حرفه جذاب پرنده نگری و شکار پرنده با دوربین!
خراسان/ آشنايي با يکي از شاخههاي جذاب و هيجانانگيز اکوتوريسم به نام پرندهنگري و گفتوگو با يک پرندهنگر موفق؛
شاخههاي اکوتوريسم و گردشگري در طبيعت بسيار گسترده و متنوع است، آن قدر که شما با هر نوعي از سبک زندگي مورد علاقهتان ميتوانيد وارد دنياي آن شويد و خودتان را عضوي از اين خانواده بزرگ بدانيد. پرنده نگري (bird watching) يکي از اين شاخههاست که کمتر به گوش فردي حتي علاقهمندان به طبيعت و سفر خورده و برايشان آشناست. امروزه به واسطه آپارتماننشيني و زندگي در شهرهاي شلوغ و پر از دود، تعداد پرندگاني که ميشناسيم از تعداد انگشتان دست فراتر نميرود. پرنده نگري فرصت خوبي است که ضمن گذران هدفمند اوقات فراغت در طبيعت بکر و خلوت بدون ترس از کرونا و ...، از کشف پرندگان زيبا و آواز دلانگيزشان لذت ببريد. همچنين حفظ آرامش و سکوت که در حين پرندهنگري ضروري است، براي آرامش ذهن و روان و تقويت تمرکز مفيد است. هنگام تجربه اين تفريح جذاب و لذتبخش، حتي ميتوانيد کودکان و نوجوانان را با خود همراه کنيد زيرا براي پرندهنگر بودن به اطلاعات حرفهاي و قدرت بدني خاصي احتياج نيست و ابزار لازم هم به آساني قابل تهيه است و به جز دوربين، هزينه زيادي هم در بر نخواهد داشت. توجه داشته باشيد در پرندهنگري سعي بر اين است تا گونههاي مختلف پرندهها شناخته و مکان و روش زندگي آنان بررسي شود. در ضمن دستيابي به اين هدف، از ديدن زيباييهاي طبيعت نيز لذت برده شود. پرونده امروز درباره اين شاخه از اکوتوريسم است، نکات جالبي که به احتمال زياد تا حالا چيزي دربارهاش نشنيدهايد و گفت وگو با يک پرندهنگر موفق.
تنوعزيستي پرندگان در ايران بيشتر از تمام اروپا
تنوع شرايط جغرافيايي و اقليمي سرزمينمان بستر مناسبي براي پرندهنگري فراهم کرده است. ايران داراي اقليمهاي متفاوت خشک و نيمه خشک، بيابانهاي مرکزي، جنگلهاي پرباران و نخلستانها در جنوب است که موجب تنوع زيستي بالاي پرندگان شده است. حتي در فصول مهاجرت، پرندگان بومي نقاط ديگر جهان نيز در کشورمان قابل مشاهده هستند. ايران داراي بيش از 100 زيستگاه مناسب است، به همين دليل ميتوان در ايران به اندازه تمام قاره اروپا شاهد حضور گونههاي فراواني از پرندگان بود. در ضمن براي تماشاي پرندگان ميتوانيد همراه تورهاي پرندهنگري به زيستگاه طبيعي آنها سفر کنيد تا به صورت تخصصيتر پا به اين عرصه جذاب گذاشته باشيد.
منحصر به فرد ترين زيستگاههاي پرندگان در ايران
در شمال ايران تالاب ميانکاله، شبه جزيرهاي در جنوب شرقي درياي خزر قرار دارد. اين منطقه از زيباترين و بکرترين تالابهاي جهان است. تالاب ميانکاله از سمت يونسکو به عنوان تالاب ذخيرهگاه طبيعي زيست کره و تالاب فريدونکنار به عنوان تالاب بينالمللي به ثبت رسيده اند و تحت حفاظت قرار دارند. اين مناطق هر ساله در فصل مهاجرت ميزبان پرندگان گوناگون بسياري هستند که اميد، آخرين درناي سيبري از آن جمله است. همچنين تالاب چغاخور، رودخانه چشمه کيله و منطقه حفاظت شده تالش از ديگر زيستگاههاي ديدني پرندگان بومي و مهاجر در شمال کشور هستند. آذربايجان غربي از جمله غنيترين و منحصر به فردترين زيستگاههاي پرندگان را در خود دارد. اين استان با داشتن ۷۰ تالاب دايمي و فصلي و ۹۰ زيستگاه آبي محل زندگي بيش از 300 گونه از پرندگان ايران است. علاوه بر آن سالانه هزاران پرنده مهاجر در اين منطقه فرود ميآيند. تالاب کاني برازان، سلدوز و حسنلو از جمله تالابهاي آذربايجان غربي است. تالاب کاني برازان نخستين سايت پرندهنگري در کشور است که تلسکوپهايي هم براي تماشاي پرندگان دارد. همچنين درياچههاي اروميه، زريبار، سيران گولي و اطراف رود ارس از مهمترين زيستگاههاي طبيعي پرندگان هستند که گردشگران براي سفر انتخاب ميکنند.
تالابي که ميزبان 150 گونه پرنده از اروپا و سيبري است
در جنوب ايران هم، خوزستان اکوسيستم متنوعي از اقليمهاي متفاوت دارد. تالابها و رودخانههاي اين استان گونههاي مختلفي از جانوران و پرندگان را به خود جذب ميکند. در فصل پاييز و زمستان تالاب شادگان ميزبان گونههاي بسياري از پرندگان مهاجر است که حدود 150 گونه از اروپا، کانادا و سيبري به اين منطقه ميآيند. تالاب هاي هورالعظيم، بامدژ، ميانگران و رودخانههاي آب شور و شيرين با هواي معتدل مقصد تماشايي براي پرندهنگرهاست.
پرندهنگري نياز به سفر ندارد
اگر اين روزها فرصت و امکان سفر(به خاطر شرايط کرونايي و ...) نداشته باشيد، در شهر و محل زندگي خودتان نيز پارکهاي طبيعي، کنار رودها و درياچهها و لابهلاي شاخه درختان در مراتع بيرون شهر مناطقي هستند که سوژههاي خوب و ديدني براي پرندهنگري دارند.
چه لوازمي همراه ببريم؟
همانطور که گفته شد، براي پرندهنگر بودن به قدرت بدني خاصي احتياج نيست و ابزار لازم نيز به آساني قابل تهيه است.
دوربين دوچشمي| براي يافتن سوژهها و تماشاي آنها به يک دوربين دوچشمي نياز داريد زيرا اغلب نميتوانيد به پرندگان نزديک شويد يا ممکن است در ارتفاع بالاتري از ديد شما قرار داشته باشند. به همين دليل دوربين دوچشمي يا تلسکوپ از ضروريات پرندهنگري محسوب ميشود. يک دوربين دوچشمي سبک تهيه کنيد تا بتوانيد در تمام طول مدت پرندهنگري از گردنتان آويزان کنيد. ميتوانيد در ابتدا با بودجه کمي يک دوربين دوچشمي ساده تهيه کنيد و بعد با توجه به ميزان حرفهاي شدن در اين رشته، سراغ گزينههاي تخصصي برويد.
کتاب راهنما؛ زماني که تصميم گرفتيد به کدام منطقه برويد، قبل از حرکت درباره گونههاي ساکن آنجا تحقيق کنيد. همچنين کتاب راهنماي پرندگان منطقه مدنظر را تهيه کنيد و همراه داشته باشيد. به کمک کتاب راهنما شما مطلع ميشويد که انتظار حضور کدام گونهها وجود دارد و با بررسي زمان حضور و موقعيتتان در منطقه ميتوانيد آنها را پيدا کنيد. سپس با ديدن پرندهها مشخصاتشان را با اطلاعات کتاب تطبيق دهيد و نام گونه را بشناسيد.
دفترچه يادداشت و مداد؛ با هر بار مشاهده پرندگان و شناختن نام گونه، جزئيات را جايي ثبت کنيد. اين عمل در تجربههاي بعدي پرندهنگري براي شما مانند راهنما عمل و کمک ميکند با استناد به نوشتهها، مشاهداتتان از پرندهها را دستهبندي کنيد. همچنين ميتوانيد با پايه قرار دادن اطلاعات مشاهده پرندگان و يادداشتهاي روزانه براي علاقهمندان ديگر گزارشي از سفرها و مشاهدات خود ارائه دهيد.
لباس همرنگ يا پوشش استتار؛بيشتر پرندگان در صورتي که متوجه حضور شما شوند، آن محل را ترک ميکنند. اگر رنگ لباس شما با محيط در تضاد و از رنگهاي تند و شاخص باشد، پرندگان احساس خطر و فرار ميکنند. رنگ لباس خود را با توجه به محيطي که براي پرندهنگري رفتهايد و طبيعت اطرافتان انتخاب کنيد. همچنين ميتوانيد لباسهاي مخصوص استتار با فرم مخصوص تهيه کنيد که رنگشان با ترکيب شاخ و برگ محيطهاي طبيعي مخلوط ميشود و به شما اجازه ميدهد بدون برهم خوردن آرامش به فعاليت خود ادامه دهيد.
و اين چند مورد ديگر؛ کفش مناسب، کلاه آفتابگير، عينک آفتابي، خوراکي مقوي، چراغ قوه و پاوربانک از ديگر ملزومات سفرهاي پرندهنگري است.
