پرواز نفت با سوخت آرامکو
دنياي اقتصاد/ بيست و هشت سال بعد از حمله صدام حسين به چاههاي نفت کويت، انفجار در تاسيسات شرکت ملي نفت عربستان بزرگترين جهش بهاي طلاي سياه را براي ساعاتي در بازار نفت رقم زد. روز گذشته شاخص نفت خام برنت لحظاتي بعد از بازگشايي معاملات، با جهشي ۵/ ۱۹ درصدي به بيش از ۷۱ دلار بر بشکه صعود کرد. هرچند اين روند در ادامه معاملات بازار با عقبگرد نسبي قيمتها همراه شد. تاکيد بر استفاده از ذخاير استراتژيک نفت خام دنيا، مازاد عرضهاي که در بازار وجود دارد، آمادگي اوپک براي افزايش توليد احتمالي و همچنين مشاهده نشدن واکنشهايي تند از سوي سعوديها، از علل اين عقبگرد به شمار ميرود. با اين حال برنت تا عصر روز گذشته، رشد حدود ۱۱ درصدي خود را حفظ کرد. کارشناسان عقيده دارند در صورت طولاني شدن روند بازيابي نيمي از توليد روزانه نفت عربستان که بر اثر حملات اخير از دست رفته، بهاي نفت به راحتي از سطوح ۷۰ دلار در هر بشکه عبور کرده و به پيشبيني نفت ۱۰۰ دلاري نزديک ميشود. ضربه خوردن به ذخاير استراتژيک نفت خام دنيا، از ديگر تهديدهايي است که ميتواند در صورت بروز اختلال در عرضههاي بيشتر، بازار نفت را با کمبود مواجه سازد. حذف ۷/ ۵ ميليون بشکه نفتخام از بازار جهاني بعد از حمله حوثيهاي يمن به تاسيسات شرکت ملي نفت عربستان، بيشترين جهش قيمت نفت بعد از حملات عراق به چاههاي نفت کويت در دهه ۹۰ ميلادي به اين سو را موجب شد. واکنش تند بازار نفت به حمله پهپادي شنبه گذشته حوثيها به بزرگترين تاسيسات فرآورش نفت خام دنيا (بقيق) که در شرق عربستان قرار دارد و همچنين دومين ميدان نفتي بزرگ اين کشور (ميدان خريص)، شاخص نفت خام برنت را در نخستين ساعات گشايش بازار نفت در روز گذشته به بيش از ۷۱ دلار بر بشکه رساند. اين ميزان رشد قيمت که معادل ۵/ ۱۹درصد بود، در ادامه معاملات اصلاح شد با اين حال تا لحظه تنظيم اين گزارش (ساعت ۱۶:۳۰ به وقت تهران)، برنت رشد بيش از ۱۰ درصدي خود را حفظ کرد و با افزايش بيش از ۴۹/ ۶ دلاري روي ۷۱/ ۶۶ دلار بر بشکه ايستاد. هر بشکه نفت خام آمريکا نيز با رشد بيش از ۹ درصدي معادل ۴۶/ ۵ دلار، به ۴۲/ ۵۹ دلار بر بشکه رسيد. نگاهي به روند اتفاقات بازار در روز گذشته نشان ميدهد بازگشت نفت از اوج دو علت عمده دارد. علت نخست به نگاه بازار به ذخاير استراتژيک نفت خام دنيا باز ميگردد. به اين ترتيب با وجود پيشبينيهايي مبني بر رسيدن نفت به ۱۰۰ دلار بر بشکه، آنچه روز گذشته باعث فاصله گرفتن بازار از اين پيشبيني شد، نگاه به ذخاير استراتژيک دنيا بود. آمريکا اولين کشوري بود که دستور آزادسازي ذخاير استراتژيک خود را با امضاي ترامپ صادر کرد. کرهجنوبي کشور بعدي بود که نسبت به برداشت از ذخاير استراتژيک خود اعلام آمادگي کرد. در اين ميان برداشت از ذخاير ۱۸۸ ميليون بشکهاي سعوديها که علاوه بر خاک عربستان، در سه نقطه مختلف دنيا (هلند، ژاپن و آمريکا) ذخيره شده است نيز باعث دلگرمي مشتريان نفتي اين کشور شد. در عين حال، اوپک هم که در حال بررسي ابعاد مختلف حمله اخير است، اعلام کرده اگرچه براي برگزاري نشست فوري براي بحث بر سر افزايش توليد زود است و به درخواست عربستان بستگي دارد، اما در صورت لزوم، قادر به دستور افزايش توليد به کشورهاي عضو اين سازمان است. با وجود اثر مثبت ذخاير استراتژيک نفتخام، کارشناسان هشدار ميدهند چنانچه بازگشت توليدات عربستان به مدار طولاني شود، برداشت مداوم از ذخاير استراتژيک ميتواند بازار را با کمبود نفت مواجه کند. در چنين شرايطي، از نظر برخي کارشناسان، عرضه نفت خام از سوي ايران که به علت تحريمهاي آمريکا محدود شده است، ميتواند يک راه حل فوري براي پر کردن بخشي از اختلال عرضه عربستان بدون تکيه به ذخاير استراتژيک نفت خام باشد. با اين حال مواضع تند ترامپ و دولتمردانش نسبت به ايران در جريان حمله حوثيها و اتهاماتي که آنها عليه کشورمان طرح ميکنند؛ به کارگيري اين راهحل فوري را به تاخير مياندازد. موضوع ديگري که در رابطه با حملات روز شنبه مهم به نظر ميرسد، بحث بازگشت تنشهاي ژئوپليتيک به منطقه است. حذف نيمي از توليد نفت عربستان به عنوان بزرگترين صادرکننده نفت در دنيا و آسيبهايي که به تاسيسات نفتي اين کشور وارد شده، در شرايطي ريسک اقدام متقابل را افزايش ميدهد که تاکنون شاهد اتخاذ مواضع تند از سوي کشورهاي حاضر در اين جريان نبودهايم. عربستان تاکنون واکنش تندي در اين رابطه نشان نداده و ايران نيز با وجود اتهامزني آمريکا، هرگونه نقشآفريني در حمله حوثيها را نه تنها رد کرده، بلکه براي ايجاد فضايي آرام تلاش کرده است. مقامات وزارت خارجه در چين و بريتانيا نيز اعلام کردهاند طرح اتهام عليه يک کشور بدون در دست داشتن مدارک کافي، نشان از مسووليتناپذيري دارد. با اين حال توييتهاي ترامپ نشان ميدهد آتش او از سران کشورهاي منطقه بسيار تندتر است تا آنجا که در توييتي اعلام کرده «اگرچه آمريکا ميداند چه کسي پشت حمله اخير است، اما در انتظار گزارش عربستان است تا در صورت اعلام کشور عامل، اقدام لازم انجام گيرد.» به اين ترتيب به نظر ميرسد چنانچه کشورهاي منطقه بدون در نظر گرفتن اظهارنظرهاي تند ترامپ، همچنان بر شرايط مسلط باشند، تنشها فرصت رشد پيدا نميکنند و در سطوح فعلي متوقف ميشوند. مديريت تنشها در حالي اهميت دارد که کارشناسان بينالمللي عقيده دارند «در حال حاضر اينکه چقدر زمان نياز است تا توليدات عربستان به مدار بازگردد چندان مهم نيست، نکتهاي که اهميت دارد اين است که زيرساختهاي عربستان در مقابل حملات بسيار آسيبپذير است؛ موضوعي که ميتواند باعث تکرار حملات شود.» اما چنانچه دو عامل ياد شده در بازار پايدار نباشند، به اين معنا که روند بازيابي توليد بيش از ۵ ميليون بشکه از توليدات عربستان طولاني شود و ذخاير استراتژيک را تحت فشار قرار دهد يا تلاشي براي کنترل تنشها در منطقه صورت نگيرد، تحقق پيشبينيهاي حداکثري از آينده نفت دور از ذهن نخواهد بود. «دنياي اقتصاد» در گزارشي با عنوان «نفت پس از انفجار آرامکو»، هفت پيشبيني قيمتي از آينده طلاي سياه را بررسي کرده است. در ميان اين پيشبينيها، حداقل برآوردها از افزايش بهاي نفت پس از اتفاقات اخير، سه دلار بر بشکه و حداکثر ۱۰۰ دلار بر بشکه عنوان شده بود. به گزارش بلومبرگ، معاملات آتي برنت در بازار لندن، روز گذشته و لحظاتي بعد از بازگشايي بازار حدود ۱۲ دلار بر بشکه رشد کرد که بالاترين رشد دلاري از ۱۹۸۸ به اين سو، يعني زمان پايهگذاري اين نوع قرارداد است. آژانس بينالمللي انرژي نيز شوک روز گذشته به بازار نفت را به لحاظ درصدي با رشد قيمتهايي که در سال ۱۹۹۱ ميلادي و بعد از حمله صدام حسين به چاههاي نفت کويت رخ داد، مقايسه کرد. اين موسسه بينالمللي، همچنين اثر اختلال عرضه اخير را به کاهش توليدات ايران در پي وقوع انقلاب اسلامي در سال ۵۷ که باعث خروج ۶/ ۵ ميليون بشکه از توليدات ايران از بازار نفت شد؛ شبيه دانست. با اين حال آنطور که بلومبرگ گزارش ميدهد، اختلال عرضهاي که حمله ۱۰ پهپاد حوثيهاي يمن به تاسيسات نفتي آرامکو ايجاد کرده، در تاريخ اختلالات عرضه بيسابقه است.