پیامهای داخلی و خارجی دیدار روحانی و آیتالله سیستانی
فرارو/ رئيسجمهور ايران در يک سفر نسبتا طولاني به عراق، روابط اقتصادي ايران را با اين کشور تقويت کرد و با ديدار با مراجع تقليد شيعه در نجف به سفر خود جنبه معنوي داد. قبل از ظهر روز چهارشنبه گذشته براي نخستين بار يک رئيسجمهور ايران با آيت الله علي سيستاني، مرجع تقليد ۸۸ ساله شيعيان، در نجف ديدار کرد. اين مرجع، به ندرت در مسائل سياسي دخالت ميکند، اما نفوذ فوقالعادهاي در افکار عمومي عراق دارد. اين ديدار در روز سوم سفر سه روزه حسن روحاني، رئيسجمهور ايران، به عراق انجام شد. روحاني پس از ديدار با رهبران عراق، سفرش را با ديدار با آيت الله سيستاني به پايان رساند. اين ديدار بيسابقه از حيث ارسال پيامها به طرفهاي گوناگون، مهم بود. آمريکا برخي ناظران معتقدند که آمريکا يکي از مخاطبان پيامهاي ديدار حسن روحاني و آيت الله علي سيستاني بود. به طور کلي، سفر روحاني به عراق در حالي انجام شد که ايران تحت شديدترين تحريمهاي تاريخ قرار دارد. آمريکاييها با اعمال تحريمهاي گسترده تلاش ميکنند همه کشورها را از انجام مراودات تجاري با ايران منصرف کنند. عراق در ماههاي اخير، خصوصا از ماه نوامبر به بعد، براي قطع روابط اقتصادي با ايران، تحت فشار آمريکا بوده است. عراق مقدار قابل توجهي از ايران برق وارد ميکند و حتي براي تامين سوخت نيروگاههاي برق خود به گاز ايران نياز دارد. واردات برق و گاز عراق از ايران، در کانون فشارهاي آمريکا بر عراق بوده است، اما تاکنون عراق با قطع اينگونه واردات از ايران، موافقت نکرده است. حال، با سفر روحاني علاوه بر واردات برق و گاز، ايران و عراق توافقات و تفاهمنامههاي اقتصادي و تجاري متعددي با يکديگر امضا کردهاند که اگر اجرا شوند نقش مهمي در کاستن از اثر تحريمها بر ايران خواهند داشت. هر چند که سفر روحاني به عراق بر مسائل اقتصادي متمرکز بود، اما به اقتصاد محدود نميشود. ديدار روحاني با آيتالله سيستاني جنبههاي غيراقتصادي سفر روحاني را برجسته کرد. برخي ناظران ميگويند ديدار رئيسجمهور ايران با مرجع تقليد شيعيان در نجف به واشنگتن اين پيام را ارسال کرد که تلاشهاي آمريکا براي منزوي کردن ايران، مناسبات فرهنگي، مذهبي و اقتصادي ايران و عراق را تضعيف نخواهد کرد. سفر روحاني به عراق، قدرت نرم ايران در اين کشور را نشان داد. قدرتي که آمريکا در جامعه مذهبي عراق فاقد آن است. ديدارهاي مقامات ايراني و عراقي، پيام واضحي ارسال کرد که عراق بخشي از تحريمهاي آمريکا عليه ايران نخواهد بود. عادل عبدالمهدي، نخستوزير عراق، با صدور بيانيهاي گفت: «طرف ايراني تصميم عراق مبني بر اينکه عراق بخشي از تحريمها عليه آنها نخواهد بود، را ستود.» پيامهايي به داخل ايران به نظر ميرسد که ديدار روحاني و آيتالله سيستاني براي داخل ايران هم پيامهايي ارسال کرده است. البته بخشي از اين پيامها، به طور مستقيم از جانب خود آيت الله سيستاني ارسال شده است. اين مرجع تقليد، که نظراتش در امور سياسي را معمولا از طريق بيانيه يا نمايندگانش بيان ميکند، در ديدار با روحاني تلويحا به سياست خارجي ايران در عراق و همچنين به تقويت سياست خارجي اعتدالي در خاورميانه اشاراتي داشته است. دفتر آيت الله سيستاني پس از ديدار با روحاني بيانيهاي صادر کرد که موجب تعجب برخي از ناظران شد. طبق آنچه در اين بيانيه آمده، آيت الله سيستاني در ديدار با روحاني از «هر اقدام براي تقويت روابط عراق با همسايگانش بر مبناي منافع دو طرف و بر اساس احترام به حاکميت کشورها و عدم دخالت در امور داخلي آنها» استقبال کرده است. آيت الله سيستاني سپس با اشاره به نقش «دوستان» در کمک به مردم عراق در جنگشان عليه داعش، گفت: «مهمترين چالشهاي عراق در مرحله کنوني، مقابله با فساد، بهتر کردن خدمات عمومي و منحصر کردن سلاح در نهادهاي کشوري و دستگاههاي امنيتي هستند.» اظهارات آيت الله سيستاني درباره ضرورت «نگه داشتن سلاح در دست دولت»، به طور گسترده اشارهاي به گروههاي شبهنطامي عراقي تلقي شده است که عموما به حکومت ايران نزديک هستند. مقامات آمريکا و برخي از محافل سياسي عراق، گروههاي شبه نظامي عراقي را نايبان ايران ميدانند که از کنترل مقامات دولت عراق خارج هستند. اما سواي انتقاد از گروههاي شبهنظامي، اظهارات آيت الله سيستاني ممکن است مواضع دولت حسن روحاني را در داخل و خارج از ايران تقويت کند. اين مرجع تقليد در ديدار با روحاني بر ضرورت وجود «اعتدال و توازن» در سياستهاي بين المللي و منطقهاي در خاورميانه تاکيد کرده است؛ که البته اين ميتواند اشارهاي به گفتمان اعتدالگراي دولت روحاني باشد. در سالهاي اخير، آيت الله سيستاني تلاش کرده است که با مقامات بلندپايه ايران و آمريکا ديدار نکند. هيچ يک از مقامات عاليرتبه آمريکايي با اين مرجع تقليد ديدار نکرده است و در زماني که محمود احمدي نژاد، رئيسجمهور سابق ايران، به عراق رفت، آيت الله سيستاني از ديدار با او خودداري کرد. حال، ديدار اين مرجع با روحاني ممکن است به تقويت جايگاه معنوي حسن روحاني منجر شود. روحاني با ساير مراجع تقليد در نجف هم ديدار کرده است. شايد بتوان گفت که آيت الله سيستاني بخشي از روحانيت سنتي است که هميشه تلاش ميکند فاصله خود را با سياست رعايت کند. او، به رغم اينکه نفوذ بسيار گستردهاي در عراق دارد، اما همواره از ورود مستقيم به سياست يا معرفي کردن يک شخص براي يک سمت معين اجتناب کرده است. بلکه غالبا از طريق اشارات تلويحي سعي ميکند به عامه مردم نشان دهد که کدام شخص يا گروه را تاييد نميکند. از سال ۲۰۱۵، آيت الله سيستاني حتي ديدارها با سياسمتداران عراقي را پايان داد و حتي در ژانويه گذشته، از ديدار با وزير خارجه فرانسه، که به عراق سفر کرده بود، خودداري کرد. او در اين سالها فقط با مقامات بين المللي که براي فعاليتهاي بشردوستانه در عراق حضور داشتهاند، ديدار کرده است. اما ديدار با روحاني، اين قاعده را شکست. اين ديدار گزينشي در حالي صورت گرفته است که دولت روحاني به دليل خروج آمريکا از توافق هستهاي با فشارهاي فزايندهاي در داخل ايران مواجه شده است. ديدارهاي روحاني با مراجع تقليد نجف و تقويت رابطه او با روحانيت سنتي عراق، که فاصله خود را با سياست حفظ ميکنند، ممکن است نشاندهنده تلاش روحاني براي جلب حمايت اين بخش از روحانيت است که در ايران هم فاقد تاثير نيست. حمايتي که شايد در روزها و ماههاي حساس آينده به روحاني کمک کند.