي بوده که در قرون گذشته به دست آمده و صرفا مدرن تر و موثرتر شده است. بنابراين مردم نبايد فکر کنند که طب سنتي چيزي جدا از طب مدرن است و خلاف جهت آن مي تواند حرکت کند.
آيا نمونه هاي مشخصي از آسيب هاي وارد شده بر بدن افراد به دليل استفاده از گياهان دارويي، گزارش شده؟
- من يک ليستي از داروهاي گياهي دارم که تجربه چندين ساله فعاليتم نشان مي دهد که مصرف بي رويه آنها بيشترين فراواني را بين مردم دارد، به تبع بيشترين آسيب را هم مي رساند. يکي از آنها جوشانده گل گاوزبان است که حتما مي دانيد رواج خيلي زيادي بين مردم دارد و خيلي از ما وقتي سرما خورده ايم يا روز سختي به لحاظ استرس و فشار داشته ايم از آن استفاده مي کنيم.
من خودم هم بعضا يک فنجان از آن مي نوشم اما متاسفانه مصرف زياد آن باعث آسيب هاي جدي به کبد مي شود چرا که اين جوشانده هنگامي که در کبد تجزيه مي شود، آل کالوئيدهايي آزاد مي کند که مقدار زياد آنها مي تواند عوارض کبدي جدي به وجود بياورد. حتي در مواردي مي تواند منجر به زردي يا يرقان بشود. همان طور که احتمالا مي دانيد مسئوليت تجزيه داروها و تنظيم ميزان تاثيرشان در خون بر عهده کبد است و گل گاوزبان جزو داروهايي است که مصرف آن در عملکرد آنزيم هاي کبدي مشکل ايجاد مي کند. از طرفي اين گياه باعث افزايش فشار خون مي شود و در بيماراني که مبتلا به فشار خون بالا هستند، ممنوعيت مصرف دارد.
يکي ديگر از داروهاي گياهي که آن هم مصرف بالايي از سوي مردم دارد و اين ميزان مصرف بر سلامتي شان تاثير سوء مي گذارد عرق کاسني است. مصرف کم اين عرق خاصيت آنتي اکسيدان دارد، همان طور که ميوه ها و سبزيجات چنين اثري دارند اما مصرف زياد اين عرق هم مي تواند مانند گل گاوزبان در آنزيم هاي کبدي اختلال ايجاد کند.
همچنين گياهاني مانند سنبل، نعنا، شمعداني، اکاليپتوس و پونه. همين پونه در صنايع براي توليد حشره کش ها استفاده مي شود و استفاده زياد از آن در افراد مي تواند به سلامتي آنها صدمه بزند و ترکيب آن با برخي ديگر از دمنوش ها مي تواند موجب سقط جنين بشود. ضمنا اين را هم بايد بگويم که خيلي از اين دمنوش ها به تنهايي عرضه نمي شوند و با گياهان ديگر مخلوط هستند؛ گياهاني که نه مصرف کننده مي داند چه چيزي هستند و نه پزشکان در مواجهه با فرد آسيب ديده مي توانند مشکلش را تشخيص بدهند.
در مورد گياهان دارويي که بومي ايران نيستند و اخيرا محبوبيت زيادي پيدا کرده اند مانند جينسينگ هم شواهدي وجود دارد؟
- اين گياه شايد در بازار ايران تازگي داشته باشد اما براي پزشکان شناخته شده است. ما مي دانيم که به عنوان مثال اين دارو در بيماراني که پيوند داشته اند مي تواند موجب پيس زدن پيوند بشود، اما آيا داروخانه ها هنگام ارائه قرص جنسينگ نسخه مي خواهند؟ نظارتي بر عرضه اين محصول در عطاري ها وجود دارد؟ متاسفانه خير.
آيا با افزايش رواج استفاده از داروهاي گياهي، افزايش محسوسي هم در ميزان ابتلا به مشکلات کبدي احساس کرده ايد؟
- براي اين که ما بتوانيم به اين سوال به صورت علمي جواب بدهيم بايد يک تحقيق کامل در اين زمينه بشود اما اگر بخواهم بنا به تجربه ام جواب بدهم بايد بگويم که بله، در سال هاي اخير وقتي خيلي از کساني را که به نارسايي کبدي دچار هستند بررسي مي کنيم، مي بينيم که اين اتفاق يا بر اثر استفاده از داروهاي بدنسازي براي شان افتاده است يا مشکل شان ناشي از مصرف بيش از اندازه گياهان دارويي بوده است. براي همين اعتقاد دارم که بايد در اين زمينه تا جايي که مي شود، هشدار بدهيم.
به نظر مي رسد هشدار دادن کافي نيست. آيا نبايد براي عرضه داروهاي گياهي هم مانند داروهاي صنعتي ضابطه اي وجود داشته باشد؟
- دقيقا همين طور است. اساسا براي هر کاري که به نوعي با سلامت مردم در ارتباط است بايد ضوابط تعيين بشود اما شخصا اعتقاد دارم که اراده اي براي اين کار وجود ندارد. از طرفي مردم تحت تاثير تبليغات فکر مي کنند براي تمامي مشکلات آنها در عطاري ها راه حلي وجود دارد و از طرف ديگر شاهد نظارت بر عملکرد آنها نيستيم.
از طرفي گفتن اين حرف و اعتراض به استفاده بي ضابطه از گياهان دارويي در فرهنگ امروز جامعه ما هزينه دارد و به نوعي شنا کردن خلاف مسير آب است چرا که افراد فورا متهم به سودجويي و غرب زدگي و البته غفلت از دانش بومي مي شوند اما من وظيفه خودم مي دانم که از مردم خواهش کنم که اگر هم مي خواهند داروي گياهي مصرف کنند اولا حد آن را رعايت کنند؛ ثانيا در مورد تداخلات دارويي آنها با پزشک مشورت کنند. ضمن اين که از مراکز معتبر اقدام به خريد اين داروها کنند. مردم بايد در نظر داشته باشند که اينها هم مانند داروهاي صنعتي، دارو هستند و بايد در موردشان احتياط کرد.
داروهاي تان را قاطي نکنيد
داروهاي گياهي هم بايد تجويز بشوند و همان طور که يک پزشک هنگام تجويز داروهاي شيميايي، به وضعيت بدن بيمار و مشکلات ديگر او توجه مي کند، کسي که گياه دارويي مصرف مي کند هم بايد حواسش باشد که کدام گياهان با شرايطش جور در نمي آيد. شما هم هر کدام از شرايط زير را داريد، گياهان دارويي ممنوعه اي براي تان وجود دارد. اين هم ديگر گفتن ندارد که اگر باردار هستيد يا قصد بارداري در آينده نزديک را داريد، هيچ کدام از گياهان دارويي را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنيد.
پونه:
اين يکي از گياهان دارويي است که پزشکان زيادي را شاکي کرده است. آنها مي گويند مصرف بي رويه اين دارو و در مواقع غير ضروري مي تواند موجب آسيب کبدي شديد شود؛ پس اگر سابقه بيماري کبدي در خانواده داريد، خيلي به پونه علاقه نشان ندهيد.
برگ سنا:
اين دارو جزو آنهايي است که فعاليت روده ها را زياد مي کند اما مصرف بيشتر از هفته اي يک بار برگ سنا، تنبلي روده را براي تان به ارمغان مي آورد.
شيرين بيان:
اين دارو براي کساني که ديابت دارند ممنوع است. همچنين کساني که داروهاي تقويت ايمني استفاده مي کنند يا هر مشکل مربوط به خود ايمني دارند يا تجربه پيوند عضو پشت سر گذاشته اند نبايد دور و بر شيرين بيان پيدايشان بشود.
بابونه و زنجبيل:
اگر با تجويز پزشک آسپرين يا داروهاي انعقادي مانند وارفارين مصرف مي کنيد نبايد به سمت بابونه برويد.
رازک و شنبليله:
اين داروها براي کساني که مشکلات هورموني دارند به کلي ممنوع هستند. مصرف بدون تجويز آنها به دليل داشتن اثرات بالقوه استروژني مي تواند به سرطان هاي هورموني مثل سرطان پستان و آندومتر منجر شود.