مجری مناظره های انتخاباتی کیست؟

ايلنا/ از «بگم، بگم‌هاي» معروف سال 88 تا «گاز انبري» 92، اصطلاحات و ديالوگ‌هاي ماندگار مناظره‌هاي انتخاباتي دو دوره اخير است؛ مناظره‌هايي که در هر دو شکل برگزاري‌اش، تنور انتخابات را داغ کرد و تاثير زيادي در راي و انتخاب مردم داشت. در نقد و نظر و حاشيه‌ها و صحبت‌هايي که پيرامون مناظره‌هاي سال‌هاي 88 و 92 انجام مي‌گرفت، مجري‌ها و گردانندگان آن هم در امان نبودند؛ سکوت و عدم دخالت «رضا پورحسين» در سال 88 و رفتار مداخله‌گر «مرتضي حيدري» در سال 92 بخشي از جدل‌ها و اعتراض‌ها و گاهي شوخي‌هاي مخاطبان در فضاي مجازي را به خود اختصاص داده بود. مجري مناظره بايد به حساسيت کارش آگاه باشد به گزارش نامه نيوز، با نزديک شدن به انتخابات سال 96، بايد منتظر برگزاري دور جديدي از مناظره‌ها ماند؛ مناظره‌هايي که پيش از مشخص شدن نامزدها، مجري و گرداننده‌اش را معرفي کرده است؛ مرتضي حيدري پس از تجربه سه مناظره سال 92 قرار است با گذشت چهار سال، اجراي اين دوره از اين برنامه‌ها را هم برعهده بگيرد. برنامه‌هايي براي معرفي اهداف و ديدگاه نامزدهاي رياست جمهوري که مجريان آن قرار است اجراکننده سياست‌هاي صداوسيما باشند؛ اما تفاوت‌هاي فردي، مجري‌ها را در شکل و شيوه اين اجرا متمايز کرده است. مجري مناظره‌هاي انتخاباتي رياست جمهوري بايد چه مهارت‌هايي داشته باشد؟ لحن، زبان بدن، دانش و اشرافش بر موضوع و اشخاص حاضر در مناظره چه اندازه به مديريت اين جلسات حساس کمک خواهد کرد؟ سيدمجيد حسيني‌زاد؛ مدرس سينما و تلويزيون، استاد جامعه‌شناسي سينماي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران و پوريا پاکرو، روانشناس در اين گزارش، به بررسي رفتار و شرايط مورد نياز مجري يک مناظره انتخاباتي پرداخته‌اند. مجيد حسيني‌زاد؛ مدرس سينما و تلويزيون گفت: «مجري» همان طور از اسمش مشخص است يعني کسي که برنامه‌اي را اجرا مي‌کند و نسب از دو سو دارد؛ هم بايد برنامه را درست جمع و جور کند هم سياست‌هايي را که سازمان متبوع‌اش دارد، اجرا کند و اين موضوع کمي دست مجري‌ها را تنگ مي‌کند. به نظر من مجري بايد کسي باشد که پيش از هر چيز به حساسيت کار خودش آشنا باشد. مثلا سر مناظره اسبق (سال 88) سکوت مجري باعث ناراحتي مردم شده بود؛ يک نفر مي‌‌آمد پاي خانواده طرف مقابل را وسط مي‌کشيد و مجري ساکت بود چون مي‌گفتند سياست سازمان بي‌طرفي است. خب اينجا مردم کمي دلگير شدند چون بي‌طرفي آنجا براي مجري به معني بي‌طرفي سياسي است نه اخلاقي؛ بالاخره مي‌توانست جايي به طرفين مناظره هشداري دهد و مثلا قطع کند. حسيني‌زاد نمونه بارز اين دخالت و کنترل را در مناظره‌هايي عنوان کرد که در غرب اجرا مي‌شود و گفت: در اين مناظره‌ها چند استاد دانشگاه مي‌نشينند و معمولا يک نفر فقط کنترل مي‌کند. آنها سوال مي‌کنند و اينها بحث مي‌کنند و به موقع هم قطع مي‌کنند. کما اينکه ديديم در مناظره‌هاي اخير امريکا برخوردهاي بسيار بد ترامپ باعث شد ميزان زيادي از موقعيت خود را در ميان نخبگان و اليت از دست بدهد. چون مجري‌ها خيلي واضح مي‌گفتند اين کار درست نيست که مثلا پاي رابطه کلينتون را با کسي وسط بکشي چون همسرش را مي‌خواهي بزني. انتخاب مجري مهم است؛ کاريزماتيک باشد و روي زبان بدن‌اش کار کند «هر تيپ شخصيتي براي هر جايگاه شغلي مناسب نيست.» اين را پوريا پاکرو (روانشناس) براي انتخاب فردي مناسب براي اجراي چنين برنامه‌هاي مهمي مي‌گويد؛ به عقيده او وقتي شخصيتي را بررسي مي‌کنيم مي‌بينيم بعضي تيپ‌هاي شخصي مي‌توانند سخنران، مذاکره کننده و اداره‌کننده خوبي باشند و اين افراد معمولا اثرگذارند و کاريزما دارند و همه اينها به تيپ شخصي آنها مربوط مي‌شود نه ويژگي‌هاي شخصي. پاکرو خاطرنشان کرد: اين ويژگي‌ها قابل تشخيص و ارزيابي است تا فرد مناسبي در آن موقعيت قرار بگيرد. اين روانشناس ويژگي‌هاي يک مجري براي برنامه‌اي مانند مناظره انتخاباتي را همچون يک سخنران خواند و گفت: با اين توضيح که مهارت‌هاي لازم براي اجراي يک برنامه رسانه‌اي بحثي تخصصي محسوب مي‌شود. پاکرو با بيان اينکه «يک مجري برا چنين برنامه‌اي بايد ويژگي‌هاي خاصي داشته و بتواند اثرگذار باشد.» گفت: شخصيت کاريزماتيک و موثر مجري مي‌تواند باعث شود در موقعيت‌ها اثرگذار بوده و بتواند مخاطبش را هم جذب و هم کنترل و مديريت کند. اين روانشناس با تاکيد بر اينکه «مديريت و گرداندن سخنراني و مناظره يک مهارت است؛ مهارتي که بتوانيم برنامه‌اي را از ابتدا تا انتها برسانيم و در عين حال همه مسايل و ديدگاه‌ها هم مطرح شود.» گفت: چگونه انتخاب کردن اين شخصيت کاريزماتيک براي اجرا خيلي مهم است. در چنين برنامه‌اي معمولا فرد هم بايد خودش دانش تخصصي بالايي داشته باشد چراکه يکي از پيش زمينه‌هاي لازم براي مديريت شرايط به شکل صحيح است. در مناظره‌ها سطح تنش بالاست و افراد هيجاني را احساس مي‌کنند که ممکن است نتوانند از آن عبور کنند؛ يک وظيفه مجري خوب در اين شرايط اين است که فضا را از هيجان دور کند تا به مخاطب انتقال پيدا نکند پاکرو خاطرنشان کرد: همه سخنران‌ها براي اينکه کلام‌شان اثرگذارتر باشد بايد کلام موجزي داشته و تُن صدايشان يک درجه بالاتر از افراد حاضر در آن جلسه باشد. او تصريح کرد: معمولا در چنين جلساتي سطح تنش بالاست و افراد هيجاني را احساس مي‌کنند که ممکن است نتوانند از آن عبور کنند؛ يک وظيفه مجري خوب در اين شرايط اين است که فضا را از هيجان دور کند تا به مخاطب انتقال پيدا نکند. بنابراين عدم هيجاني بودن و قاطعيت و توان بيان قاطعانه از ويژگي‌هاي مهم مجري برنامه‌اي مثل مناظره انتخاباتي است. کساني که اين مديريت را ندارند معمولا مخاطب را در معرض اين هيجان قرار مي‌دهند. پاکرو با اشاره به اينکه «بايد بپذيريم مناظره انتخاباتي موقعيت حساسي است و نمي‌توان همه را راضي کرد» گفت: مجري و گوينده ضمن احترام به شخصيت‌هاي حاضر در مناظره، بايد بتواند مراقبت کند از اين فضايي که به مخاطب و بيننده انتقال پيدا