زمزمههای برقراری دوباره حج عمره
صبح نو/ در سالهاي گذشته روابط ايران و عربستان در پي اقدامات ناشايست و البته يک طرفه عربستانيها سرد و سردتر شد تا اينکه اين موضوع سفرهاي حج ايرانيان را تحت تأثير قرار داد و براي مدتي بحثها بر سر تحريم عربستان با نرفتن حجاج ايراني مطرح شد. موضوع اصلي که باعث شد تا روابط ايران با عربستان به تيرگي کشيده شود، اقدام زشتي بود که در قبال دو نوجوان ايراني در فرودگاه جده انجام شد. روز 18 فروردين خبر رسيد دو نوجوان ايراني پس از شرکت در سفر عمره و در حال بازگشت به ايران، در فرودگاه جده مورد تعرض واقع شدهاند. اگرچه منبع اين خبر، رييس مرکز پزشکي حج و زيارت جمعيت هلالاحمر بود که ساعتي بعد خبر را تکذيب و آن را خبرسازي رسانهاي عنوان کرد، اما کمي بعد وزارت امور خارجه به طور رسمي خبر را تأييد کرد. البته معاون وزير امور خارجه به جاي تجاوز از واژه «شبهتجاوز» استفاده کرد. بعد از اين اتفاق بود که مردم و دولت ايران خواستار برخورد شديد با عوامل آن شدند. اين اقدام زشت شرطههاي عربستاني جرقهاي بر تيرگي روابط دو کشور و همچنين عصبانيت ملت ايران و در نهايت تعطيلي دو ساله سفر عمره شد. تيرگي روابط پس از وقوع اين اتفاق و رسانهاي شدن آن، يکي از اعضاي خانواده قربانيان درباره جزييات اين فاجعه گفته بود: « هنگام بازرسي، مأموران سعودي دو نوجوان ايراني را به بهانه بازرسي بيشتر از کاروان جدا و به اتاقي منتقل کردند. شرطه عربستاني در اتاق اسلحه خود را پشت سر قرباني اول قرار ميدهد و به فارسي به او ميگويد: فقط خفه شو و حرف نزن و عمل شيطاني خود را انجام ميدهد. سپس قرباني اول را به بيرون ميفرستند اما وي به دليل وحشتزدگي هيچ چيزي به خانواده و مسوولان کاروان نميگويد. در اين حين شرطههاي عربستاني به قرباني دوم نيز تجاوز ميکنند و سپس او را به خارج از اتاق ميفرستند. قرباني دوم اما ماجرا را براي خانواده و مسوولان کاروان ميگويد، با اعتراض و سروصداي خانواده و اعضاي کاروان، ماجرا دهان به دهان ميچرخد و زوار ايراني در اعتراض به اين جنايت از سوار شدن به هواپيما خودداري ميکنند.» پس از آنکه آقاي حسن روحاني، دستور بررسي مسأله تجاوز دو مأمور عربستاني به دو نوجوان ايراني را به آقاي علي جنتي داد، ۲۴ فروردينماه ۱۳۹۴، علي جنتي وزير وقت ارشاد ايران پس از مطالعات و بررسيهاي انجام شده به سازمان حج دستور داد تا زماني که اين مجرمان تجاوز به دو نوجوان ايراني در فرودگاه جده محاکمه شوند و مورد مجازات قرار گيرند، عمره متوقف و پروازهاي ايران تعليق شوند. سقوط سهل انگاري عربستانيها بر سر حجاج ايراني تعرض به دو نوجوان ايراني تنها اتفاق آن سال نبود. هنوز زخم شمشير عربهاي باديه نشين بر تن ايرانيان التيام نيافته بود که اينبار وقايع حج تمتع سال ۱۳۹۴، موجب تيرگي بيشتر روابط دو کشور شد. در اين حادثه که در جريان حج تمتع رخ داد، جرثقيلهايي که در حال ساخت و ساز بودند سقوط کردند و حجاج را به خاکوخون کشيدند. در اين حادثه هم، حجاج ايراني بينصيب نبودند و هشت تن از زائران ايراني جان سپردند. در اين حادثه هم مقامات کشورمان قول رسيدگي به حادثه و دريافت غرامت براي جان باختگان را مطرح ميکردند در حالي که با گذشت حدوداً دو سال از اين حادثه، هنوز هم خبري از نتيجه نهايي نيست. رفتار عربستانيها با زائران ايراني خانه خدا و حوادثي که رخ داده، جا داشت تا مقامات ايراني تصميم بهتر و عاجل و البته تأثيرگذار در روابط ايران و عربستان بگيرند اما اين حادثه هم مانند حادثه اول نتيجهاي براي قربانيان و خانوادههاي آنان نداشت. کشتار 464 نفر از حجاج ايراني در منا تعرض به دو نوجوان و سقوط جرثقيل تنها حوادثي نبودند که به ايرانيان آسيب زدند. حادثه منا يکي از بزرگترين حوادثي است که به کشته و زخمي شدن بيش از 460 حاجي ايراني در سرزمين منا و در پنج کيلومتري مکه مکرمه منجر شد. حادثهاي که به گفته روزنامه لبناني الديار، علت آن حضور کاروان پر خدم و حشم «سلمان بن عبدالعزيز» جانشين وليعهد سعودي، پسر شاه و وزير دفاع در مرکز منا بوده است. پس از اين حادثه، حتي يک عذرخواهي هم از مردم ايران از سوي مقامات عربي صورت نگرفت. يک ريال هم براي ديه جان باختگاني که بعضاً نان آور خانوادهشان بودند، به خانواده آنها تا امروز پرداخت نشده است. خسارتي که جبران نشد بعد از حادثه تعرض، سقوط جرثقيل ساخت و ساز و همچنين فاجعه منا دو رويدادي بودند که به خصومت بيشتر دو کشور دامن زد. در خلال اين دو حادثه که به کشتهشدن صدها ايراني منجر شد، ايران، مقامات عربستاني را مقصر اصلي خطاب کرد و خواهان عذرخواهي آنها شد اما اين اتفاق هرگز رخ نداد. عربستانيها حاضر نشدند براي هيچ يک از اتفاقاتي که موجب بروز خسارتهاي جاني به ايرانيها شدند، نه عذرخواهي کنند و نه غرامت و ديه جان باختگان و آسيب ديدگان را بپردازند. با اين حال مقامات ايراني بدون اينکه بتوانند پرونده آن حوادث را مختومه و به نتيجهاي درست و به نفع خانوادههاي داغدار ايراني برسانند، حرف از مذاکره با مقامات عربستاني براي برقراري سفر عمره ميزنند. همين چند روز پيش بود که آقاي حميد محمدي، رييس سازمان حج و زيارت در نشستي با فراکسيون حج و زيارت مجلس شوراي اسلامي در جلسهاي با اعضا، درباره اينکه آيا برگزاري سفر عمره برگزار خواهد شد يا خير، گفته است: «با توجه به قطع روابط دو جانبه، عربستان بايد در اين زمينه ساز و کار لازم را فراهم سازد.» او همچنين در رابطه با پيگيري موضوع شهداي منا هم اضافه کرده است: «اين موضوع جزو دستور اصلي مذاکرات بوده است و در ديداري که قبل از ايام تشريق با وزير حج داشتم، مجدداً پيگيري شد. نماينده ولي فقيه نيز در ديدار اخير با وزير حج عربستان موضوع منا و ديه شهدا را پيگيري کردند.» انگار فقط پيگيري در دستور کار مقامات سازمان حج و زيارت قرار دارد و نتيجهگيرياي در کار نيست. تلاش کرديم با محمدي تماس بگيريم و درباره نتيجه پيگيريها صحبت کنيم اما ايشان پاسخگوي تلفن همراه خود نبودند. نميتوان حج را تعطيل کرد با همه اتفاقاتي که در سالهاي گذشته بر سر روابط ايران و عربستان آمده و تعطيلي سفر عمره در پي بيحرمتيهاي عربستانيها به حجاج ايراني اتفاق افتاد، برخي از مسوولان بدون اينکه به نتيجهاي در پروندههايي که هنوز جارياست برسند، به دنبال زمينهاي براي برقراري سفر عمره هستند.آقاي سيد قاسم جاسمي، عضو فراکسيون حج و زيارت مجلس شوراي اسلامي در گفتوگوي اختصاصي با «صبح نو» با اعلام اينکه از آخرين جزييات جلسه اين فراکسيون با رييس سازمان حج و زيارت اطلاعي ندارد، در پاسخ به اين سؤال که با توجه به پروندههايي که در موضوعات تعرض به دو نوجوان ايراني، سقوط جرثقيل و منا به نتيجهاي نرسيدهاند، برقراري سفر عمره ميتواند کمکي به روند حل پروندهها کند، ميگويد: «مردم نميپذيرند که واجبات و مستحبات خود را انجام ندهند و اين رويکرد در دولتمردان نيز وجود دارد. يعني ممانعت در اين موضوع که عربستان براي برقراري سفر عمره چراغ سبز نشان دهد و ما بخواهيم مانع تراشي به دنبال پروندههاي قبلي کنيم، درست نيست.» شايد ممانعت از برگزاري يا همراهي در تسريع سفر عمره موضوعي نباشد که بتواند دولت عربستان را براي پذيرفتن مسووليت و عواقب اتفاقات سال 94 متقاعد کند اما اين نماينده مجلس معتقداست مسوولان بايد از روشهاي ديپلماتيک براي رفع اين موضوعات بهره بگيرند.وي اينطور ادامه داد: «ممانعت مسوولان از برقراري سفر عمره براي مردم پذيرفتني نيست و نميتوان و نبايد در مقابل اين موضوع ايستادگي کرد. مسوولان در اين زمينه عاقلانهتر تصميم خواهند گرفت تا پروندههاي موجود را به تدريج و با روشهاي خاص و ديپلماسي حل کنند.» اين عضو فراکسيون حج و زيارت مجلس در پاسخ به اين سؤال که از نتيجه پروندههاي سال 94 اطلاعي داريد يا خير، ميگويد: «خير من در جريان نيستم چون حدود دو يا سه ماه است که مديران سازمان حج و زيارت درگير حج تمتع هستند و در اين مدت هم نشستي با آنها نداشتهايم تا بتوانيم اطلاعات جديدي از رويه پرونده بگيريم.» جاسمي در پاسخ به اين سؤال «صبح نو» درباره اينکه اگر با رفتارهاي دوستانه ايران و برقراري سفر عمره باز هم رفتار دولت عربستان براي حل پروندههاي سال 94 و همچنين برخورد با حجاج ايراني تغيير نکرد، چه بايد کرد، اينطور پاسخ داد: «اين تصميم يک تصميم دولتي است که اگر بخواهند زماني پيگيري کنند، از طريق مقامات و مسوولان کشوري بايد اين پيگيريها انجام شود.» وي ميافزايد: «اينکه ما در برقراري سفر عمره، تأخير بيندازيم شايد براي مردم خوشايند نباشد و بايد مشکلات و پروندههاي باز مانده از طريق ديپلماتيک پيگيري شوند.» عجلهاي براي راه اندازي سفر عمره نيست بر خلاف آنچه جاسمي درباره ضرورت راهاندازي سفر عمره گفت و راهاندازي آن را ضرورتي دانست که نبايد جلوي آن گرفته شود، اما آقاي احد آزاديخواه، رييس فراکسيون حج و زيارت مجلس شوراي اسلامي نظر ديگري داشت. آزاديخواه در گفتوگوي اختصاصي با «صبح نو» درباره برقراري سفر عمره ميگويد: «درباره برقراري سفر عمره صحبتهايي با آقاي سيدعلي قاضي عسکر، نماينده رهبري در امور حج و زيارت و سرپرست حجاج ايراني و آقاي حميد محمدي، رييس سازمان حج و زيارت در جلسه اخير فراکسيون داشتهام و جمع بندي بر اين شد که سياست اصلي کشور بر تعطيل نشدن حج تمتع به عنوان يک عمل واجب عبادي و مورد تأکيد مراجع تقليد بوده است و اين اتفاق امسال افتاد و مورد استقبال سعوديها قرار گرفت.» وي ادامه داد: «از آنجايي که سفر عمره مفرده حساسيتهاي تمتع را ندارد، يعني نه وجوب دارد و نه جزو اعمال عبادي ماست که واجب باشد و باتوجه به سياستهاي منطقه و سازمان حج و زيارت، در واقع کسي به دنبال راه اندازي فوري اين موضوع نيست. با ميزان استقبال بالايي که وزارت حج عربستان از حجاج ايراني حج تمتع انجام داد، اين زمينه هست که آرام آرام دنبال اين باشيم که سفر عمره را راهاندازي کنيم اما در حال حاضر اين نه سياست مجلس شوراي اسلامي است، نه کميسيون فرهنگي و نه سازمان حج که سفر عمره راه بيفتد.» پرونده منا بزودي به نتيجه ميرسد يکي از مهمترين مطالبات مردم ايران به نتيجه رسيدن پرونده تجاوز به دو نوجوان ايراني، کشته و زخمي شدن حجاج ايراني در حادثه سقوط جرثقيل و همچنين فاجعه مناست که با وجود گذشت دوسال از اين اتفاقات، هنوز برخي از مالباختگان به حقوق خود نرسيدهاند. آزاديخواه دراين باره ميگويد: «پرونده تعرض به دونوجوان ايراني به نتيجه رسيد و حکم قاضي منطقي بود و دولت سعودي هم پاي کار آمد تا حکم اجرا شود و اين اتفاق هم افتاد. بحث در حادثه جرثقيل نيمه تمام مانده اما بيشتر سياست جمهوري اسلامي ايران در پيگيري پرونده مربوط به فاجعه منا، اصليترين حادثه در آن سال بود که بايد دنبال ميشد.» رييس فراکسيون حج و زيارت مجلس شوراي اسلامي ادامه ميدهد: «در جريان پيگيريها اتفاقات خوبي افتاد. سعوديها بخش عمدهاي از آن چهراکه ما انتظار داشتيم پذيرفتند ولي بخشي از مطالبه مردم شايد اين بود که شديدتر از آنچه دولت سعودي پذيرفت بايد مطالبه ميکرديم که بحث چالش برانگيزي است و ما براساس شرايط منطقهاي که داريم، بايد مراودات سياسي و ديپلماتيک لازم بين دو کشور انجام شود. بهنظر ميرسد نوع مراوده سازمان حج و دولت سعودي با دولت ايران براي غرامت اتفاق منا کار قابل تحسيني است.» وي اضافه ميکند: «دولت ما از اين به بعد براي انجام آنچه قرار بود انجام شود، بايد شدت بيشتري به خرج دهد و اين ديگر دست سازمان حج نيست و دستگاه ديپلماسي و وزارت خارجه است که بايد اين مسأله را جديتر از اين دنبال کند تا به نتيجه برسد.» در انتظار تأمين چهارگانه ايراني از مجموع اظهارات مسوولان، مديران و کارگزاران حج و زيارت در دولت و مجلس و سايرنهادها، اين طور به نظر ميرسد که برقراري دوباره سفرهاي عمره مفرده از سوي ايران نيازمند تأمين چهار عنوان اصلي از خواستههاي طرف ايراني بوده است. خواستههايي که از ابتدا نيز مطرح و بر آن پافشاري شد. نخست آن که اين برقراري مجدد روابط در همه سطوح باشد. يعني همان طور که ايرانيان براي ورود به عربستان سعودي و خروج ارز از کشور براي سفر زيارتي- سياحتي و غيرواجب عمره مفرده، مجوز مييابند، اتباع عربستان سعودي و از جمله شيعيان اين کشور نيز بتوانند براي سفر به اماکن زيارتي چون مشهد مقدس، قم، شيراز و حتي تهران اقدام کنند. به اين ترتيب خواسته ايران در ارز آوري با صنعت گردشگري نيز محقق خواهد شد. اين امر، مستلزم آن است که کنسولگريهاي دو کشور نيز دوباره فعاليت خود را آغاز کنند تا سازوکار صدور رواديد طبق روال معمول انجام شود. ضمن اين که با توجه به تراکم زائران ايراني در شهرهاي زيارتي عربستان سعودي، راه اندازي کنسولگري در شهر مکه مکرمه نيز علاوه بر شهر جده، امري ضروري به نظر ميرسد.رويکرد و شرط سوم آن که عربستان سعودي متعهد به پيشگيري از فضاي دوگانه برخورد با ايرانيان در سفرهاي تمتع و عمره باشد و سياست تکريم زائران ايراني سرزمين وحي را چون زائران ديگر کشورها بدون تبعيض در پيش گيرد و البته موضوع تأمين و تضمين امنيت زائران ايراني نيز بايد به عنوان اصلي مهم در اين باره مدنظر قرار گيرد. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد