تن تشنه زمین، فروریخت
ايرنا/ برداشت بي رويه از ذخاير آب زيرزميني و عدم مديريت آن وضعيت را در فارس بحراني کرده و تن تشنه زمين را در اين استان فروريخته به گونه اي که گفته مي شود فارس مقام اول فرونشست جهان را به خود اختصاص داده است. اين استان هم مقام اول فرونشست زمين در دنيا را به خود اختصاص داده و هم به گفته کارشناسان وضعيت زمين بعضي مناطق فارس نظير دشت مرودشت که ميراثي جهاني را در دل خود جاي داده بسيار بغرنج و خطرناک است زيرا ممکن است هر لحظه زمين دهان باز کند و ميراث جهاني اين منطقه و تخت جمشيد را ببلعد. با وجودي که کارشناسان در سال هاي اخير بارها درخصوص پديده فرونشست در استان فارس هشدار داده اند و اين استان در صدر رکوردداران دنيا از اين نظر قرار دارد اما هنوز با حفر چاه هاي غير مجاز، آب از ژرفاي زمين بيرون کشيده و صرف کشت برنج در فارس مي شود. برنجي که کشت آن در سالهاي اخير به جز استان هاي شمالي کشور در ساير نقاط ايران ممنوع اعلام شده اما گويا وضع قوانين در کشور ما ساده اما اجراي آن به اين راحتي ها امکان پذير نيست زيرا به گفته کارشناسان و مشاهدات ميداني در سال جاري به نسبت سال قبل سطح زيرکشت برنج در فارس به حدود 5 برابر افزايش يافته است. فرونشست ممکن است به دليل رخدادهاي طبيعي حاصل از فرآيندهاي زمين شناختي همچون زمين لرزه يا حل شدگي سنگ هاي گچي نيز رخ دهد اما فراواني اين پديده در ده ساله اخير در اغلب نقاط استان فارس نشان از دليلي غير از اين مسائل دارد که کارشناسان آن را عدم مديريت صحيح منابع آبي مي دانند. زميني که گندم آن را خشکاند برگ زرين و مرگ زمين حدود 10 سال پيش مسئولان ارشد استان فارس به دليل توليد بيشترين حجم گندم کشور در اين خطه در سخنراني و کنفرانس هاي خبري اين امر را برگ زريني در کارنامه خود مي دانسته و به آن مي باليدند اما همان رتبه نخست عاملي براي کسب رکورد ديگري که بسياري آن را فاجعه مي دانند شد. آري،فارس در دوراني تمام ذخاير آبي خود را خرج اين شعار خودکفايي در توليد گندم و محصولات خود را نيز روانه سيلوهاي سراسر کشور کرد اما اکنون شيره جان زمين در اين استان مکيده شده و به گفته کارشناسان،فارس در صدر جدول بيشترين ميزان فرونشست دنيا قرار گرفته است. با وجودي که اين خطه رکوردار بيشترين ميزان فرونشست دنيا است اما همچنان ته مانده آب هاي زيرميني اين استان خرج کشاورزي و خصوصا کشت هاي پرآب بري نظير برنج و هندوانه مي شود. حفر چاه هاي غيرمجاز هم از دلايلي است که اکنون فارس را به رتبه يک فرونشست زمين در کشور و حتي جهان رسانده است. فرونشست، فرورفتگي و نشست ناگهاني سطح زمين با عمق هاي متفاوت است که به دلايل انساني يا طبيعي رخ مي دهد و اگر در محدوده زندگي انسان اتفاق بيفتد قادر است خسارات جاني و مالي بسياري از خود به جا گذارد. فرونشست اغلب در مناطقي رخ مي دهد که بيش از حد از آب هاي زيرزميني برداشت شده باشد. پژوهش ها نشان مي دهد نشست زمين در نيومکزيکو در ايالات متحده آمريکا به مقدار 32 سانتي متر در سال بيشترين رقم ثبت شده در کره زمين را به عنوان فرونشست زمين به خود اختصاص داده اما براساس بررسي هاي انجام شده طي ساليان اخير در برخي نقاط استان فارس بطور ميانگين همين ميزان فرونشست رخ داده و بصورت نقطه اي نيز برخي مناطق در اين استان فرونشستي حدود 54 سانتي متر نيز داشته اند و همين مسئله باعث شده رکوردي در جهان براي اين استان ثبت شود. اين پديده که برخلاف زلزله و آتش فشان دليل انساني در بروز آن دخالت مستقيم دارد، ميراث کهن خطه پارس را نيز مورد تهديد جدي قرار داده است و نمونه بارز آن ايجاد فرونشست زمين در محوطه تاريخي نقش رستم در نزديکي تخت جمشيد است. دشت مرودشت بيشترين فرونشست را در فارس دارد رئيس سازمان زمين شناسي و اکتشافات معدني منطقه جنوب کشور(مرکز شيراز) گفت: در سال جاري در خصوص وضعيت فرونشست زمين در استان فارس تنها در محدوده مرودشت بازنگري جديد صورت گرفته است که در اين منطقه فرونشست بيشتر از ساير نقاط استان بوده است. طهمورث يوسفي افزود: به دليل شکاف هايي که در دامنه کوه و دشت وجود دارد ميزان فرونشست زمين در دامنه هاي دشت مرودشت بيشتر بوده است. رئيس سازمان زمين شناسي جنوب کشور: تخت جمشيد فعلا در خطر نيست. اما اطرافش چرا.. وي در پاسخ به سوالي درخصوص وجود فرونشست در محل ميراث جهاني تخت جمشيد،گفت: در بازه سه تا چهار ماهه گذشته که مطالعات اين سازمان در منطقه مرودشت انجام شد تخت جمشيد فرونشستي نداشته اما در دامنه ها و در محدوده کوه ايوب وقع در دشت مرودشت فرونشست زياد ديده شده است. وي ميانگين فرونشست در محدوده مرکزي استان فارس از منطقه مرودشت تا قير و کارزين را سالانه حدود شش سانتي متر عنوان کرد و افزود: استان فارس يکي از رکوردهاي فرونشست در دنيا را به خود اختصاص داده است. فسا و داراب در صدر رئيس سازمان زمين شناسي و اکتشافات معدني منطقه جنوب کشور ادامه داد: در محدوده فسا و داراب در بازه زماني ده سال گذشته ميانگين فرونشست 32 سانتي متر هم رخ داده که اين رکورد در اين منطقه و يکي از دشت هاي آمريکا تجربه شده است. وي اضافه کرد: با اقداماتي که در حوزه مديريت منابع آبي طي ساليان اخير در آمريکا انجام شده وضعيت فرونشست در بخشي از اين کشور که به همراه بخشي از استان فارس رکوردار بيشترين ميزان فرونشست بوده به سمت کاهش پيش رفته است. يوسفي با بيان اينکه عمق آب برخي لايه هاي آبخوان در استان فارس به صفر رسيده،گفت: زماني که آبخوان تخليه شود فرونشست هم کمتر ايجاد مي شود اما در دشتهايي مانند مرودشت که ضخامت آبروفت آنها هنوز زياد است و چاه ها نيز مي توانند عميق تر شود فرونشست با شدت قبل وجود دارد و ميانگين اين پديده در اين منطقه سالانه از 6 تا 12 سانتي متر و حتي بيشتر نيز بوده است. مرگ آبخوان وي ادامه داد: يکي از ويژگي هاي زمين شناسي که در دشت مرودشت وجود دارد اين است که شکاف رخ داده و در سطح دشت به يکباره نيم متر فرونشست ايجاد مي شود اما در منطقه فسا و داراب ديگر آبخواني وجود ندارد و اغلب در اين مناطق از آبهاي آهکي براي کشاورزي برداشت مي کنند و در نتيجه اکنون فرونشست کمتر در اين منطقه رخ خواهد داد چون آبخواني وجود ندارد. رئيس سازمان زمين شناسي و اکتشافات معدني منطقه جنوب کشور اضافه کرد: در منطقه جهرم مقوله بسيار متفاوت تر است چون در حال حاضر آب از واحدهاي زمين شناسي اين محدوده برداشت مي شود و چاه هاي اين شهرستان نيز بسيار عميق حفر شده اما از لحاظ وجود فرونشست ديگر اين منطقه رکوردار نيست زيرا از آب هاي فسيلي استفاده مي شود. يوسفي: استخراج آب از عمق زمين فروچاله پديد مي آورد وي در ادامه عنوان کرد: در منطقه ششده فسا،ايج استهبان و داراب نيز همين وضعيت وجود دارد و از آب هاي آهکي و لايه هاي زمين شناسي آب برداشت مي شود و به همين دليل فرونشست در اين مناطق نيز زياد ايجاد نخواهد شد اما اين موضوع مي تواند مشکلاتي بزرگ تر نظير ريزش هاي زيرزميني و فروچاله را به همراه داشته باشد. وي در خصوص ريزش هاي زيرزميني و فروچاله بيشتر توضيح داد و گفت: ريزش اگر در سطح زميين ايجاد شود فروچاله رخ خواهد داد و اگر در عمق باشد ريزش زيرزمين ايجاد خواهد شد. يوسفي در بخش ديگري از سخنان خود بيان کرد: در ساير نقاط ايران نيز استانهايي وجود دارد که درگير موضوع فرونشست زمين هستند و شرايطي نزديک به وضعيت فارس قرار دارند که از جمله آن مي توان به دشت ابرقو در استان يزد ،بخش هايي از مشهد و همدان نيز اشاره کرد. فرونشست در کمين تهران او عنوان کرد: استان فارس رکوردار فرونشست در ايران و جهان است اما شرايط استان تهران نيز هرچند که درصدي از فارس بهتر باشد اما به دليل اسکان جمعيت زياد در اين نقطه و در معرض خطر بودن ميليون ها انسان وضعيت خوبي ندارد و در استان فارس زمين هاي کشاورزي و روستاهاي در معرض خطر هستند اما در تهران اين وضعيت برعکس است و مردم در معرض اين خطر قرار دارند. وي در پاسخ به احتمال ايجاد فرونشست در سطح شهر شيراز نيز گفت: فرونشست در استان فارس در حال حاضر بيشتر اراضي کشاورزي را تحت تاثير خود قرار داده است و در بخش هايي که کشاورزي در اين مناطق وجود ندارد بيشتر شرايط زمين شناسي علت اصلي فرونشست است. يوسفي اظهار داشت: در مناطقي از شيراز نظير سمت بلوار مدرس و پل فسا که کشاورزي انجام و آب زيادي از چاه هاي اين مناطق استخراج مي شود احتمال فرونشست وجود دارد و در مجموع در قسمت شرق و جنوب شرق دشت شيراز احتمال دارد که فرونشست رخ دهد که بطور متوسط سالانه 6 سانتي متر زمين اين محدوده فرونشست دارد. او در ادامه دشت مرودشت را قطب اقتصادي و کشاورزي استان فارس دانست و افزود: در حال حاضر دشت مرودشت به لحاظ فرونشست در شرايط بغرنجي به سر مي برد بگونه اي که در سراسر شمال اين دشت شکاف وجود دارد و در سراسر محدوده اتصال بين کوه ها و اين دشت شکاف ايجاد شده و در بعضي نقاط حدود نيم متر دشت فرونشسته است. فرونشست امکان کشاورزي را سلب مي کند رئيس سازمان زمين شناسي و اکتشافات معدني منطقه جنوب کشور ادامه داد: در منطقه ايزدخواست نيز بين کوه و دشت شکاف ايجاد شده است و ادامه اين وضعيت باعث مي شود که ديگر در اين زمينها توان کشاورزي وجود نداشته باشد و بايد قبل از اينکه به اين مرحله برسيم با مديريت درست جلوي گسترش اين وضعيت گرفته شود. وي اشاره کرد: پديده فرونشست مي توان زيرساختهاي ايجاد شده در مناطق و دشتهاي مختلف را نيز از بين ببرد. دشت به راحتي سيراب نمي شود يوسفي در پاسخ به اين سوال که آيا بارندگي هاي بهار امسال تاثيري در بهبود شرايط زمين در استان فارس داشته است،گفت: بارندگي که در مناطق کوهستاني رخ دهد 20 تا 30 درصد آن مي تواند در کوهستان ذخيره شود و آبهاي آهکي را تغذيه کند اما در دشتها اينگونه نيست و بايد بارندگي هايي مانند اوايل امسال ،ساليان سال تکرار شود تا آبخوان هاي دشت تغذيه و يا پر آب شود. وي اظهار داشت: آبهايي که اکنون در بعضي دشتهاي استان فارس براي کشاورزي از اعماق زمين استخراج و هزينه مي شود بالاي هزار سال عمر دارند و طي هزاران سال ذخيره شده است. رئيس سازمان زمين شناسي و اکتشافات معدني منطقه جنوب کشور عمر آب در دشتها را بسيار طولاني عنوان کرد و گفت: عمر آبهاي موجود در عميق زمين به هزاران سال نيز مي رسد اما در کوهستان و کوههاي آهکي حتي يک بارندگي خوب هم مي تواند 20 تا 30 درصد در غارهاي آهکي ذخيره شود. او ادامه داد: در بعضي نقاط استان فارس از لايه هاي زمين شناسي آب براي کشاورزي برداشت مي شود و اگر از لايه اول زيرزمين آب برداشته شود عمر آبخوان آن حدود 100 سال و اگر از لايه دوم برداشته شود آب آن عمري بيش از 500 سال دارد و عمر آب لايه بعدي نيز بيش از هزاران سال است و در دشت بارندگي زيادي طي ساليان متمادي نياز است تا بتوان لايه هاي زمين شناسي را تغذيه کند. رئيس سازمان زمين شناسي و اکتشافات معدني منطقه جنوب کشور در پايان تاکيد کرد: يکي از راه هاي اصلي و زودبازده براي جلوگيري از فرونشست زمين مديريت منابع آبي و فرهنگ سازي در اين زمينه است که با رعايت آن مي توان جلوي اين پديده شوم را گرفت. مدير شرکت آبفاي فارس: عمق چاه آب در استان گاهي به 550 متر رسيده است مدير شرکت آبفاي استان فارس اعتقاد دارد که به دليل برداشت هاي بي رويه از آب هاي زيرزميني، فارس نه تنها در ايران بلکه در جهان بيشترين ميزان فرونشست را دارد. محمدعلي قلندري پيش تر در اين بارهگفت: يکي از مهمترين چالش هاي امروز آب است که تغييرات اقليمي و برداشت هاي بي رويه از آب هاي زيرزميني تاثيرات منفي بيشتري بر آن گذاشته است. او با بيان اينکه فرونشست زمين بخشي از آبخوان ها را در فارس و کشور از بين برده،افزود: امروز عمق چاه آب شرب در فارس رکورد زده به طوريکه عمق چاه آب در جهرم به 550 متر هم رسيده است؛ البته در چاه هاي تحت مديريت آبفاي استان فارس، عمق چاه حداکثر 510 متر است. گامي به سمت استفاده از آب هاي سطحي قلندري با اشاره به اينکه بالغ بر 85 درصد آب مورد نياز مردم در استان فارس از محل آب هاي زيرزميني تامين مي شود، گفت: وزارت نيرو تلاش مي کند که 30 درصد از شهرهاي استان فارس را تحت پوشش آبهاي سطحي که منابع قابل اعتمادتري است، قرار دهد که شهرهاي داراب، فسا، زرين دشت در دستور کار هستند و در مراحل بعدي کازرون، ني ريز و ... در دستور کار خواهند بود.