قره باغ کجاست؟
کجارو/ در چند روز گذشته اخبار جنگ قره باغ داغ شده است؛ اما قره باغ کجاست و چرا دو کشور ارمنستان و آذربايجان همواره بر سر حاکميت آن دچار چالش هستند؟
قره باغ نام منطقهاي در همسايگي ايران در ناحيه شمالي است که بهدلايل مختلف از ديرباز تاکنون همواره مورد توجه بوده است. قره باغ (به ترکي آذربايجاني) يا آرتساخ (به زبان ارمني) نام منطقهاي کوهستاني در همسايگي شمال ايران است.
اين نام برگرفته از دو کلمه قره و باغ است؛ برخلاف تصور عموم کلمه «قره» در ترکي علاوه بر معناي سياه، بهمعناي بزرگ نيز هست و کلمه «باغ» نيز به همان معني مصطلح در فارسي است. از اينرو، قره باغ به منطقه يا محلي گفته ميشود که در آنجا باغهاي وسيع و انبوه وجود دارد و رنگ سبز درختان نيز متمايل به سياه است. اين نام براي نخستين بار در اسناد متعلق به قرن ۱۲ ميلادي ذکر شده است. علاوه بر اين، يکي از قديميترين اقامتگاههاي انسانهاي اوليه به نام «غار آزيخ» در کوههاي قره باغ کشف شده است؛ اما مسئله حاکميت اين منطقه محل مناقشه بوده و در دهههاي اخير دو کشور ارمنستان و جمهوري آذربايجان همواره بر سر حاکميت آن دچار چالش بودهاند. در ادامه اين مقاله از کجارو بيشتر با قره باغ، تاريخچه و دليل بحران آن بخوانيد.
منطقه قره باغ در همسايگي شمالغرب ايران و در شمال رود ارس قرار دارد. قلمرو اين منطقه از رشتهکوه قفقاز کوچک شروع شده و تا اراضي واقع در ميان رودهاي ارس و کر ادامه مييابد. (موقعيت روي نقشه)
اين منطقه کوهستاني مساحتي بالغ بر ۴,۳۷۸ کيلومتر مربع دارد و بر اساس آخرين سرشماري انجام گرفته در سال ۱۹۸۹، شمار جمعيتي آن در حدود ۱۸۹۰۲۹ نفر بوده است. از شهرهاي مهم اين منطقه ميتوان به خانکندي و شوشا اشاره کرد. با وجود احاطه قلمرو قره باغ با کوهستانهاي مرتفع و دشواري حمل و نقل و ارتباط به اين منطقه؛ منابع و ثروتهاي زيرزميني ارزشمندي نظير معادن و جنگلها و زمينهاي حاصلخيز دارد. اين منطقه بهدليل پستي و بلنديهاي آن اقاليم مختلفي دارد؛ ولي بيشتر داراي مناطق زمستاني ملايم و تابستاني گرم و خنک است.
علت بحران قره باغ چيست؟
منطقه قره باغ در دوران صفويه جز قلمرو ايران محسوب ميشد؛ اما پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمنچاي به روسيه تزاري واگذار شد. روسها پس از انعقاد اين دو قرارداد، ارامنه ايراني را به مناطق تحت تسلط خود کوچانده و مناطق مسلماننشين ايروان و قره باغ را براي اسکان ارامنه تازهوارد در نظر گرفتند. بهدنبال وقوع جنگهاي عثماني و روسيه، جمعيت ارامنه مناطق شرقي امپراتوري عثماني با روسها متفق شده و عليه دولت عثماني وارد جنگ شدند. بهدنبال پيروزيهاي ارامنه در اين جنگ، مجبور به مهاجرت به داخل مرزهاي روسيه شده و ترکيب جمعيتي خاننشين ايروان و قره باغ را به نفع ارامنه تغيير دادند.
پس از اين واقعه، قره باغ به منطقهاي عمدتا ارمنينشين تبديل شد، ولي با استقلال ارمنستان و جمهوري آذربايجان از امپراتوري روسيه در سال ۱۹۱۸ اختلاف بر سر حاکميت اين منطقه آغاز شد. با تثبيت سلطه و قدرت اتحاد جماهير شوروي، اين حکومت در سال ۱۹۲۳ اوبلاست (استان) خودمختار قره باغ کوهستاني را درون جمهوري سوسياليستي آذربايجان شوروي ايجاد کرد.
مناقشه قره باغ از زمان جدايي ارمنستان و آذربايجان از امپراتوري روسيه آغاز شد
در آخرين سالهاي حکومت اتحاد شوروي مجددا اختلافها بر سر اين منطقه بالا گرفت و حتي پس از سقوط اين حکومت در سال ۱۹۹۱ ميلادي و اعلام استقلال قره باغ درگيريها شدت بيشتري گرفت. در سال ۱۹۹۴، نيروهاي ارمني توانستند بخشهايي از منطقه قره باغ را به اشغال خود درآورده و اين جنگ خونين با گرفتن جان ۳۵,۰۰۰ نفر، در نهايت، با اعلام آتشبس به پايان برسد.
امروزه نيز مقامهاي اين کشور خود را کشوري مستقلي ميدانند، ولي با اين وجود، سازمان ملل و هيچ کشوري ديگري اين استقلال را به رسميت نشناخته است.
نکته جالبتر اينکه هر دو طرف مناقشه دلايل و استدلالي تاريخي براي اثبات ادعاي حاکميت خود دارند؛ جمهوري آذربايجان چنين ادعا ميکند که اين منطقه خودمختار بخشي از قلمرو اين کشور است و در مقابل جمهوري ارمنستان نيز اذعان دارد که با توجه به ترکيب جمعيتي اين منطقه که نزديک به سهچهارم آن را ارمنيها تشکيل ميدهند، اين منطقه بخشي از ارمنستان محسوب ميشود. ارمنستان نام قره باغ را آرتساخ مينامد و در مقابل جمهوري آذربايجان اين منطقه را قرهباغ ميخواند.
فرهنگ و هنر قره باغ
قره باغ با وجود ترکيب قوميتي مختلف از وحدت فرهنگي برخوردار بوده است و اين مسئله را ميتوان در نمونه صنايع دستي نظير قاليچهها و سفالهاي موجود مشاهده کرد. همچنين مکتب موسيقي قره باغ شهرت بسياري دارد.