مي‌کند. بنابراين احترام در کنار قاطعيت مي‌تواند بسيار کمک‌کننده باشد تا نامزدهاي انتخاباتي بيشتر شناخته شوند. اين روانشناس با اشاره به نقش مهم «زبان بدن» گفت: يکي از آيتم‌هاي مهمي که معمولا در مذاکره و گفتگو روي طرف مقابل بسيار اثر مي‌گذارد زبان بدن است؛ تقريبا 80 درصد پيام‌هاي ما از اين طريق انتقال پيدا مي‌کند. ما به عنوان مصاحبه‌کننده بايد تمام عناصر چهره‌مان، حالت‌هاي بدن‌مان و حرکت دست‌هايمان و حتي تُن صدايمان را کنترل کنيم. سخنرانان و مذاکره‌کنندگان حرفه‌اي کاملا روي اين موارد کار مي‌کنند. حتي مذاکره‌کننده با يک حرکت چهره مي‌تواند نظر طرف مقابل را تغيير دهد. بنابراين بيشترين تاثير را زبان بدن دارد و بايد گوينده‌ها آن را پرورش دهند. مجري بايد بداند مخاطبان مناظره الزاما هوادار سياست صداوسيما نيستند استاد جامعه‌شناسي سينما دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران يادآور شد: مجري بايد حساسيت کار خود را بداند و مخاطب را خيلي خوب بشناسد. مخاطبي که به او معرفي مي‌کنند ممکن است آن‌چيزي باشد که براساس سياست درون گروهي صداوسيما، مدنظر اين سازمان است، اما مجري بايد بداند همه کساني که پاي آن برنامه مي‌نشينند هوادار اين سياست‌ها نيستند و بنابراين مجري بايد بتواند خيلي راحت اين موارد را کنترل کند؛ اين خصلت خود مجري است. حسيني‌زاد سواد، نحوه بيان و خودداري از دخالت بي‌مورد را خصيصه‌هايي دانست که يک مجري بايد داشته باشد و گفت: مجري يک واسط است. خود سازمان صداوسيما بايد همان اول کمي سياست‌هاي خود را تبيين کند. اگر بي‌طرف است، خب بي‌طرف است اما گاهي نيست و تمايلاتس در مناظرات يا در پخش ويدئوها و تبليغات و سخنراني‌ها و غيره ديده مي‌شود. صداوسيما تکليفش را مشخص کند تا مجري قرباني نشود حسيني‌زاد يادآور شد: صداوسيما بايد تکليفش را مشخص کند که مجري اين وسط قرباني نشود. چون به مجري گفته‌اند نگذار اين اتفاق بيفتد و اين کار را بکن. مثلا نگاهي به مناظره‌هاي انتخاباتي سال 92 بياندازيد؛ در اين مناظره‌ها مرتضي حيدري مجري بود و بعد از پخش برنامه، مردم از دخالت‌هاي او مي‌گفتند. در صورتي که به نظر من مي‌توان گفت تا حدي «مرتضي حيدري» از «رضا پورحسين» که در سال 88 مجري مناظره‌ها بود عملکرد بهتري داشت. چون دکتر پورحسين کاملا بي‌طرف بود و مطلقا حرفي نمي‌زد به خصوص در جو آن سال. اينجور هم نبايد باشد. اين مدرس سينما و تلويزيون با بيان اينکه «مجري کنترل‌کننده است» گفت: در يک ميزگرد عادي تلويزيون در مورد معجزات قرآن، مي‌بينيم مجري نشسته و کنترل مي‌کند که برنامه از بحث خارج نشود؛ اين کار مجري در همه برنامه‌هاست. حسيني‌زاد يادآور شد: ولي به اعتقاد من، يکي از ريشه‌هاي اصلي آنکه گاهي مردم مناظره‌ها را زياد تحويل نمي‌گيرند خود سياست‌هاي پيش از مناظرات سازمان صداوسيماست؛ رسانه ملي بايد نشان دهد چشم و زبان مردم است تا مردم به آن اعتماد کنند و بيايند بنشينند و گوش کنند. در مناظرات سال 88 مي‌ديديم مردم به مناظره‌ها خيلي توجه مي‌کنند و حتي چند ده هزار نفري جلوي صداوسيما جمع مي‌شدند. چون خود صداوسيما اين حالت را ايجاد کرده بود. مناظره‌اي که مجري را وادار به حُقنه تصميم‌اش به مخاطب کند مفيد نيست حسيني‌زاد با بيان اينکه «شايد سکوت دکتر پورحسين عليرغم نقدي که به او دارم، باعث شد قضاوت به مردم واگذار کند»، گفت: سازمان صداوسيما بايد از ابتدا چنين کاري کند. نقص‌هاي دو مجري را پيدا کند و از مردم نظرخواهي کند چون ديگر فرصتي هم نمانده؛ ببينند مردم چه چيزي مي‌خواهند و سازمان در سياست‌هاي خود تجديدنظري کند و يکسويه کاري نکند و بهانه نچيند. استاد جامعه‌شناسي سينما دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران يادآور شد: صداوسيما بايد سياست‌هاي خود را مبني بر بي‌طرفي بگذارد که ميزان راي ملت است و تلويزيون فقط مي‌خواهد کانديداها برنامه‌هاي خود را تبيين کنند. اين موضوع علاوه بر مناظره‌ها نبايد با ديگر برنامه‌هاي صداوسيما تنافري داشته باشد. نمي‌شود در مناظره‌ها کاملا بي‌طرف باشد بعد آن طرف در ميزگردي، کسي آمار اقتصادي دولت را زير سوال ببرد و اجازه پاسخگويي به دولت ندهد. حسيني‌زاد فضا را فضايي گفتماني خواند که اجزاي درون گفتماني در آن يک معنايي را به وجود مي‌آورد، و ادامه داد: مخاطب صرفا نمي‌شنيد مناظره را گوش کند. ذهنش قبلا آمادگي‌هايي سياسي يا عقلايي دارد؛ اين آمادگي ذهني را صداوسيما بايد به مخاطب ارائه دهد و بعد مناظره برگزار کند. او تصريح کرد: در واقع سازمان صداوسيماست که بيشتر مهم است که قبل از هرچيز اين بافت را به وجود بياورد چون در اين کانتکست است که مجري مي‌تواند حالا معنا را ارائه کند و بيايد آن چيزي که مخاطب مي‌خواهد را درک کند. اگر صداوسيما بخواهد جاي مخاطب تصميم بگيرد و مجري را وادار کند که تصميم او را به نوعي حُقنه کند به مخاطب، مناظره‌ها مفيد نخواهد بود. مجري مناظره بايد سردبير ارشد رسانه باشد؛ زير و بم خبر را بداند مجيد حسيني‌زاد به حساسيت اجراي مناظره‌هاي انتخاباتي اشاره کرد و گفت: مجري مناظره درواقع با آدم‌هايي صحبت مي‌کند که هرکدام از آنها به صورت بالقوه رئيس‌جمهور اين کشورند و حتما يکي از آنها انتخاب خواهد شد و بنابراين بايد خيلي چيزها را رعايت کند. مجري مناظره نه سکوت بازگذارنده‌اي بايد داشته باشد که مثل يک مربي کنار زمين بنشيند و بازيکن‌ها را رها کند و نه مثل مربي‌اي باشد که وسط زمين و بازي مي‌زند توي سر بازيکن‌اش. او بايد از قبل تمام تاکتيک‌ها و برنامه‌هايش را بدهد و فقط اشاره کند. مجري آن اشاره کننده است که بگويد مثلا از جاده اخلاق خارج نشويد. يا حتي اگر نامزدي سواد اين را ندارد که مثلا تصوير معدني را تشخيص دهد مجري آن را خيلي بولد نکند و بگذارد مردم بفهمند که اين شخص سواد بصري ساده هم ندارد. او اجراي برنامه مناظره انتخاباتي را کاري پر از ريزه‌کاري خواند و گفت: مجري‌گري چنين برنامه‌هايي در کشورهاي غربي معمولا به عهده سردبيران بسيار