شباهت امام حسین(ع) و حضرت ابراهیم (ع)
تبيان/ يکي از شباهت که ميان حضرت ابراهيم و امام حسين (عليه السلام) بسيار برجسته است، سرافرازي در آزمون الهي است. قرآن کريم ميفرمايد: «و چون ابراهيم را پروردگارش به کلماتي (شعايري) چند آزمود، و او آنها را به انجام رساند، فرمود من تو را پيشواي مردم ميگمارم» (بقره:۴۲۱) هر دوي آن بزرگواران در انجام آزمون الهي، به همراه خانواده و اهل بيت خود بودند. تمدن بابل در حدود سه هزار و هفتصد سال پيش که حضرت ابراهيم در آن زندگي ميکرد دو ويژگي عمده داشت.نخست اينکه انجام آداب و مراسم و اجراي شعاير جمعي، بيش از عمل صالح، تقوا و فضايل اخلاقي اهميت داشت و کسي که ميخواست به وظيفه خود در برابر خدايان عمل نمايد ميبايست قربانيهاي شايستهاي به معابد تقديم کند و اوراد مخصوصي بخواند. دوم اينکه، گفتهاند: «هيچ تمدني از لحاظ پايبندي به اوهام و خرافات، به پاي تمدن بابلي نميرسيد. کاهنان، هر حادثه را از ولادت غير طبيعي فرزندان گرفته تا اشکال مختلف مرگ، با تعبيرات سحري و فوق طبيعي مورد تفسير و تاويل قرار ميدادند».(۱) تصميم نمرود براي انداختن حضرت ابراهيم در آتش، خود نمونهاي از قرباني انساني و تقديم سنتشکنان به پيشگاه خدايان بود. زماني که آتش بر ابراهيم سرد و گلستان شد، آن هم در حضور هزاران تماشاگر معتقد به خدايان بابل و به ويژه اينکه اين آتش به احترام بتها و براي عقوبت دشمن خدايان بابل افروخته شده بود، اين خبر عجيب به سرعت در سرتاسر بابل پيچيد و به مرور زمان به نواحي ديگر نيز رسيد. طبعا با اتفاق چنين معجزهاي و تحقير خدايان بابل، مردم آن زمان منتظر شنيدن خبرهاي بيشتري از اين پيامبر بودند و نميتوانستند نسبت به آن بيتفاوت باشند. از اينرو، هنگامي که ابراهيم عليهالسلام، به دستور خداوند فرزند را به قربانگاه برد ولي خداي سبحان، گوسفندي را به جاي انسان براي قرباني برگزيد، اين اتفاق نقطه عطفي در سنت شعايري آن روزگاران شد. به طوري که بعدها حتي وقتي امپراطوران تصميم به قرباني کردن انساني ميگرفتند، مورد اعتراض کاهنان دربار قرار ميگرفتند که تاريخ، نمونههايي را ثبت کرده است. اصطلاح قرآني مبارزه با عادات و سنتهاي غلط اجتماعي، اصلاح است و خداوند پيامبران را براي اصلاح عقايد و عادات جامعه مبعوث فرمود. امام حسين عليهالسلام هم که در دعاي عرفه، خود را فرزند ابراهيم ميخواند در ابتداي حرکت خود به سوي کربلا ميفرمايد: من فقط به خاطر اصلاح در امت جدم خارج شدم و ميخواهم امر به معروف و نهي از منکر نمايم و به سيره و سنت جدم ( رسول خدا) و پدرم (اميرالمومنين) عمل نمايم. (۲)بدين ترتيب، ابراهيم و فرزندش حسين (عليه السلام) هر دو الگوي خطشکني بودند و هر دو، با وجود تنهايي و بدون داشتن يک لشکر و مانند آن، شکوه پوشالين و ابهت دروغين حاکمان زمان خود را شکستند و راه را براي مجاهدان بعد از خود هموار نمودند. خداي سبحان، اين ويژگي ابراهيم خليل را به عنوان اسوه و الگو به پيامبر خود معرفي ميکند و ميفرمايد: براي شما در ابراهيم و همراهان او سرمشقي نيکوست، آنگاه که به قومشان گفتند ما از شما و آنچه به جاي خداوند ميپرستيد، بري و برکناريم و ما منکر شماييم و هميشه ميان ما و شما دشمني و عداوت و کينه خواهد بود تا وقتي که به خداي يگانه ايمان بياوريد. (ممتحنه:۴) عبارت قرآني (بدا بيننا و بينکم العداوه و البغضاء ابدا حتي تومنوا بالله وحده)ناخودآگاه، فرازهاي معروف زيارت عاشورا را به ياد ميآورد (اني سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم) و يا فرازي از زيارت جامع که ميفرمايد: ( مبغض لاعداءکم) اين فرازها به مسلمانان ميآموزد که کينه و دشمني با دشمنان دين خدا، در واقع متمم و مکمل محبت الهي است و بدون آن عشق به خداوند، کامل نميشود. شباهت ديگري که ميان حضرت ابراهيم و امام حسين (عليه السلام) بسيار برجسته است، سرافرازي در آزمون الهي است. قرآن کريم ميفرمايد: «و چون ابراهيم را پروردگارش به کلماتي (شعايري) چند آزمود، و او آنها را به انجام رساند، فرمود من تو را پيشواي مردم ميگمارم» (بقره:۴۲۱) هر دوي آن بزرگواران در انجام آزمون الهي، به همراه خانواده و اهل بيت خود بودند. هر دو، فرزند به قربانگاه بردند با اين تفاوت که ابراهيم خليل فرزند خود را صحيح و سالم پس گرفت اما امام حسين (عليه السلام) فرزندان خويش را تقديم کرد، به جز امام سجاد عليهالسلام که به قضاي الهي ميراث نبوت را حفظ کرد. حضرتهاجر در کنار حضرت ابراهيم بود و حضرت زينب سلام اللهعليها در کنار حسينابنعلي عليهالسلام. هر دو در وادي طلب، سرگرداني و حيرتي را تجربه کردند که خداوند براي آنها مقرر کرده بود. هر دو راضي به قضاي الهي بودند و همين رضايت و شهامت در اجراي رسالت، از هر دو بانوي نمونه، سرمشقي جاودانه ساخت. اعمال حج ابراهيمي بدون سعي و صفاي حضرتهاجر کامل نيست، همانگونه که پيام کربلا در کربلا ميماند اگر زينب نبود. در هر دو نهضت، خانه کعبه محور عمليات است. حضرت ابراهيم، خانه کعبه را بنا نهاد تا مرکزيتي براي يکتاپرستي به وجود آيد و حرم امن الهي باشد: و ياد کنيد که خانه [کعبه] را بازگشتگاه و حرم امن براي مردم قرار داديم و [گفتيم] از مقام ابراهيم نمازگاهي بسازيد و به ابراهيم و اسماعيل سفارش کرديم که خانهام را براي غريبان [مسافران] و مقيمان و نمازگزاران پاکيزه گردانيد.(بقره: ۵۲۱) قرآن کريم داستان راز و نياز حضرت ابراهيم و اسماعيل را نقل ميکند تا فلسفه بنيان کعبه روشن شود: و چون ابراهيم و اسماعيل پايههاي خانه [کعبه] را بر آوردند [گفتند] پروردگارا از ما بپذير که تويي شنواي دانا. « پروردگارا ما را فرمانبر خويش بگردان و از ذريه ما امتي فرمانبردار خويش پديدآور و مناسک ما را به ما بنما و از ما در گذر که تويي توبهپذير مهربان.» پروردگارا و از ايشان در ميانشان پيامبري که آيات تو را بر آنان بخواند و به آنان کتاب آسماني و حکمت بياموزد و پاکدلشان سازد بر انگيز که تو پيروزمند فرزانهاي. (بقره:۱۲۸-۱۲۷) حسين بن علي (عليه السلام) نيز به هنگام حرکت به سوي کربلا، يک روز مانده به عيد قربان، شهر مکه را به سوي کربلا ترک کرد تا نشان دهد، حرمي را که خداوند فرمود تا حرم امن الهي براي موحدان باشد، حتي براي فرزندان رسول خدا نيز امن نيست. در قرآن کريم بر دو ويژگي « بردباري» و « دردمندي» حضرت ابراهيم عليهالسلام تاکيد ميشود (هود:۶۷) که هر دو به بُعد اجتماعي و رسالت حضرت ابراهيم بازگشت ميکند. بدين معنا که حضرت ابراهيم، درد جامعه را داشت و از انحرافات موجود در آن به شدت رنج ميبرد؛ همچنانکه حسينبن علي (عليه السلام) نيز وقتي به سرزمين شراف رسيد، براي اتمام حجت با کوفيان فرمود: مردم! من بسوي شما حرکت ننمودم مگر آنگاه که دعوتنامهها و پيکهاي شما به سوي من سرازير گشت که « ما امام و پيشوا نداريم. دعوت ما را بپذير و به سوي ما حرکت کن تا خداوند به وسيله تو ما را هدايت و رهبري نمايد. » … آيا نمي بينيد که به حق عمل نميشود؟ و از باطل نهي نميگردد؟ پس سزاوار است که در چنين وضعي انسان با ايمان، مرگ و ملاقات با خداوند را آرزو کند. آري، من مرگ را جز سعادت و خوشبختي نميبينم، و زندگي با ستمگران را جز خواري و ذلت نميدانم. (۳) ابراهيم به تنهايي يک امت بود « ان ابراهيم کان امه قانتالله حنيفا»(بيگمان ابراهيم پيشوايي فروتن در برابر خداوند و پاکدين بود)(نحل:۰۲۱) و در عين حال به تنهايي در برابر نمرود و درباريانش ايستاد و ناتوانيها و زبونيهاي او را بر شمرد. حضرت ابا عبدالله (عليه السلام) نيز، هنگامي که معاويه از خلفا و يزيد تمجيد کرد و از امام خواست تا با يزيد بيعت کند، امام خطاب به او فرمودند: … «اي معاويه! آنچه دربار? کمالات يزيد و لياقت وي براي امت محمد (ص) برشمردي شنيديم. قصد داري طوري وانمود کني که گويا فرد ناشناختهاي را توصيف ميکني، يا فرد غايبي را معرفي ميکني… در حاليکه يزيد ماهيت خود را آشکار کرده و موقعيت سياسي و اجتماعي و اخلاقي خود را شناسانده است. از يزيد آنگونه که هست بگو! از سگ بازيش بگو، وقتي که سگهاي درنده را به جان همديگر مياندازد. از کبوتر بازيش بگو… از بوالهوسي و عياشي او بگو … از خوشگذرانيش بگو که از ساز و آواز سرمست ميشود. آنچه در پيش گرفتي کنار بگذار، آيا گناهي که تا کنون درباره اين امت بر دوش خود بار کردهاي تو را کافي نيست؟… »(۴) در حديثي آمده است که رسول مکرم اسلام از خداوند درخواست کرد: الهي ارني الاشياء کما هي. (خدايا حقايق اشيا را آنچنانکه هستند به من نشان ده). خداوند پيش از آن با حضرت ابراهيم چنين عملي انجام داد و باطن و حقايق اشيا را به او نشان داد: «و بدين سان ملکوت آسمانها و زمين را به ابراهيم مينمايانيم تا از اصحاب يقين گردد.»(انعام:۵۷) و در جاي ديگري حضرت ابراهيم از خداوند ميخواهد تا زنده کردن مردگان را به او نشان دهد. امام حسين عليهالسلام نيز در دعاي عرفه عرضه ميدارد: «فهمتني ما جاءت به رسلک.» ( خداوندا! تو به من هر آنچه را که پيامبرانت آورده بودند آموختي) و همچنين عرضه ميدارد: «خداوندا تويي که در همه موجودات، خود را به من نشان دادي تا در هر چيز آشکار تو را ديدم. تويي که در هر چيز آشکاري». به نظر ميرسد تاکيدي که امام حسين(عليه السلام) بر توحيد داشته و از خداوند، شناخت معرفت خويش را ميطلبد بيش از حضرت ابراهيم( ع) است و حضرت ابراهيم(عليه السلام) بيشتر طالب شناخت معاد و جلوههاي ديگر خداشناسي بوده است. پي نوشت: ۱ – اديان جهان باستان، يوسف اباذري و جمعي از نويسندگان، ج۲،ص۲۳۶٫ ۲ – بحارالانوار، ج۴۴، ص۳۲۸٫ ۳ – تاريخ ابن عساکر، ص۲۱۴٫ ۴ – تاريخ طبري، ج۳، ص ۲۴۸٫ منبع: همشهري آنلاين / ابوالقاسم جعفري همراهان عزيز، آخرين خبر را بر روي بسترهاي زير دنبال کنيد: آخرين خبر در سروش http://sapp.ir/akharinkhabar آخرين خبر در ايتا https://eitaa.com/joinchat/88211456C878f9966e5 آخرين خبر در آي گپ https://igap.net/akharinkhabar آخرين خبر در ويسپي http://wispi.me/channel/akharinkhabar آخرين خبر در بله https://bale.ai/invite/#/join/MTIwZmMyZT آخرين خبر در گپ https://gap.im/akharinkhabar