پارسي طب/ در اين مقاله به معرفي گياهي مي پردازيم که در بين گياهان غنيترين منبع ويتامينC را داراست و تقريبا ۲۰برابر ليمو ويتامينC دارد.
گياه نسترن وحشي از خانواده Rosaceae، درختچه اي کوچک است که ارتفاع آن تا ۳ متر ميرسد.
برگها شامل پنج تا هفت برگچه دندانهدار و به شکل بيضي نوکتيز. گل نسترن به رنگهاي گلي(قرمز کمرنگ)، سفيد مايل به گلي و يا سفيد ميباشند که تکتک و يا به صورت مجتمع ديهيم بر روي شاخه قرار ميگيرند.
نهنج گل پس از رشد به جسم کوزه مانند و قرمز رنگي تبديل ميشود و قسمت داخلي آن الياف ظريف و باريکي دارد که ميوههاي فندقهاي درون کوزه را در بر ميگيرد.
طول ميوه نسترن کوهي ۱۳-۲۴ ميلي متر، قطر ميوه ۲۷٫۱۰-۲۱٫۰۲ ميلي متر و وزن ميوه ۸٫۰۸-۷٫۷ گرم مي باشد.
قسمت مورد استفاده اين گل، کوزههاي مذکور ميباشد که به هيپس مشهورند.
پراکندگي جغرافيايي
گل نسترن يکي از گونه هاي وحشي رز و بومي اروپا، آسياي غربي و شمال شرقي آفريقا است.
بيشترين کشت اين ميوه در اروپاي مرکزي و در کشور مجارستان مي باشد.
اين گياه در بخش هاي وسيعي از ايران در شمال، شمال غرب، غرب، جنوب غرب، مرکز و شمال شر ق ايران پراکنش دارد.
ترکيبات شميايي
ويتامين C
ميوه تازه گل نسترن (هيپس) حاوي ۵.۰ تا ۷.۱ درصد ويتامين C ميباشد که ترکيبي از آسکوربيک اسيد و هيدرو اسکوربيک اسيد است.
منبع غني آنتي اکسيدان
ترکيبات فنلي، فلاونوئيدي و کارتنوئيدها موجود در نسترن وحشي اين ميوه را به عموان يک منبع غني از ترکيبات آنتي اکسيداني معرفي نموده است.
مقدار کربوهيدرات محلول در ميوه هاي نسترن کوهي ۳۴٫۱۳-۱۴٫۱۷ درصد گزارش شده است.
مقدار قند کل ميوه نسترن کوهي ۲۸٫۱۳ درصد مي باشد.
آنتوسيانين
آنتوسيانين ها رنگدانه هاي محلول در آب اند و مقدار کل آن ۲٫۲۸ (ميلي گرم بر ليتر سيانيدين -۳- گلوکوزيد) است.
کارتنوئيدها
کارتنوئيدها که رنگدانه هاي طبيعي نارنجي- قرمز موجود در گياهان مي باشند.
پيش ساز ويتامين آ بوده و اثرات مفيدي بر سلامتي انسان دارند.
نسترن کوهي حاوي مقادير بالايي کارتنوئيد مي باشد به طوريکه مقدار آن بين ۲۰-۷۷ ميلي گرم/۱۰۰ گرم وزن ميوه متفاوت است.
مهمترين ترکيبات کاروتنوئيدي ميوه نسترن کوهي به ترتيب ليکوپن۱٫۱۱ و بتاکاروتن۲٫۷ (ميلي گرم وزن تر) مي باشد.
ترکيبات فنولي
ميزان فنول کل در ميوه نسترن کوهي بسته به عوامل مختلف، ۹۸ ميلي گرم گاليک اسيد/گرم گزارش شده است که مقدار قابل توجهي در مقايسه با ساير ميوه هاي رايج مورد مصرف مي باشد.
ساير ويتامين ها
ميوه گل سرخ همچنين حاوي ويتامينهاي A1، B1، B2، B3 و K ميباشد.
روغن نسترن
دانه هاي آن داراي حدود ۱۰%روغن بوده که به رنگ زردکمرنگ متمايل به قرمز وداراي بوئي مطبوع مي باشد.البته دانه ها سمي است.
عمده ترين اسيدهاي چرب تشکيل دهنده روغن هسته هاي نسترن کوهي به ترتيب:
لينولئيک
اولئيک
آلفا–لينولنيک
استئاريک
و پالميتيک اسيد مي باشند.
اسيد لينولئيک و اسيد لينولنيک به ترتيب با ۵۶-۳۶ درصد و ۲۹-۲۰ درصد بيشترين مقدار را به خود اختصاص مي دهند.
حاوي بالاترين ميزان اسيدهاي چرب غير اشباع با پيوند دوگانه ( PUFA )
در اين قسمت توضيح مختصري در ارتباط با اسيدهاي چرب داده مي شود تا ارزش اسيدهاي چرب موجود در روغن نسترن را بيشتر بدانيد!!
اسيدهاي چرب به سه گروه تقسيم بندي مي شوند:
اسيدهاي چرب اشباع
اسيدهاي چرب اشباع در طول زنجير اسيد چرب پيوند دوگانه ندارند.
ميزان اسيدهاي چرب اشباع در روغنهاي حيواني غير دريائي و روغنهاي نظير پالم و اکثر روغنهاي نباتي موچود مي باشد .
اسيدهاي چرب تک غير اشباع
اين اسيد چرب در تمام روغنها و چربيها به مقدار کم وبيش وجود دارد .
در روغن زيتون ميزان اين اسيد چرب در سطح بالائي قرار دارد .
اسيدهاي چرب چند غير اشباع ( PUFA ) :
در ايــن گـــروه دو اسيد چرب اسيد لينولئيک و اسيد لينولنيک قرار دارد.
اين دو اسيد چرب چون در بدن انسان ساخته نمي شود به همين دليل به آنها اسيدهاي چرب ضروري مي گويند.
بيش از ۹۰ درصد ترکيب اسيدهاي چرب اين ميوه از نوع چند غير اشباع مي باشد.
اسيد لينولئيک و اسيد لينولنيک به وفور در روغن هسته گل نسترن وحشي وجود دارند که خود پيش ساز توليد ساير اسيدهاي چرب غير اشباع با پيوند دوگانه (PUFA) مهم در بدن انسان هستند.
اگر اسيد لينولئيک به برنامه غذايي اضافه شود ميزان کلسترول بد در بدن کاهش مي يابد .
بالا بودن اين اسيدهاي چرب در بدن خطر ايجاد نارسايي مغزي از قبيل آلزايمر و پارکينسون را کاهش مي دهد.
از روغن نسترن به عنوان يک روغن نسبتا ضعيف از نظر مقاومت به اکسيداسيون ياد مي شود که اين مي تواند به مقدار زياد اسيدهاي چرب غير اشباع (PUFA) در اين روغن مربوط باشد.
بازار