سنتهای قدیمی عزاداری در حرم امام رضا(ع)
فارس/ حرم مطهر امام رضا (ع) در طول تاريخ شاهد برپايي آيينهاي مختلف عزاداري براي سيدالشهدا (ع) است که برخي از اين آيينها هنوز در حرم رضوي اجرا ميشود و به عنوان يک ميراث ماندگار در تاريخ به ثبت رسيده است.
اين برنامهها همزمان با آغاز ماه محرم با اجراي آيين «اذن عزا» توسط خادمان آغاز ميشود که آيينهايي از جمله «صلات»، «کرسيخواني در حرم»، «بازارروي» و «خطبهخواني شب عاشورا» از جمله اين آيينها است که هر کدام قدمتي تاريخي دارند. البته برخي آيينها هم طي سالهاي اخير به مراسمهاي حرم اضافه شده که از جمله اين آيينها ميتوان به مراسم «شيرخوارگان حسيني» و «احلي من العسل» اشاره کرد. اين آيينها به جز برنامههاي روزانه عزاداري مانند مرثيهسراييها و سخنرانيها است.
اذن عزا و تعويض پرچم
هيأتهاي مشهد هم مانند ديگر هيأتهاي کشور چند روز مانده به آغاز ماه محرم سياهپوش ميشوند اما شروع رسمي آيين عزاداري در اين شهر همزمان با تعويض پرچم گنبد منور امام رضا (ع) است که شب اول ماه محرم اين اتفاق رخ ميدهد و طي آن تعدادي از خادمان آستان ضمن تعويض پرچم سبز گنبد به پرچم سياه در مراسمي خاص از امام رئوف براي آغاز عزاداري ماه محرم اذن ميگيرند.
در آيين اذن عزا خادمان بارگاه امام رضا (ع) و برخي از هيئتهاي مذهبي و عموم زائران حضور دارند که قرائت صلوات خاصه، مرثيهسرايي ذاکران اهل بيت (ع) از جمله آيتمهاي آن است و در انتها پرچم عزاي حسيني از سوي برخي خادمان به نمايندگان هيأتها اعطا ميشود.
صلات
مراسم سنتي صلات از ديگر مراسمهايي است که در آغاز عزاداري ماه محرم انجام ميشود که در صبح روز اول ماه محرم برگزار و طي آن تعدادي از خادمان آستان امام رضا (ع) صبح روز اول ماه محرم پس از طلوع آفتاب در مقابل پنجره فولاد گرد هم جمع شده و پس از مرثيهسرايي براي سرور و سالار شهيدان به سمت گلدستههاي حرم رفته و بر روي گلدستهها متن خاصي را قرائت ميکنند. اين مراسم در سالهاي اخير با گسترش حرم رضوي در ۸ گلدسته واقع در صحنهاي انقلاب اسلامي، گوهرشاد، جمهوري و ايوان وليعصر (عج) صحن جامع رضوي اجرا ميشود.
در اين مراسم که قدمتي ۳۰۰ ساله دارد خادمان آستان قدس رضوي بخشهايي از شعر محتشم کاشاني معروف به «باز اين چه شورش است که در خلق عالم است» را همخواني و پس از آن ذاکران اهل بيت (ع) بر روي گلدستههاي آستان به مرثيهسرايي ميپردازند.
بازار روي
از جمله سنتهاي ديرين و پرشور عزاداري در مشهد سنت بازار روي است که اين سنت ويژه دستههاي عزاداري است که با تشريفات خاصي وارد حرم ميشوند و پس از عزاداري از حرم خارج ميشوند. اين کار در روزهاي تاسوعا و عاشورا اوج ميگيرد و علت انتخاب نام بازار روي بر اين سنت عزاداري اين است که هيأتها از قديم از درب بازار وارد حرم ميشدند.
سنتبازار روي در سال دوبار در حرم امام رضا (ع) برگزار ميشود که يکبار در ايام محرم و صفر و بار ديگر در ايام شهادت امام رضا (ع) هيأتهاي عزاداري از مسيري مشخص به سمت حرم حرکت ميکنند.
کرسيخواني
کرسيخواني از جمله مراسمهايي است که به جر حرم امام رضا (ع) در بسياري از نقاط کشور هم مشابه آن برگزار ميشود. در اين مراسم پس از ورود هيأت عزاداري به حرم چهارپايهاي در ميان دسته عزاداري قرار ميدهند و يکي از مداحان پيشکسوت و خوش صدا برروي آن قرار گرفته و به نوحهخواني ميپردازد. اصولاً در اين برنامه مداح دمي ميخواند و عزاداران با دمي ديگر پاسخ ميدهند.
خطبهخواني شب عاشورا
مراسم خطبهخواني شب عاشورا هم يکي از مراسمهايي است که قدمتي بسيار دارد و از آيينهاي کهن حرم رضوي محسوب ميشود. در اين مراسم خادمان آستان امام رضا (ع) در صحن انقلاب حرم رضوي گرد هم جمع شده و درحالي که شمع به دست دارند به قرائت خطبه ويژه اين شب ميپردازند.
اين مراسم دو بار در سال برگزار ميشود که يکبار شب عاشورا و بار ديگر در شب شهادت امام رضا (ع) برگزار ميشود. مراسم خطبه خواني بر اساس وقف نامه عليشاه، حاکم وقت خراسان در ۱۱۶۰ هجري قمري آغاز شده و از آن زمان تاکنون همه ساله در شب عاشوراي حسيني و شب شهادت امام رضا (ع) برگزار مي شود
در اين مراسم، توليت و خدام آستان قدس رضوي ضمن مرثيهسرايي و عزاداري به قرائت خطبه ويژه اين شب ميپردازند که شامل شهادت به يگانگي ذات اقدس الهي، حمد و ستايش پروردگار يکتا و درود و رحمت بر رسول اکرم (ص) و همچنين سلام و درود بر ائمه معصومين (ع)، شهدا، امام راحل و آرزوي سلامتي و طول عمر مقام معظم رهبري است، همچنين در اين آيين فرارسيدن ايام عزا را به محضر امام رضا (ع) تسليت ميگويند.
شام غريبان
در اين مراسم که در شام دهم ماه محرم و از غروب عاشوراي حسيني برگزار ميشود جمع کثيري از خادمان، دربانان، کفشداران و... حرم رضوي درحالي که شمع به دست دارند از مسيري بيرون از حرم به راه افتاده و وارد حرم ميشوند و در صحن انقلاب اسلامي مستقر ميشوند.
در اين مراسم چراغهاي حرم تا حد زيادي خاموششده و شمعهاي در دستان خادمان روشني بخش صحن است. همچنين مرثيهسرايي و نوحهخواني از جمله برنامههاي اين آيين است.