ماه مبارک رمضان در نگاه آیتالله طالقانی
روزنامه شهروند/ پدرش، نامش را «محمود» گذاشت و پشت جلد قرآن نوشت: «سيدمحمود روز شنبه، چهارم ربيعالاول ١٣٢٩ قمري به دنيا آمد.» نگاه نوانديش و ادبيات مردمپسند اين روحاني، او را به شخصيت ديني استثنايي، جامع و محبوب در ميان مردم بدل کرده است. اين جملات بخشي از توصيف محمود دولتآبادي از مرحوم طالقاني است: «آقاي طالقاني واقعا شبيه هيچکس نبود. طالقاني خيلي عزيز بود، سعهصدر داشت و بزرگوار بود. اين عالمبزرگوار سخنرانيهايي به مناسبت ماه رمضان داشته است که در آن به مسأله فلسفه روزهداري اشاره کرده است. در ادامه به مناسبت ماه رمضان بخشهايي از سخنرانيهاي اين عالم بزرگوار را با هم ميخوانيم. تفسير آيه ١٨٣ بقره آيتالله سيدمحمود طالقاني، مفسر قرآنکريم و از بنيانگذاران نوانديشي در تفسير پرتوي از قرآن خود و در تفسير آيه سوره بقره آورده است: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (آيه ۱۸۳) کما کتب؛ بيان مشابهت در اصل روزه است، نه چگونگي و مقدار آن. در تورات به وجوب روزه و حدود آن تصريحي نيست، ولي روزهداران را ستوده. موسي پيش از دريافت وحي چهل روز روزه گرفت. يهود به ياد خرابي اورشليم و يک روز از ماه آب روزه ميگيرند. روزه ديگر هم دارند. عيد فصح روزه مسيحيان در انجيل نيز بهوجوب روزه تصريح نشده و روزهدار را ستوده و از ريا برحذرش داشته. روزه مشهور مسيحيان پيش از عيد فصح است. روزه ديگر هم دارند که حيواني نميخورند. از اينگونه روزههاي پراکنده که در ميان يهوديان ومسيحيان معمول بوده، معلوم ميشود که اصل روزه از ارکان عبادات آنها شمرده ميشده. گويند: در مذاهب قديم مصر و روم و يونان و هند نيز انواع روزه معمول بوده. انگيزه فطري روزهداري گويا روزه، پيش از وجوب در اديان الهي، انگيزه فطري داشته است. زيرا بشر تعاليطلب که نميخواسته در سطح حيوانات پايين آيد و يک سر محکوم تمايلات و شهوات حيواني شود، روزه را وسيله و سپري براي مقاومت در برابر اينگونه تمايلات شناخته تا خود را برتر آرد و قهرماني نمايد. همين حکمت اصلي روزه است: لعلکم تتقون. روزه، چون ناشي از مبدأ ايمان و امر خدا: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ کُتِبَ ...» باشد، نيروي مقاومت را افزايش ميدهد تا به مقام تقوا رساند و شخصيت برتر انسان محقق شود. حکمت اصلي روزهداري، تقوا تقوا حکمت اصلي و برتر روزه است. نه براي رنجور داشتن جسم تا خشم خدا يا خدايان را فرو نشاند که يهود و بعضي مشرکان ميپنداشتند و نه براي احساس همدردي با گرسنگان و تساوي با آنان که بعضي روشنفکران ميپندارند. ياد پيوسته خدا روزه هر چه آثار و فوايد بدني و اخلاقي و اجتماعي دارد در طريق تقوا است نه حکمت اصلي آن. چون روحيات با بدن و هر دو در چگونگي روابط اجتماعي وابسته و از هم متاثر هستند. تحليل رسوبات و رطوبتهاي زائد دستگاههاي تغذيه، سبک و حساسشدن دستگاه اعصاب و مغز، بيدارشدن احساس رأفت و همچنين ياد پيوسته خدا و فرمان او، همه براي رسيدن به تقوا است. بيتقوايي ماشين بيفرماني است از سوي ديگر، تقوايي که در خلال درونمايه و پايه گرفته باشد خود اينگونه آثار را هميشه دارد و نگهباني ميکند؛ و اگر تقوا نباشد تأمين و نگهبان ديگري براي جسم وجان و روابط اجتماع در آن نيست. شخص بيتقوا، چون ماشين بيفرماني است که جادههاي لغزنده و نشيبها، چرخهاي آن را به هر سو ميکشاند. شناخت سنت پيشينيان اياما معدودات_ ظرف کتب يا فعل مقدر، وصف معدودات براي تحديد و تسهيل اياما، است: روزه مکتوب بايد در روزهاي محدود و معدودي ازسال باشد نه هميشه ونه پراکنده. تا همه با هم از آغاز تا انجام آن روزها را روزه بداريد و به صورت اجتماعي، مسير عادات شبانهروز و بندهاي شهوات پست که دامهاي شيطاني است از ميان برداريد. ندا تنبيهي يا ايهاف وصف ايماني- الذين امنوا، تشبيه کما کتب ...، ظرف ايامأ معدودات، براي هشياري و شناخت سنت پيشينيان و حکمت و ظرف روزه است تا مسلمانان با بينش و تصميم همگاني، براي انجام اين عبادت سنگين آماده شوند. نگاهي کوتاه به پرتوي از قرآن پرتوي از قرآن، نوشته مجاهد نستوه، مرحوم آيتالله طالقاني، تفسيري جامعهشناسانه به قرآن است. حجتالاسلام سيدمحمود دعايي دراينباره چنين ميگويد: «يک روز داشتم پرتوي از قرآن را مطالعه ميکردم. بعد آن را بردم خدمت امام. ايشان با علاقه آن را مطالعه کردند و آن را تحسين و از من هم بسيار تقدير کردند که اين کتاب را در اختيارشان قرار داده بودم. بعد فرمودند: من بناي تقريظ نوشتن بر چيزي ندارم، ولي اگر چنين قصدي داشتم، بر اين کتاب تقريظ مينوشتم. شما اين کتاب را حتما بده مصطفي بخواند، چون دارد تفسير مينويسد و اين کتاب کمکش ميکند.» پرتوي از قرآن تفسيري شش جلدي است که طي سالهاي ۱۳۴۱- ۱۳۵۷ش فراهم آمده و به تدريج (۱۳۴۲ – ۱۳۶۰) منتشر شد. جلد نخست داراي يک مقدمه، تفسير سوره حمد و ۱۴۴ آيه از سوره بقره است. در جلد دوم آيات ۱۴۵ تا پايان سوره بقره مطرح شده است. سوره آل عمران در جلد سوم، بخش اول جزء سيام قرآن از آغاز سوره نبأ تا آخر سوره طارق در جلد چهارم و بخش دوم جزء سيام از سوره اعلي تا آخر قرآن (سوره ناس) در جلد پنجم و ۲۲ آيه سوره نساء در جلد ششم تفسير شده است. در جلد ششم، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبيرات پرتوي از قرآن در حدود ۱۵۰ صفحه درج شده است که راهنماي مفيدي است.