ارشد رسانه است؛ يعني کساني که زير و بم زندگي و خبر را ديده‌اند و تمام زندگي اين کانديداها را مي‌دانند. اگر يکي از اين نامزدها ب بگويد آن مجري تا ته «بسم‌الله» مي‌رود و مي‌تواند کنترلش کند. مجري بايد اينها را بداند و بايد براي دانستن اين موارد برايش کلاسي بگذارند. مجري مناظره درواقع با آدم‌هايي صحبت مي‌کند که هرکدام از آنها به صورت بالقوه رئيس‌جمهور اين کشورند و حتما يکي از آنها انتخاب خواهد شد و بنابراين بايد خيلي چيزها را رعايت کند حسيني‌زاد با بيان اينکه «صداوسيما به مجري مي‌گويد اين کار را مي‌خواهيم بکنيم درحاليکه خودش بايد آن بافت را ايجاد کند» گفت: مجري کسي است که وارد بافتي مي‌شود و در اين بافت به کمک اجزاي موجود معنايي را درمي‌آورد. آن معنا چيست؟ بالا بردن ميزان سواد مخاطب براي تصميم‌گيري درست. اين مناظره مي‌خواهد مخاطب را براي تصميم‌گيري درست آماده کند، مي‌خواهد اطلاعاتي بدهد که مخاطب بر اساس آن تصميم‌گيري کند. حالا اگر صداوسيما بيايد يکجا اطلاعات يکطرفه بدهد و جاي ديگر خيلي متعادل باشد و... مخاطب را پس مي‌زند. اين مدرس سينما و تلويزيون ادامه داد: امروز ديگر عصر قديم نيست که مردم فقط يک تلويزيون و کانال يک و دو داشته باشند و بنشينند هرچه اين شبکه‌ها پخش مي‌کند را تماشا کنند. الان اينترنت و شبکه‌هاي اجتماعي و سايت‌هاي خارجي زيادي هستند که تمام اينها روي ذهن مردم کار مي‌کنند. سازمان صداوسيما در اين شرايط کارش بسيار حساس است. کار برنامه مناظره رياست جمهوري با پيدا کردن يک خواننده فرق مي‌کند. تازه آنجا اينها را رعايت مي‌کنيم و کسي را مي‌آوريم که با موسيقي آشناست. حسيني‌زاد با تاکيد بر اينکه «مجري بايد اولا بسيار توانمند باشد يعني صرفا مجري‌گري نکرده باشد» گفت: مجري چنين برنامه‌اي بايد سردبير خبري يا استاد دانشگاه باشد. مثلا سکوت‌هاي دکتر پورحسين در اجراي مناظره‌هاي سال 88 در بعضي جاها حرص آدم را درمي‌آورد اما در بعضي جاها بسيار به‌جا بود چون اگر دخالت مي‌کرد کل سازمان صداوسيما هوا مي‌رفت؛ اما اين اتفاق نيفتاد چون سابقه سال‌هاي طولاني مديريت داشت. در واقع مجري اين برنامه بايد اجرا بلد باشد اما سواد يک سردبير ارشد يا استاد دانشگاه را داشته باشد که بتواند برنامه را کنترل کند چون اين افراد مي‌آيند تا از هر نقطه ضعفي استفاده کنند. حالا ربط و بي‌ربطي اين نقطه ضعف را مجري بايد تشخيص دهد و جلويش را بگيرد به طوري‌که حرمت کسي هم نشکند. مجري به عنوان نماينده صداوسيما خودش هم حرمت زيادي دارد و خيلي کارها مي‌تواند بکند. او خاطرنشان کرد: اگر اين موارد در نوک قله بنشينند؛ يعني بافت صداوسيما درست باشد و کاملا بي‌طرفي را رعايت کند و صرفا از طريق خود آن نامزد به مردم اطلاعات دهد و بقيه برنامه‌هايش را کنترل کند که همين بي‌طرفي در آنها و جريان آزاد اطلاعات باشد آن موقع مجري هم با خيال راحت‌تر مي‌تواند کارش را انجام دهد. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد