اروپا ایران را به سمت خروج از برجام هل میدهد؟!
تابناک/ نزديک به يک سال پس از اعلام رسمي خروج آمريکا از توافق هستهاي با ايران (برجام)، فقدان اقدامي محسوس از جانب طرفهاي اروپايي اين توافق، ايران را بيش از هر زمان ديگري نسبت به جديت اين کشورها در عمل به تعهدات خود بدبين کرده است. همزمان، موضعگيري اخير فرانسه در قبال برنامه هستهاي ايران و محدوديتهاي جديد اعمال شده از سوي انگليس به بهانه تحريمها، امکان بروز واکنش از سوي ايران را افزايش داده است. در پي اعلام خروج ايالات متحده از برجام، سه کشور اروپايي امضا کننده اين توافق، يعني آلمان، فرانسه و انگليس، ضمن تأکيد بر پايبندي به مفاد توافق مذکور، وعده يافتن ساز و کارهاي جديدي را براي بهرهمند ساختن ايران از مزاياي اقتصادي برجام دادند. با اين حال، پس از بازگشت رسمي تحريمهاي آمريکا عليه ايران در ماه نوامبر و با گذشت چهار ماه، اروپاييها هنوز با عمل به وعدههاي خود فاصله زيادي دارند. سه کشور اروپايي طرف برجام که از همان ماه مه گذشته و در پي قطعي شدن خروج آمريکا از اين توافق، اعلام کرده بودند در پي طراحي يک ساز و کار ويژه براي پيشبرد تبادلات مالي به رغم تحريمهاي واشنگتن هستند، چندي پيش تأسيس نهادي به نام «اينستکس» يا ساز و کار ويژه تبادلات مالي را اعلام کردند که به گفته آنها، قرار است از طريق اقداماتي همچون مبادلات غيردلاري با ايران، زمينه دستيابي ايران به منافع حاصل از برجام را فراهم کند. در اين ميان، در حالي که تاکنون اعلام ميشد ساختار مذکور آماده به کار بودن و تنها مانع بر سر راه اجرايي شدن آن، عدم راهاندازي ساختاري متناظر با آن در ايران است، محمد جواد ظريف، وزير خارجه کشورمان، امروز در اظهاراتي از ايجاد اين ساختار سخن گفته و تأکيد کرد که به اين ترتيب، اروپاييها ديگر بهانهاي براي عدم اجراي تعهدات خود نخواهند داشت. ظريف امروز در ديدار با ويتوريو روساري پتروچلي، رئيس کميسيون سياست خارجي و مهاجرت مجلس سناي ايتاليا گفت: «ايران نهاد متناظر اينستکس را ايجاد و تشکيل آن را به اتحاديه اروپا اعلام کرده است». وي سپس در حاشيه مراسم رونمايي از سايت ديپلماسي اقتصادي وزارت امور خارجه، با اشاره به اينکه اروپاييها بعد از خروج آمريکا از برجام تعهدات متعددي را مطرح کردند افزود: «براي شروع اجراي آن تعهدات نياز بود که اينستکس را راه بيندازند و اين يک اقدام مقدماتي است». وزير امور خارجه گفت: «ما معتقديم که حالا بايد اروپاييها براي مدت زيادي تلاش و فعاليت کنند تا تعهداتشان را انجام دهند». وي با تأکيد بر اينکه اروپاييها در اجراي تعهداتشان بسيار عقب هستند، تصريح کرد: «آنها نبايد اين طور تصور کنند که جمهوري اسلامي ايران منتظر آنها ميماند». وي همچنين در ادامه اظهار داشت: «من نميدانم اروپاييها براي يک ساز و کار مقدماتي چقدر وقت نياز دارند». اين اظهارات در حالي مطرح ميشود که مقامات ارشد کشور، از جمله خود ظريف پيش از اين نيز بارها از کندي اروپاييها در اجراي تعهدات برجامي خود انتقاد کرده و از نامحدود نبودن صبر و شکيبايي ايران در اين زمينه سخن گفته بودند. با اين حال، برخي روندهاي جديد در رفتار و موضعگيريهاي مقامات و کشورهاي اروپايي، بيانگر آن است که شايد صبر ايران حتي زودتر از آنچه که برخي گمان ميکردند، به سر برسد! در جديدترين تحول در اين زمينه، اظهارات عجيب و جنجالي سفير فرانسه در واشنگتن درباره برنامه هستهاي ايران، واکنش تهران را در پي داشته است. جرارد آرود، سفير فرانسه در آمريکا شامگاه شنبه در حساب کاربرياش در توئيتر مدعي شد ايران بعد از انقضاي برجام، مجاز به غنيسازي اورانيوم نخواهد بود. اين ديپلمات فرانسوي در اين زمينه نوشت: «اينکه گفته شود ايران بعد از انقضاي برجام مجاز به غنيسازي اورانيوم خواهد بود اشتباه است. [ايران]بايد به موجب پيمان منع اشاعه و پروتکل الحاقي و تحت نظارتهاي شديد ثابت کند که فعاليتهاي هستهايش صلحآميز هستند». او در ادامه مدعي شد: «همانگونه که سال ۲۰۰۲ گفتيم که طبق پيمان منع اشاعه، غنيسازي اورانيوم بدون داشتن يک برنامه غيرنظامي باورپذير در زمينه هستهاي غيرقانوني است، قادر خواهيم بود در سال ۲۰۲۵ هم در صورت لزوم واکنش نشان دهيم. آن موقع تحريمهايي اعمال شدند. تحريمها ميتوانند مجدداً اعمال شوند. بعد از برجام، هيچ بند زوالپذيري وجود ندارد». آرود همچنين ادعا کرده که با توجه به تأمين اورانيوم غني شده نيروگاه هستهاي بوشهر از سوي روسيه، هيچ دليلي براي غنيسازي وسيع اورانيوم از سوي ايران وجود ندارد. اين ادعاها، با واکنش سيد عباس عراقچي، معاون وزير خارجه کشورمان مواجه شد. وي در توئيتر در اين زمينه نوشت: «اگر توييتهاي جرارد آرود بيانگر موضع فرانسه باشد، ما با نقض عمده ماهيت و هدف برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ مواجه هستيم. پاريس بايد سريعاً دراين رابطه شفافسازي کنده و يا ما مطابق با آن اقدام خواهيم کرد». اما انجام اقدامات منافي با برجام، تنها به فرانسه محدود نمانده و انگليس نيز به تازگي در اقدامي بحث برانگيز و به بهانه تحريمهاي آمريکايي، ارسال مرسولات پستي به مقصد ايران را متوقف کرده است. به نوشته «بي بي سي»، اداره پست بريتانيا (رويال ميل) تأييد کرده که ارسال نامه و محمولههاي پستي به ايران را تا اطلاع ثانوي متوقف کرده است. شرکت پستي پارسل پست نيز که زيرمجموعهاي از رويال ميل است، با اشاره به تحريمهاي اعمال شده، ارسال بستهها به ايران را متوقف کرده است. حميد بديعينژاد سفير جمهوري اسلامي در لندن به اين خبر واکنش نشان داد و آن را «شوکه کننده» خواند. در واقع، اقدام شرکت مذکور در شرايطي انجام ميگيرد که حتي شديدترين تحريمهاي آمريکا نيز ارتباطي با موضوع پست و ارائه خدمات پستي به ايران ندارد و به اين ترتيب، به نظر ميرسد شرکت پست دولتي انگليس حتي از آمريکا نيز در اين زمينه پيشي گرفته است. به هر حال، مجموعه اين تحولات، ميتواند ضمن بدبينتر کردن ايران به کشورهاي اروپايي و نقش آنها در برجام، ايران را به تدريج به سمت بازنگري تعهدات برجامي خود متناسب با اقدامات طرف مقابل سوق دهد. در اين راستا، هرچند خروج يکباره ايران از اين توافق متصور نيست، اما ممکن است ايران با استناد به عدم پايبندي طرف مقابل و کارشکنيهاي انجام شده، استراتژي «خروج تدريجي» از برجام را در پيش بگيرد. ترديدي نيست که ماندن ايران در اين توافق، از ابتدا نيز منوط به بهرهمندي از مزاياي آن بوده و در شرايط کنوني، توپ در زمين طرف غربي است تا به طور عملي ايران را به ادامه پايبندي کامل به تعهدات خود متقاعد سازد.