فضائل و اعمال سفارش شده در ماه ذی القعده

باشگاه خبرنگاران/ استاد حوزه علميه امام خميني (ره) به فضائل و اعمال سفارش شده در ماه ذي القعده پرداخت. ماه ذي القعده، ماه استجابت دعا عليه ظالمين و آغاز اربعين کليميه و فرصتي براي جا ماندگان از ماه رمضان است. حجت الاسلام ابوالفضل ابراهيمي، استاد حوزه علميه امام خميني (ره) در متن پيش رو به فضائل و اعمال سفارش شده در ماه ذي القعده پرداخته است؛ «إِنَّ عِدَّةَ الشهُّورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شهَرًا فيِ کِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ مِنهْا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ» خداي متعال در آيه ۳۶ از سوره توبه مي‌فرمايند: ماه‌هاي قمري در کتاب الهي از روزي که خداي متعال آسمان‌ها و زمين را خلق کرد، دوازده ماه است که چهار ماه از آن‌ها ماه حرام است. ماه‌هاي حرام عبارتند از: ماه رجب و سه ماه ذي القعده و ذي الحجة و محرم. ماه‌هاي حرام ويژگي‌هاي خاصي دارند هم از نظر تشريعي و هم از نظر تکويني. از نظر تشريعي ماه‌هاي حرام احکام خاص خود را دارند. حضرت امام در تحرير الوسيلة مي‌فرمايند: مسألۀ ۲۳- اگر قتل را در ماه‌هاي حرام: رجب و ذي القعده و ذي الحجّه و محرم، مرتکب شود بر او به جهت تغليظ و شدت، يک ديه و ثلث است، … و در اعضا و همچنين در قتل نزديکان، تغليظي نمي‌باشد. يعني ديه قتل در ماه‌هاي حرام يک سوم بيشتر از آن در ماه‌هاي غير حرام است و اين افزايش شمال قطع اعضا و قتل نزديکان شخص نمي‌شود. يکي ديگر از احکام ماه‌هاي حرام حرمت جنگ در اين ماه‌ها مي‌باشد که خداي متعال در قرآن به آن اشاره فرموده است. يَسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ کَبِيرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ (بقره / ۲۱۷)‌اي رسول خدا از تو در مورد جنگ در ماه‌هاي حرام سوال مي‌کنند: به ايشان بگو گناه جنگ در اين ماه بزرگ است. اما اگر در ماه حرام مسلمين مورد حمله قرار گرفتند دفاع در ماه‌هاي حرام اشکال ندارد. خداي متعال مي‌فرمايد: الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَ الْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَي عَلَيْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَي عَلَيْکُمْ (بقره / ۱۹۴) ماه حرامي که حرمت آن را بر شما شکستند شما هم مي‌توانيد در ماه حرام ايشان را قصاص کنيد پس هر کسي بر شما تجاوز کرد شما نيز مي‌توانيد مقابله به مثل کنيد. مرحوم ميرزاجواد ملکي تبريزي رحمه الله در کتاب «المراقبات» نکته لطيفي از اين حکم فقهي استفاده فرموده اند. ايشان مي‌فرمايند: «شخص عاقل پس از اطلاع از حرمت جنگ در ماه حرام متوجه اين نکته مي‌شود که پس جنگ با خداي متعال و مخالفت با خداي متعال چگونه است؟! اگر جنگ با انسان حرمت دارد جنگ با خداي متعال حرمت بيشتري دارد. بعد خطاب مي‌کنند: «پس‌اي نفس در اين ماه تلاش کن بر حفظ قلب و بدن بيشتر از آنچه در ساير ماه‌ها تلاش مي‌کردي». مرحوم شيخ جعفر کاشف الغطاء در کتاب شريف کشف الغطاء در بحث محرمات احرام مي‌فرمايند: «چهارمين از اين محرمات فعل کار‌هاي حرام و ترک واجبات توسط شخص محرم است يعني گناه فعل حرام دو برابر مي‌شود و علتش اين است که در اين حال که حال عبادت است و عبد بايد خود را ذليلانه در حضور پروردگار خود احساس کند انجام فعل حرام هتک حرمت بيشتري نسبت به مولا دارد و همين طور در مشاهد مشرفه و در ماه‌هاي حرام و به همين دليل ديه‌ي قتل در محدوده حرم