اشتباهات نابخشودني در پرندهنگري
به هيچ وجه براي عکاسي، پرندگان را تعقيب نکنيد و به لانه آنها نزديک نشويد. اشتياق شما براي مشاهده دقيقتر پرندهاي که در نزديکي شماست، طبيعي است اما اين کار به آنها استرس وارد ميکند و انواع مشکلات را براي آنها ايجاد خواهد کرد. مثلا ممکن است با وحشت بيش از حد از لانه و جوجهها دور شوند وگاهي هم پرندگان مهاجري که قبلا هزاران کيلومتر پرواز کرده و فرود آمدهاند، به استراحت و تغذيه در آرامش نياز دارند.
سکوت را رعايت نميکنيد
تلفن همراهتان را در حالت پرواز قرار دهيد تا صداي بلند و ناگهاني آن آرامش طبيعت و پرندگان را برهم نزند. مراقب باشيد فعاليتهاي شما در زمان جابهجايي و صحبت با همراهان نيز موجب ايجاد سروصدا نشود. از پخش کردن صداي ضبط شده پرندگان و ديگر آواهاي طبيعي خودداري کنيد. فريب پرندگان با صداي مصنوعي آنها را آزار ميدهد و به مدت طولاني عصبي و سردرگم مي کند.
به قوانين احترام نميگذاريد
اگر منطقه مد نظر شما از مناطق حفاظت شده است، قبل از حضور مجوزهاي لازم را از سازمان محيطزيست دريافت کنيد و در زمان حضور از اجراي قوانين آن محل سرپيچي نکنيد. همچنين درصورت مشاهده مورد خاصي از تلف شدن موجودات يا حضور شکارچيان غيرمجاز به نهادهاي محيط زيستي منطقه اطلاع دهيد.
حواستان به محافظت از طبيعت نيست
حافظ طبيعت باشيد و با احتياط عبور و مرور کنيد. در مناطق پوشيده از گياهان اگر از قبل رد پا يا مسيري وجود دارد، از همان جا عبور کنيد تا به پوشش گياهي آسيب وارد نشود و وضعيت منطقه تا جاي ممکن بکر باقي بماند. از شکستن شاخهها و کندن بوتههايي که سر راه قرار دارند، پرهيز کنيد. در صورت برافروختن آتش در منطقه طبيعي، از خاموش شدن کامل در هنگام ترک مطمئن شويد تا بعدها موجب آتشسوزي نشود.
زبالههايتان را دفن نميکنيد
زباله تر و پسماند باقيمانده از غذا و ميوه را در طبيعت رها نکنيد يا در عمق مناسب دفن کنيد. بطري خالي و زبالههاي خشک ديگر را همراه خود از منطقه خارج کنيد تا باعث خطر براي سلامت پرندگان نشود.
از کودکي مجذوب پرندهها شدم
گفتوگو با «علي علياسلام»، پرندهنگر و تورليدري که موفق به عکاسي از 2 گونه جديد پرندگان براي اولين بار در ايران شده است
«علي علي اسلام» يکي از پرندهنگرهاي باتجربه و موفق ايراني است که سالهاست در اين زمينه به عنوان تورليدر فعاليت دارد. او تاکنون راهنماي گردشگرهاي بسياري از کشورهاي مختلف جهان بوده است که براي پرندهنگري به ايران سفر کردهاند. سفرهاي مداوم پرندهنگري براي او ارمغان جالبي داشته است و مثلا «علي اسلام» در جنوب ايران نزديکي ليردف، موفق به مشاهده پيدرپي دو گونه جديد براي اولين بار در ايران شده است. در گفتوگويي با او خواستيم که به سوالهايمان جواب بدهد.
از چه زماني پرندهنگري را آغاز کرديد و اولين تجربهاي که شما را به اين حيطه علاقهمند کرد، چه بود؟
مسير زندگي من در پرنده نگري شايد کمي متفاوت از ديگران در اين زمينه باشد. در زمان کودکي با خانواده به شمال ايران مهاجرت کرديم. آن جا خانهاي که ما در آن زندگي ميکرديم، دقيقا در کنار جنگل بود و اصليترين بازي دوران کودکي من کشف و شناخت طبيعت بود. جالبترين بخش هم براي من زندگي پرندهها بود که هميشه شاهد حضورشان بودم و آوازشان را ميشنيدم. امکان ندارد شما در طبيعت باشيد و پرندهها توجهتان را جلب نکنند. پرندهنگري از همان سن براي من شروع شد و هر زمان تنهايي يا همراه دوستانم به طبيعت ميرفتم، مجذوب پرندگان ميشدم. کم کم پرندهها را شناختم و يادگرفتم مثلا وقتي صدايي در لابهلاي بوتههاي تمشک به گوشم ميرسد احتمال اين که يک توکاي معمولي آن جا باشد بيشتر است تا اين که يک گراز.
رکورد بين پرندهنگرها چه معنايي دارد و چطور محاسبه ميشود؟
اگر شما در پي ديدن گونههاي گربهسانان باشيد کار سخت و زمانبري نيست اما در باره پرندگان ماجرا فرق ميکند. تنها در ايران بيش از 550 گونه پرنده وجود دارد. ديدن تمام اين گونهها کار آساني نيست و در مدت کوتاه امکان ندارد بتوانيد همهشان را ببينيد. اين گونهها برحسب اقليمهاي مختلف تکامل يافتهاند و در مناطق و شرايط مختلفي از هم ديده ميشوند. رکورد بين پرندهنگرها به معناي ديدن يک گونه براي اولين بار هست. وقتي پرندهنگرها گونهاي را که تا قبل از آن مشاهده نکرده بودند براي اولين بار ببينند، در واقع آن گونه را رکورد کردهاند و به رقم رکوردشان که يک لغت معمول بين پرندهنگرهاست، اضافه ميشود. البته رکورد را به معناي مشاهده يک گونه در جاهاي مختلف يک اقليم يا جغرافيا هم ميتوان تفسير کرد. با اين حال به نظر من پيدا کردن شناخت بيشتر از طبيعت و پرندگان و لذت بردن از اين فعاليت ارزشمندتر است تا پر کردن فهرست رکورد و تيک زدن نام گونهها.
در هنگام مشاهده پرندههاي مختلف با دقت در چه ويژگيهايي ميتوانيم پرنده را بشناسيم؟
هر پرنده از لحاظ ريخت شناسي متفاوت از گونه ديگر است مثلا رنگ پرها، اندازه دم، شکل منقار و اجزاي بدن در هر گونهاي فرق دارد. همچنين بايد دقت کنيد چطور پرواز ميکند؟ آواز و صداي هشداري پرنده چگونه است؟ افراد باتجربه در پرندهنگري به رفتارشناسي پرندگان نيز تسلط مييابند. علاوه بر آن توجه به ويژگيهاي محيط و زمان حضور در منطقه هم به شما کمک ميکند. در نظر بگيريد پرنده را در اقليم سردسير ميبينيد يا گرمسير؟ آيا در مناطق مرتفع کوهستاني هست يا نزديک زمين و جلگه دشتي؟ آيا در جنگل زندگي ميکند يا در کوير؟ و ... . با اين اطلاعات، خيلي راحتتر ميشود گونه پرنده را تشخيص داد.
پرندهنگري و فعاليت پرندهنگرها در ايران با کشورهاي ديگر چه تفاوتي دارد؟
پرندهنگري در ايران يک فعاليت و تفريح بسيار نوپاست و افرادي که بالاي 15-20سال در پرندهنگري مشغول باشند بسيار کم هستند. اما در خارج از ايران به خصوص کشورهاي اروپا و آمريکاي شمالي بعضي افراد بدون دغدغه مسائل مالي به سرگرميها و فعاليتهاي جانبي ميپردازند. پرندهنگري هم از جمله شاخههاي پرطرفدار در اين کشورهاست که جايگاه قابل توجهي دارند. به علت وجود آمار بالاي پرندهنگري در اين کشورها و تجربه زيادي که از سالهاي دراز دارند، پرندهنگري با روشهاي صحيحتري سامان دهي شده است اما در ايران تعداد پرندهنگرها و عمر فعاليت اين شاخه کوتاه است و بسيار کم تجربه هستيم. بههمين دليل حتي ميتوانم بگويم راههاي اشتباه هم در مسير فعاليت پرندهنگري وجود دارد.
براي افرادي که با خواندن اين مطلب به پرندهنگري علاقهمند شدند و تصميم دارند وارد اين حوزه شوند، چه توصيهاي داريد؟
توصيه ميکنم در اين مسير به تدريج پيش بروند و ابتدا طبيعت را خوب بشناسند. شناخت طبيعت به اندازه شناخت پرندهها در سبک زندگي پرندهنگرها اهميت دارد. متاسفانه اغلب کمتر به اين موضوع توجه ميشود چون زماني که سرگرمي جديدي معرفي ميشود بيشتر مخاطبان جذب هيجانانگيزترين قسمت آن ميشوند. مثلا در پرندهنگري مشاهده گونههاي جديد و رکورد کردن جذاب است اما متمرکز شدن روي اين جنبه و اکتفا به آن ميتواند شما را از تبديل شدن به يک پرندهنگر خوب بازدارد. براي اين که پرندهنگر خوب باشيد اين مسير نيازمند سفر زياد و شناخت بسيار خوب از اجزاي مختلف طبيعت است. با شناخت درست طبيعت و توجه به اقليم و آب و هوا و ارتفاع و ... شما پرندهنگر بهتري خواهيد شد. هر چند کسب اين تجارب 10سال طول بکشد زيرا تجربه شناخت پرنده مقوله پيچيدهاي است که به مرور زمان به دست ميآيد.