بازارچههای مرزی شرق در کما/ اینجا فقط بازار وعده و وعید داغ است
مهر/در حالي کماي چندين ساله بازارچههاي مرزي شرق کشور ادامه دارد که همواره شاهد وعدهووعيدهاي بيسرانجام مسئولان ايران و افغانستان براي رونق اقتصادي مرزها بودهايم. افغانستان بهعنوان يکي از کشورهاي همسايه همواره يکي از شرکاي بازرگاني و اقتصادي ايران محسوب ميشود و حجم بسياري از صادرات ايران به مقصد اين کشور صورت ميگيرد. اما در سال ۹۳ اتفاقي باعث شد که بخشي از اين مبادلات بهويژه بين اهالي ساکن در دو طرف مرز تحتالشعاع قرار گيرد و سه بازارچه رسمي (ميل ۷۳، يزدان و دوکوهانه) در مرز ايران و افغانستان در خراسان جنوبي بسته شد. از همان زمان مسئولان رايزنيهاي مختلفي را آغاز کردند و تلاشهاي ديپلماتيک و بينالمللي انجام شد اما طرف افغانستاني پاسخ مثبتي براي حل موضوع نداده است. رايزنيهايي که به نتيجه نرسيد نشان صحت اين ادعا سخن محمدرضا فخر رئيس سازمان بازارچههاي مرزي خراسان جنوبي است که در ۳۰ مرداد ۹۶ در جلسهاي اعلام کرد که عليرغم رايزنيها پاسخي براي بازگشايي بازارچه مرزي خراسان جنوبي دريافت نکردهايم. ورود محمدصادق معتمديان به خراسان جنوبي بهعنوان استاندار همراه با وعده بازگشايي اين بازارچهها بود. وي در ۸ بهمن ۹۷ در شوراي گفتوگوي دولت و بخش خصوصي گفت به دنبال اين هستيم که با فعال کردن بازارچههاي مرزي ظرفيتهاي بالقوه را بالفعل کنيم و همچنين تثبيت بازارچههاي مرزي دوکوهانه، يزدان و ميل ۷۳ از اولويتهاي استانداري است. اما مشخص نيست که عليرغم گفتهها و وعدهها در آينده قرار است در ميدان عمل چه اتفاقي براي اين سه بازارچه تعطيلشده بيفتد. محمدعلي خاشي مديرکل گمرکات خراسان جنوبي در اين زمينه به خبرنگار مهر گفت: هر فرايند تجاري در مرزهاي مشترک نيازمند موافقت هر دو طرف مرز است که اين يک اصل کلي در ارتباط با مسائل تجاري محسوب ميشود. وي اظهار کرد: بهعنوان نمونه افغانستان نميتواند بهصورت يکجانبه بگويد من ميخواهم از يک مرز خاص کالا وارد کنم و بهصورت متقابل نيز شرايط همينگونه است و از اين منظر ايجاد يک بازارچه يا مرز مشترک موافقت دوجانبه کشورهاي همسايه را ميطلبد. مديرکل گمرکات خراسان جنوبي با اشاره به اينکه طبق قانون ساماندهي مبادلات مرزي بازارچه محوطه محصور بهصورت مستقل يا مشترک است، ادامه داد: بازارچههاي ما مستقل بوده و مشترک نيست. مصوبه دولت افغانستان براي ايجاد گمرک در يزدان، گلورده و دوکوهانه خاشي با بيان اينکه افغانستانيها بيشتر از بازارچه به دنبال گمرک رسمي هستند، يادآور شد: طبق مصوبه هيئت دولت افغانستان در اسفند ۹۶ سازوکاري براي ايجاد گمرک رسمي براي مرز يزدان تا شهريور ۹۸ و گلورده و دوکوهانه تا ۱۴۰۰ پيش بيني شده است. وي گفت: نکته قابلتأمل اين است که بازارچه تأسيس داخلي است و آنچه رسميت بينالمللي دارد گمرکات است. مديرکل گمرکات خراسان جنوبي اظهار کرد: براي ما اسم بازارچه يا گمرک و يا منطقه ويژه مهم نيست بلکه مهم فعاليت تجاري قانوني بين دو ملت است. عليرضا خامه زر عضو هيئترئيسه اتاق بازرگاني بيرجند با اشاره به اينکه دولت افغانستان حدود ۷۰ – ۸۰ درصد مايحتاج خود را از طريق واردات تأمين ميکند، گفت: در اين راستا دولت افغانستان بر روي حقوق ورودي گمرکي حساب ويژهاي باز کرده است. وي بيان کرد: افغانستانيها گاهي بيان ميکنند که در بازارچههاي مرزي به اين حقوق ورودي گمرکي نميرسند و براي آنان توجيه اقتصادي ندارد. عضو هيئترئيسه اتاق بازرگاني بيرجند ادامه داد: هر چند در پارهاي مواقع سخن از بيکيفيت بودن کالاهاي عرضهشده در بازارچههاي مرزي ميزنند ولي به نظر ميرسد که علت عمده همان نرسيدن آنان به درآمد و عوايد گمرکي باشد. وعدهها براي بازگشايي يزدان در سال ۹۸ خامه زر با اشاره به اينکه در مرز يزدان امکاناتي در اختيار افغانستانيها قرار داديم، افزود: بااينحال تمايل چنداني ندارند و اصولاً با لفظ بازارچه مخالف هستند. وي با بيان اينکه وعده افغانستانيها براي ايجاد گمرک رسمي در يزدان در سال ۹۸ و گلورده تا ۱۴۰۰ است، يادآور شد: ما در مرز گلورده، يزدان و دوکوهانه امکاناتي که کار يک مرز رسمي انجام ميدهد داريم اما ترانزيت تنها در مرز ماهيرود صورت ميگيرد. عضو هيئترئيسه اتاق بازرگاني بيرجند يادآور شد: اگر بخواهيم بازارچهها را باز کرده و تبعات منفي براي ما نداشته باشد بهتر است که بازارچهها بهصورت تخصصي فعاليت داشته باشند. در مرز گلورده، يزدان و دوکوهانه امکاناتي که کار يک مرز رسمي انجام ميدهد داريم اما ترانزيت تنها در مرز ماهيرود صورت ميگيرد خامه زر يادآور شد: تخصصي شدن بازارچهها به اين معنا است که بهعنوانمثال از يک بازارچه سيمان و چند کالاي خاص و از بازارچه ديگر سوخت و آرد مبادله شود چراکه در اين صورت همکاري افغانستانيها را جلب خواهيم کرد. محمدرضا فخر رئيس سازمان بازارچههاي مرزي خراسان جنوبي نيز در اين زمينه به خبرنگار مهر گفت: نيت و تلاش مسئولان و شخص استاندار خراسان جنوبي افزايش راندمان مبادلات مرزي و اثربخشي اقتصاد مقاومتي در مرز و ايجاد بستر حضور همه مرزنشينان در بخش اقتصاد مرز است. وي اظهار کرد: ما ۴ بازارچه مرزي داريم که سه بازارچه آن بهصورت يکطرفه از سوي دولت افغانستان بسته شده است اما همواره شرايط را براي شروع مجدد فعاليت فراهم کردهايم. رئيس سازمان بازارچههاي مرزي خراسان جنوبي بيان کرد: بهعنوانمثال در مرز يزدان، ميل ۷۳ و دوکوهانه در راستاي بهبود زيرساختها براي استقرار سامانه جامع گمرکي اقدام کرديم تا بهمحض رفع موانع بتوان مبادلات تجاري را شروع کرد. فخر با اشاره به اينکه برنامهريزيها بر بازگشايي معبر رسمي يزدان در نيمه دوم سال ۹۸ است، يادآور است: هر محدوديتي در فرايند تجاري دو کشور بهتر است با نظر دو طرف صورت گيرد چراکه در غير اين صورت به ثبات تجاري لطمه زده و تاجر را مجبور به تغيير مبادي خروجي کالا ميکند. وي گفت: بااينحال ما با کشوري طرف هستيم که گاه به پروتکلهاي بينالمللي پايبند نيست و اين موضوع شرايط را سخت ميکند. ممنوعيت صادرات را با محدوديت خدمات پاسخ خواهيم داد استاندار خراسان جنوبي ۸ بهمن ۹۷ در شوراي گفتوگوي دولت و بخش خصوصي با اشاره به ممنوعيت صادراتي چهار قلم کالاي اساسي از سوي افغانستان بيان کرد: اگر اين روند از سوي افغانستان ادامه يابد، با ابزار و محدوديتهاي جديتري ورود ميکنيم. استاندار خراسان جنوبي با بيان اينکه در حال حاضر از مرز ماهيرود خدمات رايگاني به افغانستان ارائه ميکنيم، گفت: اگر محدوديتهاي صادراتي رفع نشود، خدمات خراسان جنوبي هم محدود خواهد شد. وي با بيان اينکه سفارت جمهوري اسلامي در افغانستان نسبت به مسائل و مشکلات خراسان جنوبي اشراف ندارد، افزود: در آيندهاي نزديک کانال ارتباطي استان با سفارت جمهوري اسلامي راهاندازي ميشود. وي با اشاره به راهاندازي کنسولگري افغانستان در بيرجند اظهار کرد: کشور ايران با راهاندازي اين کنسولگري موافق است اما افغانستان تاکنون مخالفت کرده است. پيگيري تعطيلي بازارچههاي مرزي خراسان جنوبي در کارگروه ملي محمدصادق معتمديان استاندار خراسان جنوبي همچنين در گفتوگوي اختصاصي با مهر اظهار کرد: بازارچهها از موضوعات مهمي بوده که از همان ابتداي مسئوليت و ورود به خراسان جنوبي آن را پيگيري کردهايم. وي اظهار کرد: در وهله اول تلاش کرديم موضوع بازارچهها را از سطح يک دغدغه استاني بالاتر برده و بهعنوان يک مسئله ملي جا بيندازيم و در اين راستا مذاکراتي در سطح ملي با مسئولين وزارتخانههاي ذيربط داشتيم. استاندار خراسان جنوبي بيان کرد: اصولاً موضوع مرز و بازارچه تنها يک موضوع استاني نيست چراکه وقتي حرف از مرز ماهيرود ميزنيم از يک مرز بينالمللي بين دو کشور سخن ميگوييم. وي با اشاره به برخي ديدارهاي مسئولين وزارت خارجه از مرز ادامه داد: يکي از مسائل مهم در راستاي حل موضوع بازارچهها و مسائل مرتبط با مرز راهاندازي دفتر وزارت امور خارجه در خراسان جنوبي بهعنوان پل ارتباطي بين ما، سفارتخانهها و کنسول گريها است تا مشکلات بين ما و افغانستان نيز از اين کانال به سهولت پيگيري شود. استاندار خراسان جنوبي با تبيين برخي پيگيريهاي مرتبط با موضوع بازارچهها از طريق وزارت کشور افزود: در شوراي کارگروه ويژه مرز مصوبهاي صورت گرفت که بر اساس آن موضوع تعطيلي بازارچههاي خراسان جنوبي بهعنوان يک اولويت در اين کارگروه موردبررسي قرار گيرد. معتمديان گفت: بر اساس مباحث مطرحشده مديران کل حوزه اقتصادي وزارت کشور در استان حضور پيداکرده و مسائل و مشکلات مرز و بازارچهها را بررسي کردند و در واقع از همه ظرفيتهاي کشور براي حل موضوع استفاده کرديم. رايزنيهاي دوجانبه در سفر به افغانستان براي حل موضوع بازارچهها وي اظهار کرد: همچنين در سفر به افغانستان در ديدار با رئيسکل گمرکات افغانستان، سرپرست وزارت صنعت و تجارت و سرپرست وزارت ماليه افغانستان مباحث دوجانبه پيرامون مرز و بازارچهها را موردبررسي قرار داديم. بر اساس مصوبه شوراي ساماندهي مرز در حال حاضر همه بازارچههاي خراسان جنوبي متصل به شبکه نظارتي گمرک هستند استاندار خراسان جنوبي بيان کرد: البته بايد بپذيريم که طرف مقابل ما شرايط خاصي داشته و علاوه بر ناامني در برخي از مناطق، در آستانه انتخابات رياست جمهوري قرار دارد که بهصورت طبيعي شرايط آن کشور را ويژه ميکند. معتمديان با اشاره به دستورات دادهشده براي فراهم کردن شرايط زيرساختي در بازارچهها، ادامه داد: بر اساس مصوبه شوراي ساماندهي مرز در حال حاضر همه بازارچههاي خراسان جنوبي متصل به شبکه نظارتي گمرک هستند. وي افزود: متصل شدن به شبکه نظارتي گمرک اين فايده را دارد که هرگاه شرايط مبادله تجاري فراهم شود نظارت گمرک را نيز به همراه خواهد داشت. استاندار خراسان جنوبي با اشاره به قول افغانستانيها مبني بر باز شدن مرز يزدان (مرز مقابل استان هرات افغانستان) گفت: موانع مرتبط با مرز، گمرک و مبادلات تجاري بايد بهصورت رايزنيهاي دوجانبه حل تا منافع دوجانبه تأمين شود. تمايل افغانستانيها بر افزايش واردات ايران از افغانستان معتمديان اظهار کرد: يکي از نقطه نظرات افغانستانيها اين است که در راستاي رسيدن به منافع مشترک همانطور که ما صادرات به افغانستان داريم آنان نيز به کشور ما صادرات در حجم مطلوب داشته باشند. وي يادآور شد: از طرف ديگر علاوه بر روابط رسمي بين دولتها بايد ديالوگ مشترک بين بخش خصوصي ايران و افغانستان نيز بهصورت قوي برقرار باشد. هرچند همگان سخن از تلاش براي رفع موانع براي بازگشايي بازارچهها و همان سه معبر رسمي تعطيلشده بين ايران و افغانستان در خراسان جنوبي ميزنند ولي بااينوجود مشخص نيست که طرف افغانستاني چقدر در ميدان عمل نسبت به وعدههاي دادهشده مبتني بر بازگشايي هر سه بازارچه تعطيلشده پايبند است. به نظر ميرسد در گذشته بهاندازه کافي رايزني و گفتوگوها براي بحث بازارچهها بين ايران و افغانستان صورت گرفته و اکنون زمان اقدام و عمل است و شايد محدوديت ارائه برخي خدمات بهطرف مقابل بتواند آنان را در اين عرصه وادار به همکاري کند.