آیا قمرها هم میتوانند قمر داشته باشند؟
بيگ بنگ/ طبق مطالعهاي جديد، قمرهاي تيتان و ياپتوس متعلق به سيارۀ زحل، قمر کاليستوي مشتري، ماه زمين، و قمر فراخورشيدي تازهکشفشده به نام کپلر ۱۶۲۵b-i ميتوانند خودشان نيز قمر (زيرماه) داشته باشند. هر يک از سيارات بزرگ منظومه شمسي داراي قمرهاي بزرگي هستند، اما هيچ يک از اين قمرها، زيرماه ندارند. دکتر “سين ريموند” از دانشگاه بوردو يکي از محققان اين مطالعه ميگويد: «سيارات به دور ستارهها ميچرخند و قمرها به دور سيارات؛ پس طبيعي است که بپرسيم آيا قمرهاي کوچکتر هم ميتوانند به دور قمرهاي بزرگتر بچرخند.» دکتر ريموند و همکارانش، دکتر جونا کولمير از مؤسسه علوم کارنگي در واشنگتن، ثبات زيرماههاي فرضي را بررسي کردند. محاسبات آنها نشان ميدهد که زيرماههايي با اندازۀ ۱۰ کيلومتر ميتوانند فقط در اطراف قمرهاي بزرگ (با اندازۀ ۱۰۰۰ کيلومتر) در مدارهاي وسيع، بقا داشته باشند. محققان همچنين دريافتند که تعداد کمي از قمرهاي شناختهشده مثل کاليستو، تيتان، ياپتوس و ماه، به لحاظ نظري قادر هستند ميزبان زيرماههايي با عمر طولاني، باشند. به گفتۀ محققان: «کاليستو اين شرايط را دارد که خود قمر داشته باشد، اما تاکنون هيچ قمري در اطراف آن مشاهده نشده است. با اين حال براي پرداختن به منابع احتمالي بيثباتي زيرماه به محاسبات بيشتري نياز است؛ از قبيل غلظت غيريکنواخت جرم در پوسته ماه خودمان.» دکتر کولمير گفت: «فقدان زيرماههاي شناختهشده در منظومه شمسي، حتي در اطراف قمرهايي که ميتوانند به لحاظ نظري از اين اجرام پشتيباني کنند، ميتواند سرنخهايي را درمورد تشکيل سيارۀ زمين و سيارات مجاور به ما نشان دهد. درمورد تشکيل اين سيارات هنوز سوالات برجسته زيادي وجود دارد که بايد پاسخ داده شود.» به نظر ميرسد قمرهايي که به دور زحل و مشتري ميچرخند از ديسک گاز و غباري تشکيل شده باشند و در مراحل ِ بعدي تشکيل خود، غولهاي گازي را محاصره ميکنند. از طرف ديگر، تصور ميشود که ماهِ ما در اثر برخورد عظيم جرمي به اندازۀ مريخ به زمينِ جوان، شکل گرفته باشد. فقدان زيرماههاي ثابت ميتواند به محققان کمک کند تا نيروهاي مختلفي که قمرهاي قابل رؤيت براي ما را شکل ميدهند، را بهتر درک کنند. دکتر کولمير افزود: «البته اين ميتواند نشاندهندۀ تلاشهاي مداوم براي درک چگونگي تکامل منظومههاي سيارهاي در ديگر نقاط کيهان باشد و حتي نشان دهد منظومه شمسيِ ما چگونه با هزاران منظومۀ ديگر، شباهت و ارتباط دارد.» به عنوان مثال، قمر احتمالياي که به دور کپلر ۱۶۲۵b-i ميچرخد، جرم مناسب و فاصلۀ مناسبي با ميزباني که از زيرماه پشتيباني ميکند، دارد. اگرچه شيب تخميني مدار آن باعث ميشود که چنين جرمي به سختي بتواند ثابت باقي بماند. با اين حال تشخيص زيرماه در اطراف يک قمر بسيار دشوار است. با توجه به هيجان مربوط به جستجوي سياراتِ احتمالاً قابل سکونت، اين تيم نتيجه گرفتند که بهترين سناريو براي حيات روي زيرماههاي بزرگ، در اطراف ستارههاي عظيم ميباشد. اگرچه ستارههاي کوتوله سرخ، خيلي کمنور هستند و مناطق قابل سکونت آنها آنقدر نزديک است که نيروهاي جزر و مدي آنها بسيار قوي است و در نتيجه زيرماهها و حتي خود قمرها بسيار ناپايدار هستند. جزئيات بيشتر اين پژوهش در ماهنامه انجمن سلطنتي اخترشناسي منتشر شده است.