الهي و در ماه‌هاي حرام بيشتر مي‌شود و هر فعل واجب و حرامي حرمت و وجوبش شديدتر مي‌شود و اين يا به خاطر شرف فاعل فعل است و يا زمان و مکان انجام آن در شدت حرمت و ثواب تأثير دارد». از جمله احکام اين ماه زيارت بيت الله الحرام است که ماه رجب عمره در آن بسيار تاکيد شده است و سه ماه ذي القعده و ذي الحجة و محرم فصل انجام حَجة الاسلام مي‌باشد. اما ماه‌هاي حرام احکام و آثاري تکويني دارد. يکي از آن آثار تشديد حرمت گناه و انجام ثواب در اين ماه‌ها است. اثر ديگري که مرحوم سيد بن طاووس در اعمال ماه ذي القعده براي ماه‌هاي حرام نقل کرده است استجابت دعا بر عليه ظالمين است. بعد داستان‌هايي نقل مي‌کنند که حتي در زمان جاهليت اگر شخصي مظلوم واقع مي‌شد صبر مي‌کرد تا ماه حرام فرا برسد و در آن ماه‌ها اشخاصي که به او ظلم کرده بودند را نفرين مي‌کرد و دعايش مستجاب مي‌شد. بزرگان از علما نسبت به ماه ذي القعده و دهه‌ي اول ذي الحجه اهميت ويژه‌اي قائل هستند. اين چهل روز ايامي است که حضرت موسي ميهمان خداي متعال در کوه طور بود به همين خاطر اين چهل روز به «اربعين کليميه» معروف شده است. خداي متعال در قرآن دو مرتبه به اين چهل روز اشاره فرموده اند. ابتدا در سوره بقره مي‌فرمايند: وَ إِذْ وَاعَدْنَا مُوسَي أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظَالِمُونَ ﴿۵۱﴾ در اين آيه شريفه تکيه کلام بر روي گناه بزرگ بني اسرائيل و گوساله پرستي ايشان است و شايد به همين جهت تعبير «أربعين ليلة» فرمودند، اما در سوره اعراف که اشاره به اين وعده چهل روزه است خداي متعال بيان را عوض مي‌کنند و اين طور مي‌فرمايند: وَ وَاعَدْنَا مُوسَي ثَلاَثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ قَالَ مُوسَي لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ وَ لاَ تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ ﴿۱۴۲﴾ ما سي روز با موسي وعده کرديم و آن سي روز به با ده روز ديگر تمام کرديم. شايد اين گونه تعبير به سبب ويژگي‌هاي اين دو زمان خاص باشد يعني سي روز ماه ذي القعده خود يک ويژگي دارد که آغاز ميهماني حضرت موسي در اين ماه بوده است و ده روز بعد که دهه‌ي اول ذي الحجة است و جزو بهترين روز‌هاي سال مي‌باشد، ويژگي متمايز از آن سي روز دارد و در قرآن هم به «أيام معلومات» نامگذاري شده است. ثمره اين چهل روز عبادت که طبق نقل حضرت در اين چهل روز آب و غذايي نخوردند و نخوابيدند و غرق در محبت خداي متعال بودند، نزول تورات بر حضرت موسي بود. قَالَ يَا مُوسَي إِنِّي اصْطَفَيْتُکَ عَلَي النَّاسِ بِرِسَالاَتِي وَ بِکَلاَمِي: خداي متعال به موسي فرمود: به درستي که من تو را از بين مردم زمانت برگزيدم به سبب رسالت خود که بر دوش تو نهادم و تو را مفتخر به تکلم با خود کردم. با توجه به اين ميهماني خدا براي حضرت موسي، علماي اخلاق توصيه به مراقبت در اين چهل روز دارند. اينکه انسان چهل روز يک عمل را انجام دهد در روايات نيز وارد شده است. ابن فهد حلي رحمه الله در کتاب شريف عدة الداعي از نبي مکرم اسلام صلي الله عليه و آله نقل مي‌کنند: مَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً فَجَّرَ اللَّهُ يَنَابِيعَ الْحِکْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَي لِسَانِهِ. هر کسي خود را چهل روز خود را براي خداي متعال خالص کند خدا چشمه‌هاي حکمت را از قلبش بر زبانش مي‌چوشاند. آيت الله جوادي آملي مي‌فرمايند: «اربعين گيري سخت نيست، اربعين گيري از دستورات رسمي دين ما است. وجود مبارک موساي کليم از اول ذيقعده تا دهم ذيحجّه اين اربعين را داشت، ما اگر نتوانيم آن اربعين کامل را داشته باشيم لااقل اين چهل شبانه روز مواظب باشيم غذا‌هاي آلوده، حرف‌هاي آلوده، فکر‌هاي آلوده نداشته باشيم.» اين مفسر قرآن در ادامه کلامشان مي‌فرمايند: «اين چلّه گيري از امروز شروع مي‌شود وجود مبارک موساي کليم از اول ذيقعده اين اربعينش را شروع کرد تا دهم ذيحجّه اين چهل روز به نتيجه رسيد تورات نصيب او شد و اين راه را به ما گفتند راه انبيا را برويد منتها حالا آن‌ها وحي الهي نصيبشان شد آن‌ها در قلّه اند ما در دامنه ما اين اربعين را بگيريم تا حرف‌هاي آن‌ها را بفهميم کسي نه آن توقع را دارد نه شدني است که راهي که آن‌ها رفتند آدم تا آن قلّه برود، ولي اصلِ اين راه باز است همراهان خوبي هم دارند آدم را کمک مي‌کنند يک ذرّه از آن علوم که نصيب انسان بشود آدم راحت است نه بيراهه مي‌رود نه راه ديگري را مي‌بندد دهنش بسته است ديگر باز نيست که هر حرفي را بخواهد بزند چشمش بسته است باز نيست که هر جايي را بخواهد نگاه بکند.» در ادبيات فارسي هم به چلّه گيري اشاره شده است. خواجه شيراز مي‌فرمايد: سحرگه ره روي در سرزميني همي‌گفت اين معما با قريني که‌اي صوفي شراب آن گه شود صاف که در شيشه بر آرد اربعيني البته بايد توجه داشت منظور از چلّه گيري کنار گرفتن از جامعه مسلمين نمي‌باشد. صوفيه چله گيري دارند و از جامعه فاصله مي‌گيرند، اما در تعاليم اسلامي جدا شدن از اجتماع مسلمين مذموم است. علماي مسيحي از جامعه کناره مي‌گيرند و در محل مخصوصي خود را محبوس مي‌کنند، اما پيامبر فرمودند: در اسلام رهبانيّت وجود ندارد. وقتي به حضرت خبر دادند عثمان بن مظعون به سبب از دست دادن فرزندش اجتماع مسلمين را ترک کرده و گوشه‌اي مشغول به عبادت است، حضرت او را خواستند و به او فرمودند: يَا عُثْمَانُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَي لَمْ يَکْتُبْ عَلَيْنَا الرَّهْبَانِيَّةَ إِنَّمَا رَهْبَانِيَّةُ أُمَّتِي‏ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّه‏:‌اي عثمان خداي تبارک و تعالي بر ما مسلمين رهبانيّت را ننوشته اند و به درستي که رهبانيّت امت من جهاد در راه خداست. اين کلام از حضرت بسيار مهم است مؤمن حق ندارد خود را کنار بکشد و کاري به کار مسلمانان نداشته باشد. رهبانيّت و گوشه گيري در اسلام جهاد در راه خداست، يعني مؤمن آنقدر بايد اهل تلاش باشد که گوشه گيري او جهاد باشد. پس انسان مؤمن بايد در متن جامعه باشد، اما در عين حال اين حضور در جامعه منافاتي با حال تذکر و عبادت خداي متعال ندارد. اميرالمومنين (ع) به اصبغ بن نباته فرمودند: خَالِطُوا النَّاسَ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ أَبْدَانِکُمْ وَ زَايِلُوهُمْ بِقُلُوبِکُمْ وَ أَعْمَالِکُم‏: در بين مردم باشيد با زبان و بدن خود، اما قلب و اعمالتان از ايشان جدا باشد. کنايه از اينکه مؤمن بايد در جامعه مسلمين باشد، اما قلبش مشغول به خداي متعال باشد. اين ايام فرصتي است تا جا ماندگان از ماه رمضان اين آمادگي را پيدا کنند تا در روز عرفه و عيد قربان خود را به کاروان بندگان الهي برسانند. بهترين عمل در اين چهل روز و در همه ايام همان توصيه پيامبر به اميرالمومنين (ع) است که در انتهاي خطبه شعبانيه وقتي اميرالمومنين از پيامبر پرسيدند بهترين عمل در ماه رمضان چيست؟ فرمودند: ترک گناه.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد

instagram.com/akharinkhabar