قمار عربستان و امارات
فرارو/ پس از قدرتگيري محمد بن سلمان در عربستان و نزديکي زياد اين کشور به امارات، سياست خارجي سنتي و محافظهکارانه عربستان و امارات، به تدريج کنار گذاشته شد و اين دو کشور با موافقت ضمني کشورهاي غربي، براي تنظيم مجدد صحنه سياسي کشورهاي منطقه، سياست تهاجمي در پيش گرفتند. مشارکت علني اين دو کشور در تحريم نفت ايران در همين راستا ارزيابي ميشود. کاخ سفيد در ۲۲ آوريل، با صدور بيانيهاي، پايان معافيتهاي موقت فروش نفت ايران به هشت کشور را اعلام کرد. در اين بيانيه، يک نکته، توجه ناظران را به خود جلب کرد و آن، نقشآفريني علني عربستان و امارات در تحريم نفت ايران است. در پي آشکار شدن نقش مستقيم و علني عربستان و امارات در کمک به آمريکا براي تسهيل حذف بدون دردسر نفت ايران از بازارهاي جهاني، هشدارهاي مقامات عاليرتبه ايران به اين دو کشور اندکي صريحتر و تندتر شده است. در بيانيه کاخ سفيد آمده است: «ايالات متحده، عربستان سعودي و امارات متحده عربي، سه توليدکننده بزرگ انرژي جهان، به همراه دوستان و متحدانمان، به اين تضمين اين (نکته) متعهد هستند که عرضه کافي (نفت به) بازارهاي جهاني نفت ادامه مييابد.» چند روز پيش از لغو معافيتها، دونالد ترامپ، رئيسجمهور آمريکا، با محمد بن زايد، وليعهد ابوظبي، تلفني درباره وضعيت نفت گفتگو کرد. تماسها و همکاري نزديک عربستان و امارات با آمريکا در زمينه حذف نفت ايران، موجب شده است که رئيسجمهور حسن روحاني، به اين دو کشور يادآوري کند که بقاي آنها به تصميمات ايران وابسته است. روحاني در جلسه هفتگي هئيت دولت، گفت: «تنها يکي دو کشور وجود دارند که آنها نيز بايد متوجه اعمال و رفتار خود باشند. عربستان و امارات بايد بدانند که وجود و بقايشان در سايه تصميم خردمندانه حکومت جمهوري اسلامي ايران است. چنانچه سران نظام اسلامي و بزرگان کشورمان و مقام معظم رهبري و مرحوم آيتالله هاشمي تصميمات دقيقي را در مقطعي که صدام به کويت حمله کرد، نگرفته بودند، امروز اثري از اين کشورها وجود نداشت.» هر چند که ممکن است آمريکا براي اطمينان دادن به بازارهاي جهاني نفت، نام عربستان و امارات را در بيانيه خود ذکر کرده است، اما واکاوي مواضع رسمي رياض و ابوظبي در خصوص اقدام جديد آمريکا عليه ايران نشان ميدهد که اين دو کشور، رويکرد جديدي در خاورميانه در پيش گرفتهاند. ابراهيم العساف، وزير خارجه عربستان، ضمن استقبال گرم از تحريمهاي نفتي آمريکا عليه ايران، اعلام کرده است که کشورش کاملا از اين تحريمها حمايت ميکند. علاوه بر اين، خالد الفالح، وزير نفت عربستان، هم تصريح کرده است که عربستان براي برقراري تعادل در بازار نفت تلاش خواهد کرد. بحرين نيز موضع مشابهي اتخاذ کرده است. در سالهاي اخير، خصوصا پس از شعلهور شدن بحران قطر، در خاورميانه، به تدريج دو محور اساسي ظهور کردند. امارات، عربستان و بحرين به همراه مصر، در برابر تحولات فزاينده منطقه، سياستهاي خود را منسجم کردند. سياستهايي که به طور کلي، با سياستهاي آمريکا و متحدانش در منطقه هماهنگ است. اين کشورها ادعا ميکنند که در مقابل آنها، محور ديگري متشکل از ايران، ترکيه و قطر وجود دارد. اکثر تحولات چند سال گذشته، از بحران سوريه گرفته تا انقلاب اخير سودان، از صفبنديهاي اين دو محور متاثر شدند. عربستان و امارات، در يمن ادعا ميکنند که با گسترش نفوذ ايران توسط حوثيها مقابله ميکنند. در ليبي، اين دو کشور از ژنرال خليفه حفتر و حمله او به طرابلس پشتيباني ميکنند. اين در حالي است که قطر و ترکيه، از دولت همبستگي ملي به رهبري فايز السراج، يعني دشمن حفتر، حمايت به عمل ميآورند. اندکي پس از سقوط عمر البسير در سودان، عربستان و امارات براي مديريت انقلاب در اين کشور، به سرعت مداخله کردند و تاکنون سه ميليارد دلار در قالب کمکهاي بشردوستانه به شوراي نظامي انتقالي سودان کمک کردند. ظاهرا عربستان و امارات معتقدند که در برابر ايران به لحظه حساس تصميمگيري رسيدهاند. خالد بن سلمان، پسر پادشاه و معاون وزير دفاع عربستان، اخيرا در کنفرانسي در مسکو در حالي که درباره ايران سخن ميگفت، تصريح کرد: «امروز منطقه ما در يک چهار راه قرار گرفته که مستلزم اتخاذ موضع قاطعي است.» رسانههاي سعودي و اماراتي نيز همين ديدگاه را منعکس کردهاند. روز چهارشنبه، روزنامه سعودي الشرق الاوسط، حداقل سه يادداشت درباره لغو معافيتهاي فروش نفت ايران منتشر کرد که همگي از تحريمهاي ايران حمايت ميکنند. به عنوان نمونه، لغو معافيتهاي تحريمي، به مثابه «ساعت صفر» و «تير خلاص» توصيف شده است که ايران را از «خون نفتي» محروم ميکند. ترامپ نيز «شيري» توصيف شده که در کمين نظام ايران نشسته است. در يکي از اين يادداشتها، که به قلم مصطفي فحص، کارشناس مسائل ايران، نوشته شده است، ادعا ميشود که منطقه خاورميانه به سوي يک «جنگ پيشگيرانه» حرکت ميکند. از ديدگاه فحص، خاورميانه مدتهاست که در وضعيتي بين جنگ و صلح قرار دارد، و اين جنگ پيشگيرانه تنها راه خروج از اين وضعيت خواهد بود. از اين رو شايد بتوان گفت که مشارکت عربستان و امارات در حذف يکي از مهمترين درآمدهاي ايران، بخشي از يک راهبرد گستردهتر براي تنظيم مجدد شطرنج خاورميانه و مهار يا حذف مهرههايي است که اقدامات چند سال گذشته آمريکا و متحدانش در برابر آنها نتيجه مطلوبي محقق نکرده است.