نقاط روشن سرس حاصل فورانهای یخ فشانهای نمکی
سيناپرس/ سرس که زماني سيارکي مرده تصور ميشد اين روزها چشمان سياره شناسان را بهسوي خود خيره کرده است. سرس، بزرگترين دنياي کمربند سيارکهاي منظومه شمسي که چند سال پيش به مقام سياره کوتوله ارتقا يافته بود به يکي از موردتوجهترين اجرام منطقه دروني منظومه شمسي در سالهاي اخير تبديلشده است. يکي از معماهايي که درباره سرس وجود داشت وجود لکههاي درخشاني بر سطح اين سياره کوتوله بود. مناطق روشني که دادههاي فضاپيماي اکتشافي داون (به معني سپيدهدم) نشان داد که حاصل تجمع مواد نمکي بر سطح سرس هستند. بااينوجود اين سوال مطرح است که اين ساختارهاي نمکي چطور راه خود را به سطح سرس بازکردهاند؟ اين عارضه سطحي در کنار دادههاي ديگري که نشان ميداد سرس نهتنها در گذشته که در زمان حال ممکن است در زير سطح خود ميزبان منابع آب مايع باشد توجههاي بسياري را به اين سياره کوتوله جلب کرده است. محققان براي پاسخ دادن به اين سوال که دليل تجمع اين مواد نمکي در اين منطقه چيست به بررسي دقيق ساختار پيچيده دهانه برخوردي اوکاتور (Occator – نام ايزدي اساطيري است که موکل بر شخم زدن زمين و از ايزدان ياريدهنده به ايزد سرس به شمار ميرود. ايزد سرس موکل کشاورزي در اساطير رمي است.) پرداختهاند. اين دهانه برخوردي يکي از درخشانترين مناطق درخشان سطحي سرس را درون خود جايداده است. حالا اين پژوهشگران گمان ميکنند توانستهاند توضيحي بر اين پديده پيدا کنند. به عقيده اين دانشمندان يکي از توضيحات احتمالي براي شکلگيري اين ساختارهاي درخشان تپه مانند اين است که آنها بقاياي يخ فشان هاي قديمي سرس هستند. اين يخ فشان ها در گذشتهاي نهچندان دور – در مقياس تحولات منظومه شمسي – يخهاي نمکين را از لايههاي اعماق سرس به سطح آن ميرسانده و وفوران ميکردند و در پي انباشته شدن رسوبات نمکي در کنار دهانههاي خروجي اين يخ فشان مخروطهاي نمکي – مشابه قلههاي آتشفشاني شکلگرفته از گدازههاي آتشفشاني روي زمين – شکلگرفته که به دليل بازتاب نوري متفاوت درخشان ديده ميشود. تفاوت مهمي که اين ناحيه روشن دارد اين است که بر فراز برآمدگي مرکزي يک دهانه برخوردي شکلگرفته و به توسعهيافته است. دهانه اوکاتور در نيمکره شمالي سرس واقع شده و قطري معادل 92 کيلومتر دارد. تپه درخشان مرکزي اين دهانه 11 کيلومتر قطر دارد. تحليل دادههايي که فضاپيماي داون از سرس به زمين ارسال کرده است، به سياره شناسان اين امکان را داد که سن عارضه کوهستاني و برجسته مرکز اين دهانه را تخمين بزنند. اين ساختار – که در اثر برخوردها و در مرکز دهانههاي برخوردي ايجاد ميشود، سني معادل 34 ميليون سال دارد؛ اما بخش فوقاني و درخشان اين تپه که از مواد نمکي تشکيلشده است تنها در حدود 4 ميليون سال سن دارد. اين تفاوت سن دانشمندان را به اين نتيجه رسانده است که بخش فوقاني و درخشان نمکي اين قله در اثر مجموعهاي از فعاليتهاي زمينشناختي و وفوران يخهاي نمکي در طول بازه يا طولاني تشکيلشده است. فعاليتهايي که تا زماني اخير ادامه داشتهاند. اگرچه از چندين سال پيش که تلسکوپ فضايي هابل تصاويري از سرس را تهيه کرد دانشمندان از وجود اين لکههاي درخشان خبر داشتند اما با گذر فضاپيماي داون از نزديکي سطح سرس و داده نگاري آن بود که آنها توانستند جزييات بيشتري از اين لکههاي را ثبت کرده و به بررسي دقيق آنها بپردازند و ترکيب مواد آن تشکيلدهنده آن را مشخص کنند. سوال مهم اين است که آيا اين فعاليتهاي يخ فشان هاي سرس تا زمان اکنون ادامه يافته است يا نه. هنوز کسي بهدقت نميتواند دراينباره اظهارنظر کند اما شواهدي وجود دارد که ممکن است برخي از فعاليتهاي يخ فشان هاي سرس تا زمان حال ادامه داشته باشد. در سال 2014 تلسکوپ فضايي هرشل موفق شد نشانههايي از بخارآب را در اطراف سرس آشکار کند و دوربينهاي فضاپيماي داون نيز در زواياي خاصي نشانههايي از مه رقيقي بر فراز سطح مه را آشکار کردهاند. اينها ممکن است نشانههايي از ادامه فعاليتهاي سرس تا زمان حاضر باشد. اکنون منظومه شمسي زندهتر و فعالتر از هر زماني خود را مقابل چشمان دانشمندان به نمايش گذاشته است. با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد