قدیمی ترین ورزش ثبت شده ایران را می شناسید؟
باشگاه خبرنگاران/ چوگان ورزشي کهن و اصيل در ايرانزمين است. اين ورزش امروزه جنبه جهاني پيدا کرده ولي ابتدا به صورت بازي که عنواني نظامي و جنگي داشت و سوارکاران ايراني، در آن استعداد اسبهاي جنگي خود را به نمايش ميگذاشتند، شناخته ميشد. قدمت اين ورزش باستاني از زمان ساساني محرض است. اسنادي در دست است که چوگان را کهنترين بازي ورزشي جهان ميشناسد زيرا بر دستنوشتهاي که زمان آن نزديک به ۶٠٠ سال پيش از ميلاد مسيح است، بازي چوگاني ميان ايرانيان و تورانيان گزارش شده است. اين بازي و يا ورزش کهن ايران، در کتب ايراني از “کارنامه اردشير بابکان” گرفته تا ترانههاي مردمي و سرودههاي شاعران و سياحان و سفرنامههاي ايران بسيار آمده و جايگاه والا و نقش مهمي را در زندگي مردم بازي ميکرده است.
براي نخستين بار در کارنامه اردشير بابکان از چوگان نام برده شده و پس از آن تقريباً هيچ يک از شاعران و نويسندگان قديم ايراني را نميتوان يافت که به ترتيبي سخن از چوگان به ميان نياورده باشند. افسوس که اين نوشتهها شيوه بازي چوگان را به روشني بازگو نکردهاند.
براي نمونه در شاهنامه شمار بازيکنان چوگان چهارده تن گفته شده “در هر گروه هفتتن بازي ميکنند و با ربودن گوي و رساندن آن به انتهاي ميدان برتري مييابند”.
قابوسنامه شمار بازيکنان را هشت نفر مينامد که شش تن ميان ميدان و دو تن ديگر در دو سر ميدان جاي ميگيرند.
چوگان بازان در نگارگري ايراني
گزيدهاي از اشعار ايران زمين که به واژهي چوگان اشاره کردهاند:
بدانگه که گيرد جهان گرد و ميغ گل پشت چوگانْت گردد ستيغ (بوشکور)
شه هندوان بارهاي برنشست به ميدان خراميد چوگان به دست (فردوسي)
ز چوگان او گوي شد ناپديد تو گفتي سپهرش همي برکشيد (فردوسي)
همه بزم و نخجير بد کار اوي دگر اسب و ميدان و چوگان و گوي (فردوسي)
سياوش چنين گفت با شهريار که کي باشدم دست و چوگان به کار (فردوسي)
ز من وز اهل دين ميدانْت خاليست بيفکن گوي و هين بگذار چوگان (ناصرخسرو)
سرگشته چو گوي شد دل من تا زلف تو گشت همچو چوگان (رشيدالدين وطواط)
مرا چون گوي سرگردان اگر دارد عجب نبود چنين گوئي که الا زخم چوگان را نميشايد (مجير بيلقاني)
دلت خاقانيا زخم فلک راست که آن چوگان جز اين گوئي ندارد (خاقاني)
هرکه چوگان سر زلف تو ديد همچو گوئي بر سر چوگان بماند(خاقاني)
همچو گوئي مانده در چوگان چنين چند خواهم بود سرگردان چنين ؟ (عطار)
من چو گوئي پا و سر گم کرده ام تا تو مرا زلف بفشاني و پس از حلقه چوگاني دهي (عطار)
پاي را بربست و گفتا گو شوم در خم چوگانْش غلطان ميروم (مولوي)
بچندين حيلت و حکمت که گوي از همگنان بردم به چوگانها نميافتد چنين گوي زنخداني (سعدي)
ز خلق گوي لطافت تو بردهاي امروز که دل بدست تو گويي است در خم چوگان (سعدي)
چوگان حکم در کف و گوئي نميزني باز ظفر به دست و شکاري نميکني (حافظ)
گوي زمين ربوده چوگان عدل اوست دامن کشيده گنبد نيلي حصار هم (حافظ)
اي صبا با ساکنان شهر يزد از ما بگوي اي سر حق ناشناسان گوي چوگان شما (حافظ)
ثبت جهاني چوگان
جمهوري آذربايجان در دوازدهم آذر ماه سال ۱۳۹۲ شمسي تصميم داشت چوگان را در يونسکو به نام خود ثبت کند اما درخواستش در هشتمين نشست کميته ميراث ناملموس يونسکو در باکو پذيرفته نشد و تنها اين کشور توانست بازي محلي قرهباغ را به عنوان چوگان آذربايجاني ثبت کند.
ابوالفضل قارايف نماينده جمهوري آذربايجان در حاشيه اين اجلاس ضمن تشکر از حساسيت کشورهاي مختلف به خصوص نسبت به ثبت بازي چوگان گفت:
چوگان يک بازي مشترک منطقهاي و يک ميراث مشترک فرهنگي است و همه کشورها از جمله ايران ميتوانند در ثبت مشترک جهاني آن سهيم باشند.
پرونده نامزدي ثبت جهاني چوگان به يونسکو ارسال شد تا مرکز ميراث جهاني يونسکو، تصميم نهايي خود را در اجلاس سال ۲۰۱۷ نسبت به جهاني شدن اين بازي اعلام کند.
تهيه پرونده اين بازي همزمان با نامگذاري شوراي بينالمللي بناها و محوطههاي تاريخي (ايکوموس)، به مناسبت نام روز جهاني محوطهها و يادمانها با عنوان «ميراث ورزش» صورت گرفته است که هر ساله هدفي را در قالب عنوان يا شعار برجسته ميکند.
ميراثهاي ورزشي، جنبهاي از خلاقيتهاي انساني است که به کيفيتهاي فرهنگي توجه ميکند. تاريخ ورزش با فرهنگهاي کهن گره خورده است و به لحاظ ارزشهاي برجسته آن است که شاهد توسعه معماري، هنر و فناوريهاي مرتبط با آن در طول اعصار هستيم.
مسئول تهيه ثبت اين پرونده با اشاره به اينکه اين بازي در مناطق مختلف کشور برگزار ميشود، افزود:
در طول ۳۴ سال گذشته انجمنهاي چوگان در چهار منطقه تهران، قزوين، کرج و اصفهان و همچنين انجمن مرکزي چوگان در تهران تاسيس شده است.
فدراسيون چوگان با اين هدف که در شهرهايي چون قزوين و اصفهان که پيشينه قديمي در اين ورزش باستاني دارند، خواستار ساخت المانهايي در سطح شهر براي معرفي بيشتر اين ورزش باستاني شده است که هماکنون سازمان زيباسازي شهرداري اصفهان نيز نماد ويژهاي را به نام اين ورزش کهن ايراني طراحي، اجرا و در شهر نصب کرده است.
در دوره شاه عباس و جانشينان او ميدان نقش جهان محلي براي بازي چوگان، رژه سربازان، جشن و چراغاني و محل نمايشهاي اعياد و جشنهاي مختلف بود. دو ستون سنگي جلو مسجد امام و در قرينه آن روبروي سر در بازار قيصريه، دروازههاي بازي چوگان بودهاند. ورزش چوگان نه تنها ورزش کاملا ايراني است بلکه ايرانيها در گسترش و ترويج آن در ديگر کشورها نيز نقش داشتهاند.
در نوروز، هر ساله جشنواره چوگان در قزوين و اصفهان در محل قديمي بازي چوگان برگزار ميشود. هر ساله هيئتهاي اين ورزش باستاني با به تن کردن لباسهاي سنتي، اين بازي مهيج و جذاب را به نمايش عموم مردم درميآورند.
و در نهايت پس از سه سال تلاش گسترده و رايزنيهاي بينالمللي و همکاري نزديک وزارت ورزش و جوانان و سازمان ميراث فرهنگي رشته چوگان بهنام ايران در دوازدهمين اجلاس کميته بينالدول کنوانسيون حفاظت از ميراث ناملموس يونسکو در کره جنوبي با آراي قاطعي به نام جمهوري اسلامي ايران ثبت جهاني شد.
با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد