راویان نغمه‌های تاریخی موسیقی کردستان

برترين ها/ از نجوا‌ها و آوا‌هاي «هوره» در دل زاگرس نشينان تا لالايي‌هاي «اورامان»؛ ازطاق بستان تا کتيبه تنگيور و. سخن از سرزميني است که مهد فرهنگ و تمدنش مي‌نامند. گستره‌اش تنها شامل ايران زمين نمي‌شود، از عراق و ترکيه و سوريه تا ديگر اقصي نقاط دنيا نغمه‌هاي زيبا و تأثيرگذار کردي همچنان شنيدني است؛ موسيقي که قدمتي ديرينه در جهان دارد و بزرگاني، چون سيدعلي اصغرکردستاني، حسن زيرک، مظهر خالقي، عزيز شاهرخ، شهرام ناظري، بيژن کامکار، کيهان کلهر، علي اکبرمرادي و صديق تعريف و... در اين سرزمين متولد شده و پرورش يافته‌اند. آنان هرکدام در سبک وسياق خود ميراث دار موسيقي اصيل کردي و از سرآمدان اين موسيقي بوده‌اند، موسيقي که همچنان در دنيا شنيدني است. صديق تعريف از ديگر هنرمندان بزرگ کرد زبان است. او طي سال‌ها فعاليت درعرصه موسيقي آثار مانا و ماندگاري در حوزه موسيقي اصيل ايراني و موسيقي کردي منتشر کرده است. مظهرخالقي از هنرمندان بزرگ و صاحب سبک موسيقي کردستان است. در افواه عمومي گفته مي‌شود که خوانش و لحن آوازي ايشان نسبت به ديگر خواننده‌ها گرايش وشباهت بيشتري به سبک و سياق موسيقي ايراني دارد. در اين باره توضيح دهيد؟ اينکه گفته مي‌شود آثار استاد مظهر خالقي لحن و لهجه زبان فارسي دارد چندان پر بيراه نمي‌تواند باشد. خالقي نسبت به خوانندگاني، چون حسن زيرک، عزيز شاهرخ، محمد ماملي و... خودآگاه و ناخودآگاه گرايش محسوس و متفاوت تري درخوانش موسيقي کردي داشته است. تأثير محيط، اسکان ومراوده بيشتر با هنرمندان پايتخت بي‌گمان در نوع خوانش و اجراي خالقي و هر هنرمند ديگري بي‌تأثير نمي‌توانسته باشد. همکاري و همراهي با استادان بزرگ، چون مرتضي حنانه، ايرج گلسرخي، حسين يوسف زماني و... آثارماندگاري به تاريخ موسيقي کردستان اضافه کرده است. همکاري با اين بزرگان و توليد آثارارکسترال وآرانژمان ويژه اين آثار، طعم و رنگ و بوي ديگري به نوع خوانش اين استاد بزرگ داده است و شنونده را به سمت نوعي از موسيقي مي‌برد که با وجود کلامش که کردي است، حال و هوا و تنظيم کار رنگ ويژه‌اي به خود گرفته است. دو نمونه از معروف‌ترين کار‌هايي که آقاي خالقي با ارکستر‌هاي بزرگ راديو و تلويزيون به رهبري ايرج گلسرخي و مرتضي حنانه اجرا کرده قطعات ماندگار و قديمي «دو به دو» و «آمان هي آمان» است که در حال و هواي مذکور اجرا شده است. به‌طورکلي بايد گفت نوع خوانش و اجراي هر خواننده‌اي متأثر از ارکستر و اجراي ارکستر و همچنين به نوع و ژانرآهنگ وابسته است. اساساً مظهرخالقي از صدايي نرم و لطيف و گيرا و سرشار از احساس برخوردار است. شعر شناسي و ريتم شناسي و ژوست خواني از ديگر ويژگي‌هاي مظهرخالقي است. سبک خوانش و لحن استاد سيد علي اصغر کردستاني با ديگر خوانندگان بعد از خود ازجمله حسن زيرک و به‌دنبال آن مظهر خالقي و... چه تفاوت‌هايي داشته است؟ به اعتبار آثار به جامانده از پيش و پس استاد سيدعلي اصغر کردستاني، به ضرس قاطع مي‌توان گفت خوانش، لحن و بيان اين خواننده بزرگ با همه خوانندگان تاريخ موسيقي کردستان اعم ازکردستان ايران، عراق، ترکيه، سوريه و ديگر نقاط کرد زبان دنيا متفاوت بوده و هست. آوازسيدعلي اصغرکردستاني متأثر از موسيقي دستگاهي و رديف موسيقي ايراني است. در واقع مشترکاتش با موسيقي رديف و دستگاهي ايران بسيار بيشتر از مشترکات با ساير الحان و بيان ديگر شيوه‌هاي آوازي درموسيقي کردي است. به اعتبارصفحات و آثار به جا مانده از ايشان بايد گفت سيد علي اصغر کردستاني به موسيقي دستگاهي و رديف موسيقي ايراني اشراف کامل داشتند. او هم عصر و همنوا با بزرگاني، چون قمرالملوک وزيري، طاهرزاده، اقبال آذر و... بوده است. بايد گفت سيد علي اصغر کردستاني با نبوغ و خلاقيت بالا و صداي ويژه و يونيک توانسته است خوانش و روايت متفاوت، ويژه و نو از آواز و موسيقي کردي داشته باشد البته مبتني و منطبق با موسيقي دستگاهي و رديف موسيقي اصيل و قديم ايران. ازايشان کار‌هاي بسيار زيبا و بي‌مانندي در سه گاه، همايون، ابوعطا، بيات ترک و... به يادگار مانده که لحن موسيقي کردي درآن هويدا است و استمراردارد. اساساً شعر فارسي با موسيقي ايراني پيوند ناگسستني دارد، اما به نظر مي‌رسد پيوند اين موسيقي با اشعار کردي بسيار دشوارو ناشدني است چيزي شبيه به راه رفتن روي لبه تيغ، اما سيد علي اصغر کردستاني با نبوغ، خلاقيت و مهارت بالاي خود بخوبي از عهده اين کارمشکل برآمده است. به نظر مي‌رسد شيوه آوازخواني سيد علي اصغرکردستاني تحت تأثير موسيقي دوران قاجار است. آيا ديگر خوانندگان کرد زبان راه و روش او را دنبال کرده اند؟ دوران قاجار يک دوران تاريخي است. همان طورکه اشاره کردم شيوه آوازخواني سيد علي اصغر کردستاني قرابت و نزديکي بسياري با بزرگاني، چون قمرالملوک وزيري، اقبال آذر، سيد احمدخان، طاهرزاده و... دارد. اين افراد خود مؤلف بوده‌اند نه مقلد و همين مؤلف بودن باعث و باني ماندگاري آن‌ها است. آيا خوانندگان کردي، چون حسن زيرک، مظهر خالقي و... پيرو سبک و سياق سيد علي اصغر کردستاني بوده اند؟ سيد علي اصغر کردستاني در موسيقي کردستان و ايران يک استثنا است. سبک و سياق، خوانش و صداي او منحصر به فرد است و همان‌طور که قبلاً اشاره کردم نه خوانندگان پيش از او و نه خوانندگان پس از او درآن وادي قرار نگرفته‌اند. او تا به امروز تالي و همتا نداشته و ندارد. حسن زيرک و مظهرخالقي هر دو ازخوانندگان موسيقي کردي ايران هستند که هر کدام به تنهايي خوانش و سبک و سياق ويژه و منحصربه خود را در آواز دارا هستند. استاد حسن زيرک با وجود نداشتن تحصيلات، ازنبوغ و خلاقيت اعجاب برانگيز و از صدايي پر قدرت و درعين حال پر احساس برخوردار بوده و بداهه خواني خلاق و کم نظير است. اوادامه دهنده سنت بداهه گويي و بداهه خواني در آوازخواني کردستان است. به طورسنتي ازقديم الايام خوانندگان دورگرد و مجلس آراي مجالس بزم و شادي و وصلت‌ها در کردستان، از حس و خلاقيت بداهه گويي، بداهه خواني و بداهه‌سازي بي‌نظيردر شعر و آواز برخوردار بوده‌اند و به همين دليل به‌طورسنتي اين خوانندگان را «شاعر» مي‌ناميدند، سنتي که در شعر پارسي هم وجود داشته است. سرايش شعر و آواز به‌طورهمزمان در شعر پارسي و قديم ايران به‌طور سنتي معمول بوده است و از سرآمدان اين شيوه حافظ بزرگ است که به اعتبارمضامين اشعارش، به اين موضوع به روشني در جاي جاي غزلياتش اشاره کرده است. حسن زيرک را هم مي‌توان ادامه دهنده اين سنت ديرينه و ارزنده دانست. اين آوازخوان شاعر هم در بسياري ازآثارش همان‌طور که همکاران و همراهاني، چون شادروانان حسن يوسف زماني و مجتبي ميرزاده به آن اشاره کرده‌اند دراستوديو يا درمجالس آوازخواني، به‌طورهمزمان کلام و ملودي مناسب را با هم همتراز و همخوان مي‌کرد. در خبر‌ها آمده بود شما و چند نفر از اصحاب هنر به دعوت دانشگاه سليمانيه به مناسبت بزرگداشت آقاي مظهر خالقي به سليمانيه رفته بوديد از اين مراسم بگوييد. چندي پيش مراسم بزرگداشت آقاي مظهر خالقي با حضور تعدادي از اهالي هنر و ادب ايران و ديگر مناطق کردنشين ساير کشور‌ها در دانشگاه سليمانيه عراق برگزارشد. مراسم باشکوهي بود. لازم به يادآوري است که پيش از اين آقاي مظهر خالقي از ۳۰ سال پيش تا به امروز با تلاش و ممارست و پشتکار زياد انستيتوي موسيقي معظم و ارزشمندي در سليمانيه عراق راه‌اندازي کرده‌اند. انستيتويي که روز به روز گستره آن وسيع‌تر مي‌شود و آثارموسيقي کردي مناطق مختلف دنيا در آنجا ثبت و جمع‌آوري شده و مي‌شود. آرشيو بزرگ و مجهزي که به باور من ارزش فرهنگي و هنري بسيار بالايي دارد و گنجينه‌اي است از موسيقي و آثار صوتي کردي و پژوهشگران موسيقي مي‌توانند بخوبي و تمام و کمال ازاين آرشيو استفاده‌ها ببرند. در پايان به نظر شما براي حفظ و ترويج موسيقي اصيل ايران و موسيقي مناطق چه تدبيري بايد انديشيد؟ اين سؤال را بايد مسئولان و متوليان فرهنگي رسمي و دولتي کشور پاسخ دهند. اينان هنوز بعد از ۴۰ سال تعريفي جامع، روشن و کارايي براي حفظ و اشاعه پديده ارزشمند، شريف و مهمي به‌نام موسيقي نينديشيده‌اند؛ بنابراين وقتي اصل موضوع موسيقي، مشکل دار و مسأله آفرين بوده و هست ما که دستمان به هيچ جايي بند نيست قباي ژنده خود را به کجاي اين شب تيره بياويزيم و ارائه طريق کنيم. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد