اخترشناس فرانسوی از سیارات فراخورشیدی و امکان حیات در آن ها می گوید
ايرنا/ آن ماري لاگرانژ دانشمند فرانسوي وجود منظومه ها و سيارات فراخورشيدي و بررسي امکان حيات در آنها را از مهمترين پرسش هاي بشر دانست و گفت: پي بردن به ترکيب شيميايي و جو اين سيارات يکي از مسائل مهم در دهه هاي آينده خواهد بود. دانشکده فيزيک دانشگاه تهران ديروز «يکشنبه » ميزبان اين اخترفيزيکدان فرانسوي بود، دانشمندي که به همت اساتيد و مسئولان اين دانشکده و سفارت فرانسه در تهران براي اولين بار به ايران سفر کرده است تا در گفت وگوهاي علمي با همتايان و دانشجويان ايراني علاقمند آخرين حوزه ها و موضوعات مرتبط با آسمان، کهکشان و ستاره ها و سيارات را مطرح کند. پروفسور آن ماري لاگرانژ /Anne-Marie Lagrange متولد 1962 و منجم و اخترفيزيکدان فرانسوي است که بيشتر تحقيقات او بر سيارات فراتر از منظومه شمسي متمرکز است. وي از اوايل دهه 90 قرن بيستم ميلادي پژوهش هاي خود را بر سيارات فراخورشيدي با استفاده از تصاوير مستقيم و ابزارهاي دقيق نوري آغاز کرد. لاگرانژ در اولين دهه از قرن بيستم بيشتر روي فعاليت هايي تمرکز کرد که شامل مطالعه بر سيارات غول پيکر در حوالي ستاره هاي جوان بود، از ديگر فعاليت هاي وي مي توان به مشاهده مستقيم يک سياره خارج از منظومه شمسي نزديک کوتوله قهوه اي با استفاده از ابزارهاي دقيق نوري اشاره کرد. وي جوايز علمي بسياري از جمله جايزه دانشمند زن سال فرانسه (2011) را کسب کرده و از سال 2013 عضو فرهنگستان علوم فرانسه است. پروفسور لاگرانژ ديروز -يکشنبه- در سخنراني خود در دانشکده فيزيک ابتدا به تاريخچه اي از علاقمندان انسان ها و دانشمندان به آسمان پرداخت و سخنان خود را ضرورتا با کشف منظومه شمسي آغاز کرد. وي با اشاره به نقطه عطف تغيير در تفکرات منجمان با کشف گاليلئو گاليله/ Galileo Galilei دانشمند سرشناس ايتاليايي در مورد زمين، خورشيد و حرکت اين سياره بر مدار آن ستاره گفت: اين کشف انقلابي بزرگ در نجوم بود و بر مبناي آن زمين جايگاه خود را در مجموعه هستي از دست داد و در پي آن دو سوال مطرح شد؛ اگر زمين جايگاه ويژه را در هستي نداشته باشد و اگر منظومه شمسي تنها به معناي وجود يک خورشيد و گردش چند سياره به دور آن است، آيا خورشيدها و سيارات ديگري نيز وجود دارند. ***تلاش طولاني براي کشف کهکشان لاگرانژ روند تاريخي ارتباط انسان و آسمان را در قرن هيجدهم پي گرفت و گفت: فيلسوفان به ويژه در قرن هيجدهم اين سوال، همچنين سوالات ديگري؛ مانند چگونگي تشکيل منظومه شمسي را طرح کردند. زيست شناسان، منجمان، رياضيدانان و هستي شناسان زيادي دنبال پاسخ اين سوالات رفتند و اين قرن مملو از کشفيات مختلف در مورد هستي و جهان است. وي ادامه داد: اطلاعات زيادي در مورد منظومه شمسي به دست آمد و منتشر شد و در نهايت يک منجم فرانسوي به نام کنت دو بوفون/Comte de Buffon با روشي منحصر به فرد برآورد کرد که زمين 10 ميليون سال عمر دارد؛ قبل از او مردم تصور مي کردند زمين طي 6 روز پديد آمده است، يا تنها چندهزار سال عمر دارد، بنابراين کشف بوفون بسيار مهم بود و البته او تصور مي کرد عمر زمين بسيار قديمي تر باشد اما جرات و جسارت بيان آن را نداشت. اين منجم فرانسوي اظهار داشت: همچنين تلاش هايي براي پي بردن به چگونگي تشکيل سيارات انجام شد که بعضي از آنها با مخالفت روبرو و در نهايت فرضيه ديگري توسط پيير سيمون لاپلاس/ Pierre-Simon Laplace فيزيکدان، منجم و رياضيدان فرانسوي مطرح شد. «بر اساس اين فرضيه که در قرن نوزدهم و به نام فرضيه انحرافات بزرگ (Large Deviations Theory) ارائه شد، منظومه خورشيدي از انشقاق توده اي ابر در حال گردش پديد آمده است؛ او البته نتوانست جزئيات زيادي از اين فرض ارائه دهد اما اين فرضيه همچنان معتبر است. با وجود طرح و مقبوليت اين فرضيه دانشمندان ابزار خوبي در دست نداشتند که تصاوير خوبي از منظومه شمسي به دست آورند». استاد راهنما در مرکز ملي پژوهش علمي فرانسه با اشاره به تغيير در ابزارهاي رصد گفت: اين وضعيت مدت ها ادامه داشت، تا وقتي تلسکوپ هاي بهتر و ماموريت هاي فضايي انجام و فرضيه جديدي مطرح شد که اطلاعات زيادي به دست داد. اکنون مي دانيم سيارات در منظومه شمسي از توده اي گردوغبار و گاز پديد آمده است. وي تاکيد کرد: دست يافتن به تصاوير بهتر و رصد دقيق تر منظومه شمسي، همچنين پيشرفت ابزارها و تلسکوپ ها و روش هاي مطالعاتي شرايط را به شدت تغيير داد؛ اول اينکه ديگر مي دانستيم خورشيد تنها يکي از صدها و ميليون ها ستاره است و هستي از ميليون ها کهکشان تشکيل شده است. ***آيا ما تنهاييم؟ «همين امر سوالات جديدي را براي دانشمندان مطرح کرد؛ مانند اين که آيا منظومه هاي ديگري غير از منظومه شمسي در مجموعه کهکشان وجود دارند، اگر وجود دارند خصوصيات آنها چيست و چگونه تشکيل شده اند، آيا مي توان نشانه هايي از زندگي را در اين منظومه ها يافت؟ برخي از اين سوالات پيش از اين و در قرن هيجده و زمان شکوفايي علوم مختلف؛ از جمله علم نجوم نيز پرسيده شده اما پاسخي براي آنها پيدا نشده بود». عضو آکادمي علوم فرانسه در ادامه به کشف اولين منظومه هاي فراشمسي پرداخت و گفت:اولين سياره فراتر از منظومه خورشيدي در سال 1995 در رصدخانه اي در جنوب فرانسه کشف و مشاهده شد. اين سياره که مشتري داغ/ hot jupiter نام دارد از نظر چرخش مداري شبيه مشتري است؛ اما بسيار سريع تر دور ستاره خود مي گردد که شبيه خورشيد است. وي با اشاره به دستاوردها از سال 1995 گفت: از آن زمان پيشرفت هاي زيادي در روش ها و ابزارهاي رصدي کسب شده است و سياره هاي زياد ديگري خارج از منظومه شمسي کشف شده اند که کنجکاوي دانشمندان و منجمان و همزمان مرد عادي را دامن مي زنند. لاگرانژ همچنين با تاکيد بر دشواري کشف اين نوع سياره ها اظهار داشت: يکي از آخرين دستاوردها کشف احتمالي سياره هايي دور اجرامي غير از ستاره هاست. اين سياره ها به ويژه از جهت تاريخي مهم هستند؛ زيرا در سال 1963 يک منجم آلماني به نام ون دو کامپ/Peter van de Kamp تصور و اعلام کرد دو سياره فراخورشيدي کشف کرده است؛ در حالي که بعضي افراد مي گفتند اين تصور اشتباه است و اکنون مي دانيم سياره هايي که وي معتقد بود سياره هاي فراخورشيدي هستند در واقع سياره هاي سبکي به نام سياره- ستاره برنارد حدود سه برابر زمين هستند که دور يک ستاره مي چرخند و بنابراين يافتن اين نوع سيارات بسيار دشوار است و به طور کلي جزئيات زيادي در مورد کشف سيارات فراخورشيدي وجود دارد. لاگرانژ در ادامه به مهم ترين سوالات مطرح در زمينه منظومه ها و سيارات فراخورشيدي در مجامع علمي روز پرداخت و گفت: گاه منجمان ساختارهاي مشخصي را رصد مي کنند که شبيه منظومه هاست ولي بايد تحقيقات دقيق تري در مورد آنها صورت بگيرد و هنوز نمي دانيم آنها واقعا منظومه هاي مختلف فراخورشيدي هستند يا خير. وي ادامه داد: پي بردن به ترکيب شيميايي و جو اين سيارات يکي از مسائل مهم در دهه هاي آينده است، هنوز به جزئيات و اطلاعات بيشتري در مورد سيارات فراخورشيدي نياز داريم، هنوز نمي دانيم آيا منظومه شمسي از جهت مجموع خصوصيات منحصر به فرد است يا منظومه هاي ديگر خصوصيات مشابهي دارند، همچنين دانشمندان تلاش مي کنند سياره اي شبيه به زمين و با فاصله مشابه با ستاره اش بيابيم. وي با بيان تلاش هاي دو دهه اخير در زمينه شناسايي منظومه هاي فراخورشيدي نتيجه گيري کرد: هستي بسيار فراتر و متنوع تر از تصوري است که تاکنون داشته ايم، همچنين منظومه هايي فراتر و متفاوت از منظومه شمسي وجود دارد که از نظر آمار و ارقام سيارات زيادي بيش از 5 تا 10 درصد ستاره هاي موجود سياره هايي در اطراف خود دارند که بر مداري دور آنها مي گردند و با اين که بايد اين آمار را محتاطانه بيان کنيم به طور کلي درست است. اين سياره ها انواع متفاوتي دارند و با سرعت هاي متنوعي اطراف ستاره ها مي چرخند. لاگرانژ در بخش پاياني سخنان خود همچنين در مورد رصدخانه ها و تلسکوپ هاي مهم در حال ساخت طي دو دهه آينده صحبت کرد و اينکه هر کدام از آنها تا چه حد توانايي منجمان و دانشمندان را براي مشاهده بيشتر و بهتر آسمان وبرآورد دنياهاي ديگر در کهکشان فراهم مي کنند. اين سخنراني که با استقال دانشجويان علاقمند در سالن سخنراني دانشکده فيزيک همراه بود، با نشستي مختص پرسش سوالات دانشجويان پايان يافت.