امامی کاشانی: غیر از آیت‌الله خامنه‌ای گزینه دیگری برای رهبری نداشتیم

مسئله انتخاب رهبري پس از امام خميني(ره) در 14 خرداد 1368 يکي از نکات برجسته تاريخ انقلاب است. در اين ميان با گذشت سي‌ويکسال از آن انتخاب، روايت‌هاي نو و اسناد تصويري و مکتوب متعددي منتشر مي‌شود.

حوادث سال‌هاي اخير منجر به بازگويي خاطرات اجلاسيه 14 خرداد توسط اعضاي وقت مجلس خبرگان رهبري شد. اما يکي از معدود افرادي که تا امروز روايتي از وي منتشر نشده است آيت‌الله محمد امامي کاشاني است. آيت‌الله امامي کاشاني از شاگردان قديمي امام خميني و روحانيون مبارز و فعال انقلابي عليه رژيم پهلوي با پيروزي انقلاب اسلامي در مناصب مختلفي از جمله عضويت در مجلس خبرگان قانون اساسي، رياست ديوان عدالت اداري، عضويت در شوراي نگهبان و امامت جمعه تهران به خدمت پرداخت.

يکي ديگر از مهم‌ترين مسئوليت‌هاي آيت‌الله امامي کاشاني عضويت ايشان در اولين دوره مجلس خبرگان رهبري است. او از شاهدان عيني اجلاسيه 14 خرداد 1368 محسوب مي‌شود. آيت‌الله امامي کاشاني از جمله افرادي بود که در جلسه انتخاب آيت‌الله خامنه‌اي به رهبري سخنان مهمي ايراد کرد.

حالا پس از گذشت سي و يکسال از آن دوران آيت‌الله امامي کاشاني براي نخستين‌بار در گفتگو با پايگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامي به بيان خاطرات خود از برگزيدن رهبري پس از امام خميني مي‌پردازد که مشروح آن در ادامه از نظر مي‌گذرد.

ضمن تشکر از اينکه وقتتان را در اختيار ما قرار داديد، براي ورود به بحث اگر صلاح بدانيد از موضوع آيت‌الله منتظري شروع کنيم... در سال 1364 خبرگان آقاي منتظري را به عنوان قائم‌مقام رهبري انتخاب کردند. نظر اعضا درباره ايشان چه بود؟ خودتان چه نگاهي به آقاي منتظري داشتيد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحيم. ما اکثراً مي‌گفتيم يک آدمي بايد قائم‌مقام باشد که داراي سوابق مبارزاتي درخشان و مدارج علمي و به قول معروف ملا باشد. بدين خاطر اکثريت ما به آقاي منتظري رأي داديم.

واکنش خود آيت‌الله منتظري به اين انتخاب چه بود؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: من بعد از تصويب قائم‌مقامي رفته بودم پيش آقاي منتظري و با ايشان کار داشتم؛ مرحوم آقاي طبرسي هم با من بودند. در آن جلسه آقاي منتظري گفتند: «اين چه کاري است که مجلس انجام داده است؟! با وجود آقاي گلپايگاني چرا نام من را برديد و مرا براي اين کار انتخاب کرديد؟» ايشان از اين انتخاب ناراضي بودند، اما مجلس خبرگان ديگر اين کار را انجام داده بود.

طولي نکشيد که حواشي بيت آقاي منتظري و جريانات سيدمهدي هاشمي علني شد، شما خودتان در آن ايام شخصاً با آقاي منتظري مذاکراتي نداشتيد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: من با ايشان صحبت کردم؛ البته خيلي زمان از اين ماجراها گذشته است. يک جرياني در رابطه با مهدي هاشمي ـ برادر داماد ايشان- پيش آمده بود. من گفتم در اين قتل‌ها او دخالت داشته است. آقاي منتظري به من گفت: آقاي امامي اين چه حرفي است که نسبت مي‌دهيد؟ گفتم فرمانده اين افراد مهدي هاشمي بوده است. بعد آقاي منتظري گفت: هاشمي (مهدي) بحثش وحدت جهان اسلام است و به‌دنبال اين امر است؛ چه کار به اين کارها دارد؟ گفتم به من گزارش داده‌اند که اين افراد قتل انجام داده‌اند. آقاي منتظري عصباني شد و گفت که اين حرف‌ها دروغ است که به شما گفته‌اند. منتظري آدم ساده‌اي بود و سقوطش هم به خاطر سادگي‌ا‌ش بود. فريب داماد و اولاد و اطرافيانش را خورد. خدا رحمتش کند و عاقبت ما را ختم به خير کند.

در آن مقطع پيش‌بيني مي‌کرديد که مسئله به جايي برسد که امام آقاي منتظري را عزل کنند؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: خدا رحمت کند آقاي منتظري را؛ من چه چيزي راجع به او بگويم؟ ديگر زنده نيست که بخواهم درباره‌اش حرف بزنم. در جلسه‌اي که آقاي هاشمي و آقا [آيت‌الله خامنه‌اي] حضور داشتند گفته شد که امام مي‌خواهد آقاي منتظري را عزل کند، برويم با امام صحبت کنيم. آقاي هاشمي گفت اين کار خيلي خطرناک است. بايد چه کار کنيم؟ حاج احمد آقا گفت: من خيلي با آقاي منتظري حرف زدم و به خانه‌اش رفتم؛ او يک حرف‌هايي مي‌زند و اصلاً به درد رهبري نمي‌خورد. من اين حرف‌ها را به امام گفتم. افکار و نظرات آقاي منتظري تحت تأثير اطرافيانش بود. مردي با سوابق درخشان مبارزاتي و مراتب علمي والا به اين روز افتاد. خداوند رحمتش کند.

از ارتحال حضرت امام و انتخاب آيت‌الله خامنه‌اي به رهبري چه خاطراتي داريد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: شبي که حضرت امام خميني(اعلي‌الله‌مقامه) رحلت کردند ما در بيت ايشان حضور داشتيم. اول شب که اذان مي‌گفتند من خودم بالاي سر حضرت امام بودم. يکي از اعضاي دفتر -گمانم آقاي توسلي يا آقاي شيخ حسن صانعي بود- هنگام اذان آمدند و گفتند: آقا! آقا! اذان مي‌گويند! امام هم تقريباً رفته بود و دستگاه‌هايي هم که به امام وصل بود را جدا کرده بودند. در همين زمان يک‌مرتبه ديدم که امام زبانشان در دهانشان تکان خورد و صداي نفس کشيدن ايشان بلند شد. يکي از اطبا که در آنجا بود گفت علائم حياتي برگشت. مجدداً دستگاه‌ها را وصل کردند.

بعد از آن نماز خواندم و در جمع دوستان من‌جمله حضرت آقا، آقاي موسوي اردبيلي، آقاي هاشمي حضور داشتم که حاج احمد آقا آمد گفت امام رحلت کردند. حدود دو ساعتي از رحلت امام گذشته بود که در آنجا درباره فردا صحبت شد. در همانجا بحث شورايي شدن رهبري مطرح شد. در مورد اعضاي شورا هم بحث شد که آقاي خامنه‌اي هم يکي از گزينه‌ها بود. آخر شب غم و مصيبت امام همه را فرسوده و خسته کرده بود و ديگر تواني براي بحث جانشيني امام نمانده بود.

مرحوم آقاي اميني نقل مي‌کنند که در آن جلسه در جماران به آقاي خامنه‌اي گفته‌اند که امام شما را براي رهبري معرفي کرده‌اند؛ ولي آيت‌الله خامنه‌اي شديداً با اين پيشنهاد مخالفت کردند. شما در آن زمان آنجا حضور داشتيد؟ چيزي در اين مورد شنيده‌ايد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: بله! ابتدا ايشان نمي‌خواستند اين مسئوليت را بپذيرند. بعد که آن جلسه تمام شد، من ديدم حضرت آقا به درختي که جلوي حسينيه جماران بود تکيه داده‌ا‌ند و بسيار محزون و در حال تفکر بودند. من استنباطم اين بود که علاوه بر مصيبت رحلت امام، آقا از اين پيشنهاد ناراحت بودند.

برويم سراغ جلسه سرنوشت‌ساز روز 14 خرداد... در اجلاسيه آن روز چه اتفاقي افتاد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: فرداي آن روز که مجلس خبرگان تشکيل شد من در جايگاه هيأت‌رئيسه با آقاي هاشمي رفسنجاني صحبت کردم. ايشان مي‌گفت بايد مجلس خبرگان تصميم بگيرد که رهبري شورايي يا فردي باشد. لذا بايد منتظر مي‌مانديم که مجلس چه تصميمي مي‌گيرد؟ آقاي هاشمي نظرش روي رهبري آقا بود. ولي بحث شورايي هم مطرح بود. هاشمي به من گفت که امام در جريان منتظري مي‌گفت آقاي خامنه‌اي شايسته است. من هم به آقاي هاشمي گفتم: با توجه به اينکه الان صدام پشت مرزهاي ايران است ممکن است کشور دچار خطر شود و لذا همين امروز بايد اين مسئله حل بشود.

فيلم‌هاي آن جلسه بارها پخش شده است. آقاي خامنه‌اي هم نمي‌خواستند رهبري را بپذيرند. خيلي‌ها در آن روز صحبت کردند. من هم يک صحبت‌هايي کردم. بعد که آقا پشت تريبون آمدند و شروع به صحبت کردند دوباره همين مطالب را تکرار کردند. وقتي آقا گفتند که اکثر شما من را اهل نظر نمي‌دانيد من از روي صندلي بلند شدم که بارها از تلويزيون هم پخش شده اما اين بخش از صحبت‌هاي من پخش نشده است. من در آن روز گفتم: يکي از کساني که در درس شما در مشهد شرکت مي‌کرده از درس کفايه شما خيلي تعريف مي‌کند. بعد به مجلس گفتم کسي که در حوزه علميه مشهد کفايه که آخرين کتاب اصول است را تدريس مي‌کند و افراد از آن تعريف مي‌کنند اهل نظر است. من گفتم: «شهادت مي‌دهم که آقاي خامنه‌اي اهل نظر است.» بعد خطاب به آقا گفتم حالا بعضي‌ها قبول نداشته باشند، خب اين افراد رأي نمي‌دهند. بعد که من نشستم آقا هم صحبت‌شان را تمام کردند و نشستند. بعد از اتمام صحبت آقا رأي‌گيري انجام شد. من در آن جلسه از فقاهت آقا دفاع کردم.

بحث شورايي و فردي هم قبل از آن مطرح شده بود؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: ابتدا بحث شورايي و فردي به رأي‌گيري گذاشته شد که مجلس به فردي رأي داد. دليل عمده‌اي که فردي تصويب شد اين بود که رحلت حضرت امام بعد از بازنگري در قانون اساسي اتفاق افتاد. يکي از اصولي که در تجديد نظر قانون اساسي تغيير کرد اين بود که شوراي عالي قضايي از شورا بودن به دليل عملکرد ضعيف به فردي تبديل شد.

يکي از نقاط ضعف شوراي عالي قضايي مربوط به عزل بني‌صدر مي‌شد. در قانون اساسي داشتيم که رييس‌جمهور را شوراي عالي قضايي و مجلس شوراي اسلامي مي‌تواند برکنار کند. من در اين رابطه با آقاي موسوي اردبيلي صحبت کردم. ايشان به من گفت که به شوراي عالي قضايي اميدي نداشته باشيد. شما برويد از طريق مجلس اقدام کنيد. اختلاف نظر در شوراي عالي قضايي زياد است. من هم بعد رفتم در مجلس صحبت کردم. اين مسئله در رهبري شورايي اثر گذاشت و گفتند که ما از آن قضيه تجربه خوبي نداريم. مضاف بر اينکه امام هم دستور داده بودند که در شوراي عالي قضايي تجديد نظر بشود و يک نفر تصميم‌گيري کند.

در مجلس اين موارد ذکر شد و بعد گفته شد که دوباره ما مي‌خواهيم برگرديم عقب و رهبري را شورايي کنيم. نهايتا رهبري شورايي رأي نياورد. اگر آن حادثه نبود شايد شوراي رهبري رأي مي‌آورد. از همه مهم‌تر نظر امام درباره شوراي عالي قضايي باعث شد که رهبري شورايي رأي نياورد. در بحث فردي هم بعضي‌ها بحث در اهل نظر بودن و فقاهت آقا داشتند که آقاي هاشمي نقل کردند: به امام گفتيم که آقاي منتظري آن مشکلات برايش پيش‌آمد و امروز نيستند؛ ما بعد از شما چه کار کنيم؟ امام فرمودند آقاي خامنه‌اي هستند. اين بيان به نوعي تأييد امام براي رهبري آقاي خامنه‌اي بود.

شما موافق کدام شيوه رهبري بوديد فردي يا شورايي؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: من موافق فردي بودم. وقتي امام دستور دادند که در قانون اساسي بازنگري بشود، کميسيون‌هاي مختلفي تشکيل شد که من عضو کميسيون داخلي بودم. در آنجا بحث فردي و شوراي عالي قضايي مطرح شد و بعد از آن در مجلس قبل از تصويب، من در دفاع از فردي بودن رياست قوه قضائيه صحبت کردم. يک جاي ديگر هم در رابطه با اينکه صدا و سيما در اختيار دولت باشد يا رهبري صحبت کردم. در کميسيون بعضي‌ها مي‌گفتند که در اختيار دولت باشد. خداوند آن افراد را هم بيامرزد ولي من از کساني بودم که مي‌گفتم در اختيار رهبري باشد. دولت ثبات ندارد وليکن رهبري يک نصابي دارد، فقاهت و عدالت دارد اما رئيس‌جمهور اينگونه نيست. آن فرد مي‌رود يک فرد ديگر رئيس‌جمهور مي‌شود. مرحوم آقاي اميني بعداً به من گفتند که ما نظرمان اين بود که صدا و سيما در اختيار دولت باشد اما صحبت‌هاي شما عقيده ما را عوض کرد. من گفتم مهم اين است که يک فقيه عادل در رأس باشد و اگر اين مسأله حل شود باقي مسائل قابل حل است.

واکنش‌هاي اعضاي خبرگان بعد از انتخاب آيت‌الله خامنه‌اي به رهبري چه بود؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: اکثريت به رهبري آقا رأي دادند. اضطرابي در جلسه نبود و فقط چند نفر اندک به رهبري ايشان رأي ندادند. يکي از دوستان که انسان فاضلي هم هست به نام آيت‌الله حسيني کاشاني در جلسه برخاست و گفت که آقاي منتظري قائم‌مقام رهبري بوده و الان قانونا رهبر است. بعد در مجلس اين پيشنهاد بررسي شد و براي اينکه ابهامي در تاريخ وجود نداشته باشد عزل آقاي منتظري به رأي گذاشته شد که مجلس به آن رأي داد.

بحث "رهبري موقت" هم در آن مجلس مطرح شد؟ لطفاً در اين خصوص هم توضيح بدهيد.

آيت‌الله امامي‌کاشاني: بله! بخاطر اينکه بازنگري قانون اساسي بايد به رفراندوم گذاشته مي‌شد. ولي در عين حال بعد از برگزاري رفراندوم هم به صورت قاطع رهبري آقا در 14 مرداد توسط مجلس خبرگان مجدد تأييد شد.

در خاطرات بعضي از آقايان آمده است که به غير از اعضاي مجلس خبرگان برخي از مسئولين در اين جلسه حضور داشتند و با اعضاي خبرگان رايزني‌هايي مي‌کردند؛ شما هم از اين قبيل رايزني‌ها داشتيد؟ يا شاهد رايزني‌ها بوديد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: بله! در وقت‌هاي تنفس گفتگوهايي انجام مي‌شد ولي آنچه که در مجلس خبرگان گذشت را خدمتتان گفتم. بالأخره بعضي‌ها موافق نبودند، که ما آن‌ها را هم مي‌شناختيم. آدم‌هاي ملايي هم بودند اما برداشتشان اينگونه بود. علاوه بر فقاهتي که آقا (آيت‌الله خامنه‌اي) داشتند امتياز ديگرشان براي رهبري اين بود که ايشان دو دوره رئيس‌جمهور بودند و کسي که مي‌خواهد رهبري کند بايد در کارهاي اجرايي کشور مسلط باشد. 

آقا در دوران رياست‌جمهوري سفرهاي خارجي با ارزشي نيز داشتند. آقاي هاشمي از احمد آقا ماجرايي را نقل مي‌کردند که در مجلس خبرگان آن روز مطرح شد. احمد آقا مي‌گفتند: امام در تلويزيون سفر آقاي خامنه‌اي به کره را نگاه مي‌کردند؛ آقاي خامنه‌اي در آنجا نطقي کردند. امام گفته بودند آقاي خامنه‌اي به درد رهبري مي‌خورد.

امام مصلحت‌بيني، دشمن‌شناسي و آگاهي بر مسائل کشور را براي فرد اداره‌کننده کشور لازم مي‌دانستند و مي‌گفتند مسئولين بايد اينگونه باشند. گرچه بعضي‌ها از لحاظ مراتب علمي داراي مدارج بالايي بودند ولي نمي‌توانستند کار رهبري را انجام دهند بدين منظور امام تأکيد به رهبري آقاي خامنه‌اي داشتند.

بعد از رفراندوم در 15 مردادماه قرار شد رهبري را با قانون اساسي جديد انتخاب کنيد. از آن جلسه خاطره‌اي داريد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: باتوجه به اينکه رفراندوم برگزار شده بود در آن جلسه از موقت بودن براي دائمي شدن رهبري رأي‌گيري کرديم و بحث خاص ديگري در آن جلسه نشد.

بعد از برگزيده شدن آيت‌الله خامنه‌اي به رهبري، شما يکي از کساني بوديد که در اعلان مرجعيت ايشان نقش داشتيد. چه دلايلي باعث شد که اين کار را انجام دهيد؟

آيت‌الله امامي‌کاشاني: بعد از وفات آيت‌الله العظمي گلپايگاني و آيت‌الله العظمي اراکي، در جامعه روحانيت بر سر انتخاب مرجع بحث شد. هفت نفر از جمله آقاي خامنه‌اي براي مرجعيت مطرح بودند. تقوا و فقاهت آقا را که کنار بگذاريم، روشن بود کسي که به مسائل آگاه است و رهبر جامعه هم مي‌باشد صلاحيت مرجعيت را دارد.

حاج آقا! يکي از سوالات مهم درباره اجلاسيه 14 خرداد 68 اين است که اگر آيت‌الله خامنه‌اي زير بار اين مسئوليت نمي‌رفتند آيا خبرگان گزينه ديگري به جز ايشان داشت؟ 

آيت‌الله امامي‌کاشاني: من همين الان هم که بررسي مي‌کنم واقعاً غير از آقاي خامنه‌اي گزينه ديگري را نداشتيم. همان شب هم که امام دعوت حق را لبيک گفته بودند فکر مي‌کرديم که رهبري شورايي نتيجه نمي‌دهد. لطف خدا بود که به اين سمت رفتيم و آقاي خامنه‌اي رهبر شدند. دستي بالاي همه دست‌هاست. خداوند همين الان هم لطفش را از مملکت دريغ نکرده است و کشور ما را هدايت مي‌کند.

ممنون از وقتي که براي اين گفتگو گذاشتيد. اگر نکته ديگري داريد بفرمائيد.

آيت‌الله امامي‌کاشاني: من هم از شما تشکر مي‌کنم. موفق باشيد.